"نێچيروان بارزانى سه‌رۆك ئه‌را كۆمار عراق"
شه‌فه‌ق نيوز/ تويه‌نريه‌ێد زووان وه يه‌كيگ له هووكاره‌يل له‌يه‌كڕه‌سينه‌وه له‌ناونى مه‌ردم يا كۆمه‌ڵگايه‌يل جياواز تاريف بكريه‌ێد سه‌ربار ئه‌وه‌گ تايبه‌تمه‌ندى زووانه‌يليان هه‌رجووريگ بدێ، وه‌وه‌يش ناسريا ك ده‌نگه‌يليگه گشت نه‌ته‌وه‌يگ ئه‌را هه‌وه‌جه‌يليان گوزارش له‌لى ئه‌كه‌ن.
ئى تاريفكردنه ئه‌را يادخستنيگه ك زووان سه‌ربار ئاسايى تاريفكردنى، يه‌كيگيش بويه له هووكاره‌يل ناكووكى له‌ناونى عراقيه‌يل له وه‌خته‌يل زويتر، تاوه‌ختيگ له‌يه‌كڕه‌سينه‌وه له‌بان ده‌ستوور تازه كرياو راپرسى مه‌ردمى78% له ده‌نگه‌يل وه‌ده‌سهاورد له ساڵ 2005، و بڕيار دريا ك زووان عه‌ره‌بى و زووان كوردى دو زووان فه‌رميين له عراق.
ئى گامه ده‌سكه‌فت مێژووييگ بوێ وه نسبه‌ت ئه‌را عراقيه‌يل وه‌گشتى و كورد وه تايبه‌ت، چوينكه بريارى درياو وه‌ئاسانى دگان وه زووان له‌يه‌كڕه‌سينه‌وه‌و نزيكه‌وبوين ناونى ملله‌ته‌يل دريا، نه‌ك هووكار جياوازيكردن و كيشه‌و ناكووكى.
له‌ى خاڵه وه‌تايبه‌ت، عراق وه ته‌نيا وه هه‌ر شيوه‌يگ له شيوه‌يل جيا نيه، چوينكه هه‌زاران زووان له جه‌هان هه‌س و سه‌دان زووانيش فه‌رمى هه‌س له‌لايه‌ن حكومه‌ت ده‌وڵه‌ت جياجياوه دگان وه‌پيا نرياگه، وه‌ل ئه‌وه‌يشا ده‌وڵه‌ته‌يل فريه‌يگيش هه‌ن پشت وه زياتر له زووانيگ فه‌رمى به‌سانه وه‌گووره‌ى ده‌ستوور و هويچ كيشه‌و گرفتيگ يا قه‌يراننيگ له وه‌رده‌وامى كۆمه‌ڵگايه‌يل و په‌ره‌سه‌نديان دروس نه‌كردگه.
وه‌لى له‌يرا پرسياريگ ئاسايى خوه‌ى خوه‌ى ده‌رئه‌خا وه‌نسبه‌ت ئه‌را عراق ك وه‌گووره‌ى پرووسه‌ى ديموكراسى تازه گوزه‌ر ئه‌كا له‌وه‌ختيگه‌و پشت وه ده‌ستوور تازه به‌سياگه، ك هه‌ڵوژاردن و ئاڵشتكردن كه‌سايه‌تيه‌يل حوكم له‌ڕێ پرووسه‌ى ده‌ستووريه و سه‌ندووق ده‌نگداين ديرێد وه‌ل ده‌نگداين ئه‌نجومه‌ن نوێنه‌ره‌يل: چه بوود ئه‌گه‌ر پرووسه‌ى سياسى به‌رهه‌مدار بدێ ئه‌را به‌رزكردنه‌وه‌ى كه‌سايه‌تييگ كورد ئه‌را سه‌رۆكايه‌تى كۆمار ك زووان عه‌ره‌بى وه‌شيوه‌ى قايميگ نه‌زانێد؟ له وه‌ختيگ له مێژوو عراق سه‌رۆكيگ يا وه‌رپرس باڵايگ نه‌ويه زووان كوردى بزانێد.
كه‌سايه‌تيه‌يليگ كورد وه‌گووره‌ى ريككه‌فتنه‌يل سياسى سه‌رۆكايه‌تى عراق كردنه، ئه‌ويش جه‌لال تاڵه‌بانى ك زووان عه‌ره‌بى زانستياد وه‌بوونه‌ى خوه‌نينى له كه‌ركوك و دوياى ئه‌وه‌يش له كۆليژ مافناسى له به‌غدا ك وه‌رگرتن پۆست سه‌رۆكايه‌تى كۆمار له‌ناونى ساڵه‌يل 2005 و 2014 هويچ ئه‌شكاڵيه‌تيگ وه‌نسبه‌ت ئه‌را هويچ لايه‌نيگ نه‌ياشت و دوياى ئه‌ويش هه‌ردوگ سه‌رۆك فوئاد مه‌عسوم و به‌رهه‌م ساڵح ك ئه‌وانيش له سه‌ركرده‌يل سياسى كوردن و زووانه كورديه‌گه‌يان يا زووان عه‌ره‌بى هويچ گرفتيگ نه‌خسته نواى كاره‌يليان.
دوياخريش پرسياره‌گه ك خريا ڕوێ، په‌يوه‌سه وه كه‌سيگ وه ته‌واوى زووان عه‌ره‌بى نازانێد، پرسياره‌گه‌يش وه‌ته‌واوى مه‌رج نيه، ك ئه‌گه‌ر هات و ناو نێچيروان بارزانى سه‌رۆك هه‌رێم كوردستان خستنه‌ڕوييگ مه‌يلكيش و ئه‌گه‌ركرياێ ئه‌را وه‌رگرتن پايه‌ى سه‌رۆكايه‌تى عراق پيكهاورد له‌وه‌ر ئه‌و توانا ك له‌بان ئنفتاح و گونجيان وه‌لايه‌نه‌يل جياجيا ديريده‌ى نه‌ك هه‌ر وه‌ته‌نيا له هه‌رێم كوردستان، به‌ڵكوو له عراق وه‌گشى له‌ڕى پته‌وكردن خاڵه‌يل له‌يه‌كڕه‌سينه‌وه له‌ناونى نه‌يار و ناكووكه‌يل، ك يه‌يش ده‌رانه‌ى گفتگوو و چاره‌سه‌ر هاوبه‌ش له‌ناونيان واز ئه‌كا.
كه‌سايه‌تيه‌يل فريه كه‌ميگ له عراق هه‌ن، تواناى وه‌ڕيه‌وبردن ئيچنه رۆڵه‌يليگ ديرن، هه‌ر وه‌و خاتريشه نێچيروان بارزانى شايه‌ت له بڕه‌سێده پۆست سه‌رۆكايه‌تى كۆمار له وه‌خته‌يل نزيكيگ و يه‌يش رويداگيگ ده‌گمه‌ن ئه‌دێ له عراق، ئه‌ويش له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ نێچيروان بارزانى زووان عه‌ره‌بى وه ته‌واوى نازانێد. راسه زووانه‌گه وه ته‌واوى فامێد، وه‌لى وه ته‌واوى ناتوانێد قسه وه‌پى بكا، ك ئايا مه‌ردم ئى مه‌سه‌له وه ئه‌شكاڵيه‌ت زانن- ئه‌گه‌ر تاريفيان وه‌و جووره راس بدێ- شايه‌ت ده‌رفه‌ت ئه‌را نێچيروان بارزانى هه‌ڵكه‌فێد ئه‌ركه‌يلى وه‌ته‌واوى ئه‌نجام بيه‌ێد؟
ئمجا پرووسه‌يل ئه‌نفال ده‌رهه‌ق وه بنه‌ماڵه‌ى و رێ وه‌ڕوێ بونه‌وه‌ى وه‌رده‌وام و خه‌بات دژ رژيم وه‌رين هووكار بوينه له‌وه‌گ نێچيروان بارزانى وه‌ته‌واوى زووان عه‌ره‌بى نه‌زانێد، وه‌لێ له‌و بارودوخه تويه‌نست زووان فارسى و ئنگليزى ياێ بگرێد.
باس له‌وه كرديم ك زووان هووكاريگ نزيكه‌وكردن و له‌يه‌كڕه‌سينه‌وه‌س، ئمجا چوين ئه‌دێ زووان گرفتيگ بدێ له‌وه‌ر كه‌سيگ جوور نێچيروان بارزانى ك زووانه كورديه‌گه‌ى رێ له رۆڵ و سازداين په‌يوه‌ندى و دانيشتن بگرێد وه‌ل گه‌ورا وه‌رپرسه‌يل ناوده‌وڵه‌تى و هه‌رێمى! ئه‌راچه وه‌ى مانا، شايه‌ت كه‌سيگ له‌يوا هوير بكا ك نه‌زانستن زووان عه‌ره‌بى وه‌ته‌واوى گرفت بدێ له‌وه‌رده‌م ئيچنه كه‌سايه‌تييگ ك ئه‌رك و توانايه‌يلى له ئداره‌كردن وه‌ڕپرسيارێتيه‌يلى جياس، نه‌ك زووانه‌يلى؟
له‌ى روييه‌و تاريق حه‌رب شاره‌زايى ياسايى عراقى ئه‌را ئاژانس شه‌فه‌ق نيوز وت: مه‌رجه‌يليگ ك بڕيار دريانه له ده‌ستوور عراقى، ئه‌را هه‌ڵوژانن سه‌رۆك كۆمار عراق، پيكهاتنه له ته‌مه‌ن و شاره‌زايى و وانايى و ره‌گه‌زنامه‌و ئه‌هليه‌ت، نه‌ك زانستن زووان عه‌ره‌بى.
باس له‌وه‌يش كرد هويچ چشتيگ ياسايى يا ده‌ستوورى نيه ك ئه‌گه‌ر سه‌رۆك كۆمار عراق زووان عه‌ره‌بى نه‌زانێد، چوينكه ده‌ستوور مه‌رج هه‌ڵوژاردن سه‌رۆك وه ره‌گه‌زنامه‌و توانا و ته‌مه‌ن و شاره‌زايى داناگه.
وه‌ل نه‌مه‌ندن پاشايه‌تى و ئاشكراكرن كۆمارى له ساڵ 1958، ماده‌ى 3 له ده‌ستوور وه‌ختى ك له‌سه‌رده‌م عه‌بدولكه‌ريم قاسم ده‌رچى، باس له‌وه كرد عه‌ره‌ب و كورد هاوبه‌شن له نيشتمان، وه‌گشت حاڵه‌تيگ ده‌ستوور تازه ئاشكرا بوى، عراق وڵاتيگ فريه نه‌ته‌وه‌سه و نه‌ته‌وه‌ى كورديش دويه‌مين نه‌ته‌وه‌يى سه‌ره‌كيه له‌شان نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب، وه‌ل ئه‌وه‌يشا ده‌سكه‌فته‌يل ده‌ستوورى هه‌ن و نه‌بايه‌د فه‌رامووش بكريه‌ن، له روێ رووشنهويرى و زانستييه‌وه، له ماده‌ى چواريش له بنه‌مايه‌يل جه‌خت له‌وه كرياگه زووان عه‌ره‌بى و كوردى دو زووان فه‌رميين له عراق.
يه‌يش ماناى ئه‌وه‌سه رووژنامه‌ى فه‌رمى وه هه‌ردوگ زووانه‌گه ده‌رئه‌چێد، وه‌ل ئه‌وه‌يشا قسه‌و گوزارش له بواره‌يل فه‌رمى جوور ئه‌نجومه‌ن نوێنه‌ره‌يل و ئه‌نجومه‌ن وه‌زيره‌يل و دادگايه‌يل و كۆنگره‌يل فه‌رمى وه هه‌ردوگ زووانه‌گه ئاساييه، مراسله‌و به‌ڵگه‌ي لفه‌رمييش وه هه‌ردوگ زووانه‌گه دگان وه‌پيا نرياگه، خوه‌نينيش وه هه‌ردوگ زووان و پويل و پاسه‌پۆرت و پوول وه هه‌ردوگ زووانه، ك ده‌زگايه‌يل ناوه‌ندى له عراق و له هه‌رێم كوردستان هه‌ردوگ زووان عه‌ره‌بى و كوردى وه‌كار ئه‌يه‌رن.
مانا ئه‌وه‌سه له‌ڕوێ ده‌ستوورييه‌و، سياسى عراقى شايه‌ت تواناى يه‌ك يا دو زووان داشتوود، زووانه‌يليش ته‌واوكه‌ر به‌كترن و دوياخريش ئاساييه هه‌ر وه‌رپرسيگ سياسى ئداره‌ى كاروباريگ كاره‌يل فه‌رمى بكا سه‌رباز هه‌ر زووانيگ قسه وه‌پى بكا چ عه‌ره‌بى يا كوردى.
جى ئاماژه‌كردنه زويتر له عراق هه‌وڵه‌يليگ دريا له‌وه‌ر يه‌كلاكردنه‌وه‌ى تاووێكردن، ئه‌ويش له‌وه‌خت سه‌رۆك وه‌زيره‌يل عه‌بدولڕه‌حمان به‌زاز له ساڵه‌يل شه‌س له سه‌ده‌ى وه‌رين، ئمجا دوياى جه‌نگ هه‌ندرێن گفتگوو كريا له‌بانى و ده‌رئه‌نجام به‌ياننامه‌ى 29 حزه‌يران/ يۆنيۆ 1966 ده‌ركريا ك ئه‌را يه‌كه‌مجار دگان وه مه‌سه‌له‌ى نه‌ته‌وه‌يى دولايه‌نى له عراق نريا و زه‌مينه خوه‌ش كرد ئه‌را وه‌رگرتن حوكم زاتى له عراق.
وه مانايگ تر ريشگ كويه‌نيگ هه‌س ئه‌را باسكردن له باره‌ى دولايه‌نى زووانه‌و له عراق و شايه‌ت هه‌وه‌جه وه‌گشت ئى هه‌مگه ساڵه له مشتومڕ نه‌كردياد تا بڕه‌سيه‌يده شيوازيگ ده‌ستوورى ئاشكرا و يه‌كلاييه‌و بكا، له وڵاته‌يل تر جه‌هان، مه‌سه‌له‌گه وه‌ى جووره نيه، ئه‌را نموونه: نه‌ته‌وه‌يل يه‌كگرتگ ك له ماڵپه‌ڕه ئه‌لكترۆنيه‌گه باس له فريه‌يى زووانه‌يل ئه‌كا سه‌رچه‌وه‌يگ بنه‌ڕه‌تييه له په‌يوه‌ندى وه‌رده‌وام له‌ناونى ملله‌ته‌يل و گرنگى تايبه‌تيگ ديرێد ئه‌را ريكخرياگ نه‌ته‌وه‌يل يه‌كگرتگ و هان ئه‌را لێبورده‌يى ئه‌ياد و كه‌فاله‌ت به‌شدارى كارايگ ئه‌كا ئه‌را گشتلايگ له ريڕه‌و كار ريكخريايه‌گه و هه‌ر وه‌و خاتريشه ئويشێد بايه‌سه مقه‌يه‌تى له فريه‌يى زووان بكريه‌ێد و هان بدريه‌ێد وه رێ وشوونه‌يل جياجيا.
ئاشكرايشه ك نه‌ته‌وه‌يل يه‌كگرتگ وه فه‌رمى پشت وه شه‌ش زووان ئه‌وه‌سێد له كاره‌يلى، ك بيجگه عه‌ره‌بى، زووانه‌يل چينى و ئنگليزى و فه‌ره‌نسى و رووسى و ئسپانى وه‌كار ئه‌يه‌رێد، ئى فريه‌يى زووانيشه هويچ گرفتيگ له‌ناو كار ريكخريايه‌گه دروس نه‌كردگه له په‌يوه‌ندى نوێنه‌ره‌يل زياتر له 200 ده‌وڵه‌ت له جه‌هان ك هه‌زاران زووان و شيوه‌زار ناسرياگ و نه‌ناسرياگ ديرن له‌وه‌خت دانيشتنه‌يل تايبه‌ت له نه‌ته‌وه‌يل يه‌كگرتگ، له‌وانه‌يش له دانيشتنه‌يل ساڵانه‌ى كۆمه‌ڵه‌ى گشتى نه‌ته‌وه‌يل يه‌كگرتگ .
ماناى ئه‌وه‌سه عراق حاڵه‌تيگ يه‌تيم نيه له‌بان ئاست جه‌هان له‌وه‌رده‌م روێ وه‌ڕوێ بونه‌وه‌ى پشتبه‌سانن وه زياتر له زووانيگ فه‌رمى له‌ئاست ده‌سڵات باڵا و نموونه‌يل تريش فريه‌ن.
ئه‌را نموونه تشاد، له‌ى وڵات ئه‌فريقييه پشت وه زووان عه‌ره‌بى و فه‌ره‌نسى وه‌شيوه‌يگ فه‌رمى به‌سيه‌ێد و زياتر له سه‌د زووان ئه‌فريقى هه‌ن، جه‌زائيريش زووانه فه‌رميه‌گه‌ى عه‌ره‌بيه‌و ئه‌مازيغييه، وه‌لێ زووان فه‌ره‌نسى زياتر پشت وه‌پى به‌سياگه له هووكاره‌يل ره‌سانن و زانست و كاره‌يل بازرگانى.
له ئه‌فغانستان، زووانه فه‌رميه‌گه بشته‌وييه و زووان هووزه‌يل بشوونه ك زوورمينه پيكهاوردنه له زڵات و 49 زووان تۆماركرياێ له‌تى وجوود ديرێد له‌ناونيانيش دريه‌و ئۆزبه‌كى و توركمانى.
له‌يه‌يش زياتر، تيكه‌ڵبوين له‌ناونى عه‌ره‌بى و كوردى له ناوچه‌گه فريه‌س سه‌ربار تايبه‌تمه‌ندى هه‌ر لايه‌نيگ، ناوه‌يليگيش ديار هه‌ن له مێژوو ناوچه‌گه له سياسه‌ت و ئه‌ده‌ب و زانسته‌يل و رووشنهويرى، سه‌ربار ئى تايبه‌تمه‌نديه‌يليشه كه‌سه‌يليگ كورد هه‌ن له سه‌رۆكايه‌تى بوينه له كۆمار سورياى تازه، جوور محه‌مه‌د عه‌لى به‌گ عابد، حوسنى زه‌عيم، فه‌زى سه‌لۆ و ئه‌ديب شيشكه‌لى.
وه‌هه‌مان شيوه سويسرايش نمونه‌يگ تره له‌باره‌ى فريه‌يى زووان و پيكهاتگه له ئيتاڵى و فه‌ره‌نسى و ئه‌ڵمانى و رۆمانشى، وه‌ل ئه‌وه‌يشا زووان سويسرى ك وجوود داشتوود رۆمانشييه و كه‌متر و له يه‌ك له‌سه‌د له مه‌ردمه‌گه قسه وه‌پى ئه‌كه‌ن، ك يه‌يش نموونه‌يگه له وه‌يه‌كه‌وژيان و داهێنان و ئاست فراوانيگ له رووشنهويرى و فكر له‌ى وڵاته.
گرنگ ئه‌وه‌سه له‌يرا سويسريه‌يل ئه‌را ماوه‌ى زياتر له 50 ساڵه ئى سيستم تازه جيوه‌جێ ئه‌كه‌ن له حوكم و ئداره‌كردن كاروبار وڵات و هه‌رچوار حزبه سياسيه‌گه پۆسته‌يل وه‌زارى حكومه‌ت دابه‌ش كردنه‌و له هه‌مان وه‌خت نوێنه‌ره‌يل ئه‌تويه‌نن سه‌رۆك وه‌زيره‌يل هه‌ڵوژنن ك نوينه‌ره‌يل له ناوچه‌يل جياجيان و زووانه‌يليان پشت وه ئيتاڵى و ئه‌ڵمانى و فه‌ره‌نسى ئه‌وه‌سێد له‌ساى نه‌وين زووانيگ نيشمانى يه‌كه‌وگر ئه‌را گشتلايگ.
ئه‌تويه‌نيم بويشيم وه‌مانايگ تر ده‌ركه‌فتن زووان گرفت نيه، ئى فريه‌يى زووانه ريگرى له سويسرا نه‌كرد بدێده خاوه‌ن ئابوورى خاس و سيسته‌م سياسى سه‌قامگيرى له جه‌هان، ئايا عراق شايسته‌ى ئه‌وه نيه ده‌رس وه‌ربگرێد؟
