مه‌رزه‌يل خوه‌رهه‌ڵات ناوين دويای سايكس بيكۆ
شايه‌ت نويسه‌ر باوه‌ته‌گه زياده‌ڕه‌وی فريه‌يگ كردگه له ته‌بريه‌كردن ئه‌و ريككه‌فتنه‌و مناكردنی، وه‌لێ بيگومان ئه‌و مه‌رزه ك به‌شداری نه‌خشه‌ی ئه‌و به‌ڵگه كرد وه‌ته‌نيا تاوانبار نيه ك بويه هووكار حاڵه‌ت ناسه‌قامگيری له ناوچه‌گه، به‌ڵكوو له‌ئاكام ئه‌وه بوی ك سايكس بيكو جوور كاوڕ قوربانی خوه‌ی پلكانه پيه‌و، ك يه‌يش فريه خه‌ته‌رناك تر بوی و بانگه‌واز دوباره دامه‌زرانن مه‌رزه‌يل بوی وه‌خاتر بنياتناين ده‌وڵه‌تيگ يه‌ك نه‌ته‌وه‌يی وه‌گووره‌ی نموونه‌ی ئۆرپی، ئمجا قه‌ده‌ر له‌يوا كرد له ميرات سايكس بيكۆ نه‌تويه‌نێد له‌لی قورتار بدێ و هه‌ر وه‌و خاتريشه چوينكه هه‌ڵويست سياسی ئۆرپی له‌وه‌رانوه‌ر جه‌هان ئسلامی پيكهات له دامه‌زرياگيگ له سياسه‌ی له‌بان په‌يڕه‌و "بچوچيه‌ن نه‌ف وه‌رگرين" له‌وه‌ختيگ ك ناپليۆن مسر گرت، دی برنارد لويس مێژوونويس پايه‌به‌رز ئاماژه وه ئه‌وه كرد ك هه‌ڵمه‌ته‌يل ناپليۆنی له مسر و سوريا ئه‌وه چه‌سپان ك نه‌وه‌يل ئاينده ته‌نيا هيزيگ بويچگ ئۆرپيه‌و توانای داگيركردن و حوكم خاكه‌يل ئسلام ديرێد و هويچ چشتيگ توانای لاوردن ئه‌و ده‌سڵاته‌يله نه‌يرێد مه‌گه‌ر له‌ڕی يه‌كيگ له وڵاته‌يل تر ئۆرپی.
هه‌رچه‌نی ك ئيدوارد سه‌عيد ره‌خنه‌كار عه‌ره‌بی ك له‌باره‌ی خوه‌رهه‌ڵات ناوين ئويشێد حاشا له كاريگه‌ريه‌يل ئه‌و ريككه‌فتنه‌يل سياسی ئۆرپيه ناكريه‌ێد له مه‌يدان جيوسياسی له خوه‌رهه‌ڵات ناوين، وه‌لێ هه‌ر له هاوپه‌يمانێتی ئه‌نجلۆ رووسی بگر ئه‌را ده‌سڵات له‌بان وڵات فارس و ئه‌فغانستان تا ره‌سێده ريككه‌فتن سايكس بيكۆ وه‌ل ئاكامه‌يلی له داناين ئه‌و مه‌رزه‌يله دويای سه‌رده‌م عوسمانی و جه‌نگ جه‌هانی يه‌كه‌م و تا بڕه‌سێده نفوز ئۆرپی دوياتر له‌ڕی ئنتداب و داگيركاری، ده‌سڵاته‌يل ئۆرپی هه‌وڵ ئه‌وه دانه شيوه‌ی خوه‌رهه‌ڵات ناوين وه‌و جووره بنيات بنه‌ن ك گونجياگتر بوود له نه‌خشه‌ی وه‌رجه سه‌ده‌يگ له رووژگار.
ده‌خاڵه‌ت ئه‌مريكی له‌شوون جه‌نگ جه‌هانی دويه‌م دقه‌ت له‌بان پشتگيری هيزه‌يل بنه‌ڕه‌تی هه‌رێمی كرد جوور ئسرائيل و توركيا و سعوديه و ئيران و مسر، ئه‌يه بيجگه جيوه‌جيكردن ئامانجه‌يل ستراتيجی، ئمجا وه به‌راورد وه‌ل ئه‌وه‌يشا هيزه‌يل ئۆرپی وه‌رده‌وام هه‌وڵ دامه‌زرانن فكره‌ی تازه‌گه‌ری دان و هاوردنی ئه‌را ناو جه‌هان ئسلامی له ناوڕاس سه‌ده‌ی ١٩ و ئی ده‌خاڵه‌تيشه دقه‌ت له‌بان ئاڵشتكردن ناسنامه‌ی گرووپه‌يل كرد له خوه‌رهه‌ڵات ناوين له‌بان ريڕه‌و هاووڵاتيبه‌ين تاك ك بنيات نرياگه له‌بان نموونه‌ی ده‌وڵه‌ت فره‌نسی.
وه‌ل ئه‌وه‌يشا شيوه‌ی حوكم ئاڵشت بوی و هه‌ردوگ ناوچه‌گه وه دريژايی مێژوو وه ته‌مامی پشت وه‌پی به‌سان، هه‌ر وه‌و خاتريشه سيستم جه‌ماعه‌ت په‌يا بوی ك تايبه‌ت بوی وه ئمبراتۆريه‌ت عوسمانی و حوكمكردنی له‌بان سه‌كردايه‌تی جه‌ماعه‌ت ئايينی و له‌بان مقاتعه‌ی فريه‌ره‌گه‌زی ستراتيجی، يه‌يش له‌وه‌ختيگ ك خود جه‌هان ئۆرپی مه‌سيحی له نه‌ته‌وه‌يگ يه‌ك ره‌گه‌زی بوی، وه‌لێ ئی دويا ئه‌زموونه ئه‌و نموونه بوی ك ديكتاتۆريه‌ت خوه‌رهه‌ڵات ناوين مه‌يل ئه‌ڕای داشتن و له‌لايه‌ن خوه‌رئاواوه پشتگيری كريا.
تا راده‌يگ مه‌سه‌له‌ی ره‌گه‌زی و فريه‌يی و ئايينه‌يل له گشت ده‌وڵه‌تيل وجوود يدرێد، ته‌نيا كۆريای باكوور و كۆريای باشوور و يابان و بڕيگ له وڵاته‌يل ئۆرپای ناوڕاس له‌لی بترازيه‌ێد.
ئمجا راسه له بڕيگ له ده‌وڵه‌ته‌يل جوور يوگسلافيای وه‌رين و رواندا و سوريا، له‌يه‌ن بڕيگ له سياسيه‌يله‌و ئی ره‌گه‌ز و ئايينه‌يله ئه‌را خوه‌راك كيشمه‌كيش و ناكووكی هاورديانه كار، وه‌لێ جياوازيه‌يل له بڕيگ له وڵاته‌يل جوور كه‌نه‌دا و ئه‌ندونوسيا ئه‌و سياسه‌ته قه‌بول كرد و مقه‌يه‌تی له‌لی كريا له‌ڕی لاوردن شانيه‌ت فريه‌يی و وه‌خشين و داناينيان جوور بنه‌مايگ ئه‌را په‌ره‌داين ديموكراسی نيشتمانی.
وه‌ل ئه‌وه‌يشا گشت جه‌هان وه‌رگه‌ی ئه‌و فريه‌يه گرتگه‌و شايه‌ت له بڕيگ له ده‌وڵه‌ته‌يليش ئه‌و فريه‌یی نه‌ته‌وه‌ييه چاره‌سه‌ر خاسيگ بدێ ئه‌را زه‌مانه‌ت فراوانكردن بنيه‌ت ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌يله، وه‌لێ نه‌باه‌يد وه گووره‌ی فريه‌يی رووشنهويری وه‌ربگريه‌ێد جوور ئه‌وه‌گ له لوبنان وجوود ديرێد، به‌ڵكوو وه چه‌واشه‌وه بايه‌سه شيوه‌ی فريه‌يی يه‌كگرتگی وه‌ربگيرێد، ك يه‌يش بايه‌سه له‌لايه‌ن ده‌وڵه‌ته‌يل ئۆرپيه‌و هان بدريه‌ێد نه‌ك له‌ڕی فشار راسه‌وخۆ، به‌ڵكوو له‌ڕی به‌شداريكردنی له سيستم جه‌هانی و هه‌وڵ ناوچه‌يی.
خوه‌رهه‌ڵات ناوين ئه‌را ماوه‌ی چه‌ن سه‌ده‌يگ فريه‌يی بوی، ئيسه‌يش ئه‌تويه‌نێد هه‌ر وه‌و جووره بمينێد، وه‌لێ بايه‌س له‌بان ده‌سڵاته‌يل ئۆرپی ری وه ناوچه‌گه بيه‌ن دگان وه ناسنامه‌ی فريه‌يی بنه‌ن له‌جيای ناوناين و بڵاوكردنی و په‌ره بيه‌نه مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وه‌يی گشتگير و بيلن مه‌سه‌له‌ی فره‌يی ری چاره‌سه‌ر بدێ ئه‌را جيوه‌جيكردن ئامانجه‌يل و په‌ره‌داين وه نه‌خشه‌ی ديموكراسی.
