ده‌وڵه‌ت فدرالی نموونه
2009-10-03T07:23:49+00:00
له‌بان ئه‌وخه‌و وخه‌یاڵه‌یله بنیا بنریه‌ی ك دویر بوود له عه‌قڵ ئنسانی و دویاخر بووگه ریگریگ له گه‌شه‌كردن وتازه‌گه‌رایی . بیلا یه‌كم جار بزانیم فدرالی چه‌سه ؟ ئایا ئی سیستمه فێڵیگه یا دروویگه یا شێواز تازه‌یگه ئه‌را بی به‌ش كردن ملله‌ته‌یل له حه‌ق نزیكه‌وبوین له‌یه‌ك و یه‌كخستن ناسنامه‌یان له چوارچیوه‌یگ هاوبه‌ش و پاراستن تایبه‌تمه‌ندیه‌یل جیاوازیان ؟ ئه‌گه‌ر فدرالی ئه‌و جوره بوود ك بڕیگ ئایم هویرته‌نگ باسی كه‌ن و ئویشن بازییگ سیاسیه ئه‌را به‌ش به‌شه‌وكردن وڵات ؛ به‌س ئه‌را چه‌ندین وڵات پێشكه‌فتگ جه‌هان ئی سیستمه ئه‌را حوكمڕانی خوه‌یان ئه‌ڵوژاردنه ؟ واتا راسه‌قینه‌ی فدرالی یه‌كخستن به‌شه‌یل یاهه‌رێمه‌یل ناكووكه ك هۆكار سیاسی هاوبه‌ش وه‌ل یه‌كا نه‌یرن و دویاخر یه‌كخستنیان له چوارچیوه‌ی ده‌ستوریگ گشتی و هه‌مه لایه‌نه ك زامن ماف گشت كه‌مه نه‌ته‌وه‌یل و تایفه‌یل و ره‌گه‌زه‌یل بوود و وه‌رپرسیاری تاك وكۆمه‌ڵ له وه‌راوه‌ر یه‌كتری ده‌س نیشان بكه‌یگ ؛ بیجگه ئه‌وه‌یش ئامانج قویلترفدرالی مه‌قه‌یه‌تی كردن ملله‌ته له گوم بوین ودویاكه‌فتن وله‌ناوچگن و هه‌میش تویه‌نیم جوور یه‌كیه‌تی دڵخوازانه یائختیارییگ حه‌ساوی بكه‌یم ك له ئه‌نجام كه‌ڵه‌كه بوین هوشیاری سیاسی و رووشنهویری مێژوویی له عه‌قڵ ده‌سه‌جه‌می وه‌دی تیه‌یگ ؛ ئه‌ویش له ئه‌نجام ئه‌و خه‌ته‌ره ك له ئاكام ململانی پویچ و بی ئامانج له ناونی نه‌ته‌وه‌یل و تایفه‌یل وه‌هه‌میش له‌ناونی ئه‌كسه‌ریه‌ت وئه‌قه‌لیه‌ت تیه‌یگه نوا ك له‌ی قۆناغه نیاز گه‌ورایگ وه‌سیستم فدرالی په‌یا كه‌یم تا شیوازه‌یل له یه‌ك نزیكه‌و كردن هویر و دیدگایه‌یل باریگه دی و په‌یوه‌ندی ناونی تایفه‌و نه‌ته‌وه‌یل ریك بخه‌یگ . بی گومان هه‌رگز وه‌بی داشتن رووشنهويری له‌باوه‌ت فدرالی نیه‌تیوه‌نیم ئی سیستمه په‌یڕه‌و یا جیوه‌جی بكه‌یم ئه‌ویش له‌ری ئاگا كردن مه‌ردم له سوودو نه‌فه‌یل ئی سیستمه ؛ ئه‌گه‌ر بتوایم ته‌نیا وه‌باسكردن ؛سیستم فدرالی ئه‌را مه‌ردم رووشنه‌وبكه‌یم ؛ یه‌كارمه‌حاڵیگه ؛ له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ نیه‌تیوه‌نیم سیستمیگ ك هیمانی شك و گومان هاله‌بانی و ته‌نیا وه‌شیوه‌ی تیوری باسی بكه‌یم وه‌مه‌ردم پێشنیاری بكه‌یم ؛ چوین وه‌ختیگ مه‌ردم خوه‌یان كیشمه‌كیش داشتوون له‌بان ئه‌و سیستمه و له ئاكام جیوه جی كردنی دودڵ بوون چوین تیوه‌نیم قانعیان بكه‌یم له‌یوا سیستمیگ ئه‌را حوكمڕانی قه‌بول بكه‌ن . وه‌لی ته‌نیا تیوه‌نیم له‌ی باوه‌ته ئعتماد بكه‌یمه بان چین روشنهوير وهوشیار وخاوه‌ن عه‌قڵ و حكمه‌ت ئه‌وانه‌گ ك به‌ش خوه‌یان زانیاری له‌بان سوود ئی سیستمه دیرن ك ری ژیان ئاشتیخوازانه و برایه‌تی و ته‌بایی له‌ناونی نه‌ته‌وه‌یل وتایفه‌یل و ره‌گه‌زه‌یل جیاوازهه‌مواركه‌یگ و وه‌ی جووره به‌شیگ له مێژووی ناكووكی له باوه‌ت شیوه‌ی حكوومه‌ت و بنه‌وای به‌شه‌وكردن سه‌روه‌ت وسامان وجوگرافیا و شیواز ده‌ساوده‌س كردن ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌ڵات ؛ وه‌خاترئه‌وه‌گ ئی كێشه هه‌رله سه‌رده‌مه‌یل كویه‌نه جه‌وهه‌ر راسه‌قینه‌ی گرفته‌یل كۆمه‌ڵایه‌تی له جه‌هان بویه ؛ له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ ده‌وڵه‌ت خوه‌ی هوكار ریكخستن و وه‌دی هاوردن هاوسه‌نگی گشتی له ناونی ماف مه‌ردم و ئه‌ركه‌یلیان له وه‌راوه‌ر یه‌كتریه ، هه‌میش ده‌وڵه‌ت دادگه‌ر خوه‌ی ریگره له وه‌راوه‌ر وه‌ته‌نیا وه‌ڕیه‌وبردن ده‌سه‌ڵات له‌لایه‌ن بڕیگ ك سه‌ر وه پارت یاتایفه‌یگ بوون و زوڵم و سته‌م وه نه‌ته‌وه‌یل و به‌شه‌یلتر كۆمه‌ڵگا بكه‌ن جوورپاشمه‌نه‌ی رژیم رمیاگ به‌عس ك توان له‌یوا وه‌مه‌ردم نیشان بیه‌ن ك هویچ رییگ ئه‌را چاره‌سه‌ر كێشه‌وگرفته‌يل نیه بیجگه گله‌وخواردن رژیم دكتاتۆری و دیموكراتی وفدرالی ئه‌را ملله‌ته‌یل له حاڵ گه‌شه‌كردن گونجیاگ نیه .
