هەکاتی ئیسرائیل.. عراق لە سوریا نیگەرانە.. ئایا ئەو دیوارە لە نواگیریکردن رخداری هاوسا چە کەێد؟

شەفەق نیوز/ دەسەی ئاسایش و وەرگری لە پەرلەمان عراق، رووژ جمعەی گوزەشتە، دووپات کرد کە رەوش ئەمنی لەبان سنوور وەرد سوریا وە خاسی مسۆگەر کریاس، یەیش چوودەو ئەرا ئەوە کە عراق لە یەکەم ساعەتەیل رمیان رژیم بەشار ئەسەد لە ٨ کانوون دویەم ٢٠٢٤، هیز ئەمنی تەواوی لە وەزارەتەیل وەرگری و ناوخۆ و هیزەیل حەشد شەعبی کلکرد، و کامێرای گەرمی و تاوەر چەودیاریکردن ئەرا و پڕکردن گشت چووڵاییگ دانا.

ئی دڵنیاییە لە ئەندامیگ دەسەگە وەناو عەلی نعمە بەنداوی، لە وەختیگ کە دەسەڵاتدارەیل عراق ریکارەیل زویوەزوی جیوەجی کردن، لەوانە هوشیاری و وریایی و گرنگیدان ئەوپەڕی وەدرویژایی سنووری وەرد سوریا، لە وەرانوەر ئەو پیشهاتەیلە کە وە "نیگەرانی" باس کریەن، وە پشتبەسین وە زانیارییە هەواڵگرییە سەربازییەیل.

 بەنداوی لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: “ریاداوەیل ئیسە لەلایەن سوریا پەیوەندی وە ئیدارەی سوریا دیرنڕ و وەدرویژایی ماوەی گوزەشتە عراق چەوەڕی هەڵسیان جەنگ کرد، ئەراوە ریکارەیل مقیەتیکردن تەواو جیوەجی کرد، و ئەراوە سنوورەیل ئاسایش فرەیگ دیرن و رەوش ئەمنی کۆنتڕۆڵ کریاس، عراقیش کاریگەری لەبان کاردانەوەیل نەیرێد”.

 رۆڵ باڵە چەکدارەیل عراقی 

 لە باوەت بە توومەتبارکردن باڵە چەکدارەیل عراقی وە بەشداریکردن لە ئۆپەراسیۆنەیل لە سوریا، بەنداوی پەرلەمانتار دووپات کرد، “بەشداریی باڵە چەکدارەیل عراقی یا عراقیەیل لە سوریا نەویە، بەڵکم ئەوە پرسیگ ناوخوەی سوریاس، لە دویرەو چەودیاریکردن جویلەی رویداوەیل کەێۆ تا لە سنوورەیل دویرەو  بکەفن.

سێشەممەی گوزەشتە، دامەزرانن “بەرەی وەرخودان ئیسلامی” لە سوریا ڕاگەیەنریا، کە ناو “پیاوەیل دەسەڵات” لەلی نربا بەرە نووەگە لە بەیاننامەیگ راگەیان کە ئی کار ئامانجی یەکخستن رزەیلە لە وەرانوەر ئەو سەختیەیلە لەڕوی وڵات، وتیش: ڕاگەیانن ئی بەرەیش ”لە ژیر روشنایی ئەو پیشهاتەیل ئی دواییە لە سوریا هات”.

 پاسەوان گرنگترە لە دیوار

 عراق دیواریگ جیاوەکردن کۆنکرێتی لەبان سنوور هەەرئاوا وەرد سوریا، لە ناوچەی “قائیم” لە باکوور چەم فورات، وە درویژی 160 کیلۆمەتر و بەرزی 3 مەتر دانا، وە ئامانج بەرزکردن ئاسایشی سنوور و ڕیگریکردن لە ئۆپەراسیۆنەیل قاچاخچێتی و هاتن دزەکارەیل ریخریاگە چەکدارە جیاوازەیل لەلییەو.

 لەی باوەتە، سڵاکار دەسەی ئاسایش و وەرگری لە ئەنجومەن پارێزگای ئەنبار، عەبدوڵڵا ئەلجوغیفی وت: “هەر رویداویگ لە وڵاتیگ هاوسا بوود، کاریگەری لەبان عراق دیرێد، چ لەڕی مدوو دەریونی بوود یا دەسوەردان، بەڵام سنوورەیل عراق وەتەواوی قایمە”.

 لەباوەت کار ئەو پارچەی کۆنکرێتیە و پەرژینە کە لەبان سنوور وەرد سوریا دانریاس، ئەلجوغیفی لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “ئەو دیوارە کە ئیسرائیل لەبان کەرت غەززە دانا، هویچ دیواریگ لەوە قایمتر نەوی، وەلێ زریانیگ لەلی دا، ئەراوە گرنگە کۆنترۆڵکردن پاسەوانەگەس، و گشت دڵنیاییگ وەو هیزە ئەمنییەیلە کە رۆڵیگ بەرز لە کۆنترۆڵکردن سنوورەیل دیرن”.

 جی باسە کە "دیوارە ئاسنینەگە" کە لە ناوەین کەرت غەززە و دانیشتگەیل باشوور ئیسرائیل، وە درویژایی پارچەگە لە بان و ژیر و بان زەوی  درەیژەو بویە، و لە چەن چشتیگ دروس کریاس: دیواریگ کۆنکرێتی قایم ژیر زەوی کە وە هەستەوەری پەیاکردن تونێل دانریاس، تەیمانەیگ پۆڵا کە بەرزییەگەی شەش مەتر بوی، تووڕیگ لە رادار و هەستەوەری چەودیاریکردن، و چەکەیلیگ کە لە دویرەو کۆنتڕۆڵ کریەن، لەبان ئەوەیش توەنستن لە ٧ تشرین یەکەم ٢٠٢٣ بچنە ناوەو.

 ئەراوە سڵاکار دەسەی ئاسایش و وەرگری لە ئەنجومەن پارێزگای ئەنبار پشتی وە "کۆنتڕۆڵکردن پاسەوانی" و هاودەنگی ناوەین دانیشتگەیل ناو ئەنبار بەساس، کە وت: "رەوش ئەمنی لە پارێزگاگە ناسەقامگیر نیەوود تا لەڕوی سیاسی و هووزانەو ناسەقامگیری نەکەێد، بەڵام رەوش هووزانە و سیاسیش ئیرنگە فرە خاس و نایاب و ناوازەس لە ئەنبار".

 ئەلجوغیفی هوشداریشیدا، “ئەگەر هەر زەخمیگ سیاسی لە ئەنبار بوود، ئەوە توەنێد کاریگەری لەبان پارێزگارییەگە بیاشتوود، چوینکە گشت لایەنیگ سیاسی وەڵامیگ دیرێد، و کەسیگ هەس وەرەو دەیشت وڵات ئەرا جیوەجیکردن پڕۆژەی دەرەکی، یەیش رەوشەگەس، ئەراوە ئاسایش ئەنبار نیەتوەنێد بشیوێد مەگەر لە ناهاوسەنگی سیاسی یا هووزانە”.

هەرلیوا، نوێنەر پارێزگای نەینەوا، تالیب عەبدولکەریم ئەلمەعەری، لە قسەیلی ئەر ئاژانس شەفەق نیوز وت: “ئاسایش لە هاوڵاتیەوە دەسوەپی کەێد، و هاووڵاتی لە پارێزگایەیل نەینەوا و ئەنبار پەرە ئەرا سنوورە ئەمنییەیل شارەگە دیرێد، بیجگە لە بویین خزمەتگوزاری ئەمنی لە سنوورەگە، ئەراوە هویچ رخدارییگ وەرانەور عراق نییە، هەرچەگ لە سوریا بوود”.

کاریگەری لەبان عراق هەس

 بەڵام شرۆڤەکار سیاسی، عەلی ئەلمعماری، ئویشێد: “هەر گرژییگ ئەمنی و ناسەقامگیری لە سوریا کاریگەری لەبان وڵاتەیل هاوسا و وە پلەی یەکەم عراق دیرێد و گشتیان زانن رۆڵ ئبران و ئەمریکا لە عراق و لە سوریایش چەس”. 

 ئەلمعمارى ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دووپات کرد کە “ئاسایش و سەقامگیرى عراق بەشیگە لە ئاسایش و سەقامگیرى خوەرهەڵات ناوڕاس و وەتایبەت سوریا و وەرد سەقامگیرى عراق و خوەرهەڵات ناوڕاس وەگشتی”.

 ئیوارەی رووژ پەنجشەممە، جەنگیگ تونوتیژ لە ناوەین هیزەیل حکومەت سوریا و گروپە چەکدارەیل لایەنگرەیل ئەسەد، لە پارێزگای لازقیە رویدا و لە ئەنجامي دەیان کەس گیانیان لەدەسدانە، وەگورەی ڕوانگەی سوریا ئەرا ماف مرۆڤ.

 سەرچاوەیگ هەواڵگری، لەو وەختە ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “عەمیدیگ وەرین فیرقەی 4/ پاسەوانی کۆماری لە سوپای رژیم بەشار ئەسەد ئەنجومەنیگ سەربازیی دژوە ئیدارەی شەرع دروس کرد، و هیزیگ چەکدار دروز و کوردیش دژوە ئیدارەی ئیسە لە دیمەشق کریا”.

وەگورەی ئەو سەرچەوە هەواڵگرییە عراقییە، یە هاوتەریبویە وەرد پەلامار فراوانکریای ئیدارەی ئیسە لەبان کەنارەیل لازقییە، لە وەختیگ چەودیاری پەلامارە ئاسمانییەیل کریا کە هاتێ رووسی بوون ئەرا پویچەڵکردن چگن چەکدارەیل سەر وە ئیدارەی شەرع وەرەو ناوچە عەلەوییەیل.

 وەگورەی ئەو سەرچەوە، ئیدارەی ئەحمەد ئەلشەرع، سەرۆککۆمار سوریا ئیسە پاڵپشتی چەکدارەیل ڕەگەزنامەی بیانی کەێد، لە وەرانوەر لیوای نوو پاسەوانی سنووری عراق.

 وە پشتبەسین وەو زانیارییەیلە؛ سەرچەوەیگ حکومەت عراق دووپات کرد کە شمارەیگ رینمایی لە بەغداو دەرچگە، لەوانە جیوەجیکردن ریکارەیل مقیەتبوین و گرنگیدان هویرد  وە درویژایی سنووری وەرد سوریا.

 وەگورەی ئەو سەرچەوە کە قسە ئەرا ئاژانسەگە کردگە، رینمایەیل بریتی بوین لە ئاگادارکردن کوتپڕ وەڕێوبەرایەتییە ئەمنییەیل لە هەر رەوشیگ نائاسایی، سەرپەرشتیکردن ئامادەکاریی هیزیگ یەدەگ، چالاککردن و چەودیاریکردن کار کامێرای گەرمی، ئامادەکردن چەک پشتیوانی و دووربین شەوانە.

 وەرجەیە، رووژ جمعە، سەرچەوەیگ لە وەزارەت وەرگریی سوریا ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئاشکرا کرد کە لە ئەنجام ئەو جەنگە ناوەین هیزەیل ئەمنی سوریا و چەکدارەیل لایەنگرەیل بەشار ئەسەد، سەرۆک وەرین رزیم سوریا، شمارەی قوربانییەیل لە ناو سوپا و پولیس و خەڵک مەدەنی زیای کردگە.