لەناوەو شیواشیوە و لە دەیشتەو ژاوەژو.. عراق لە 2024
شەفەق نیوز/ ساڵ 2024 زنجیرەیگ ئاڵشتیوین زاق وەخوەی دی، کە وەشیوەی گەورەیگ کاریگەری لەبان سیمای ئەمنی و سیاسی و ئابووری لە عراق، لە سای ژاوەژاو هەرێمی بیوینە.
ساڵەگە وە بەرزەوبوین وەرچەویگ لە پەلامار باڵە چەکدارەیل وەبان بەرژەوەنیەیل ئەمریکا لە ناوچەگە دەسوەپی کرد، جویر کاردانەوە لەبان جەنگ وەردەوام ئیسرائیل وەبان کەرت غەززە لە ئۆکتۆبەر 2023 ەو.
ئی جەنگە کاریگەری گەورەیگ لەبان عراق داشت، کە رخەیل لە رەسینی ئەرا جەنگ هەرێمی گەورەیگ زیایەو بوین، و لەبان ئەو سەختیەیلە، رویداوەیل جویر تاقیکردن ئەرا ئارامی وڵاتەگە بوی، و ئاشکرای وەردەوامی وەردەوەردە ناوەین هیزەیل هەرێمی و ناودەوڵەتی لە عراق کرد.
لە کانوون دویەم 2024، رەسیە لویتکە، هەناێ "وەرخودان ئیسلامی لە عراق" پەلامار سەربازگەی "تاوەر 22" لە نزیک سەربازگەی تەنەف دان، لە شوین یەکانگیری سنوور ئوردن سوریا عراق، کە بویە مدوو کوشیان 3 سەرباز ئەمریکی، و زەخمداری 34 ترەک، کە ئەوەیش هیشت واشینتۆن سەرکردەیل ئی باڵەیلە بکەێدە ئامانج، کە لە 7 فبراير 2024 سەرکردەیل حزبولڵا لە عراق کوشت.
ئیجا دەسکریا دانوسەنین ناوەین عراق و ئەمریکا لەبان کیشانەوەی هیزەیل هاوپەیمان ناودەوڵەتی لە عراق لەسای وەردەوەردەی مەیدانی و دیبلۆماسی.
والدبلوماسي.
لە 15ی نيسان 2024، محمد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرەیل عراق سەردان ئەمریکا کرد، کە وەگەرد جۆ بایدن سەرۆک ئەمریکا گردەو بوی، و دووپات لە گرنگی چگن وەرەو "هاوبەشی تەواو" ناوەین دوو وڵات کریا.
لە 27 سیپتەمبەر 2024، هاوپەیمان ناودەوڵەتی پایان ئەرکی لە عراق وەماوەی 12 مانگ راگەیان، وەگەرد مەنین بەشیگ لە هیزەیل ئەمریکا لە عراق تا ساڵ 2026 ئەرا پشتگیریکردن جەنگ دژوە داعش لە سوریا.
لەی باوەتە، عەلی میعماری پسپۆڕ ئەمنی ئویشێد: پەڵپەیل ناوەین عراق و ئەمریکا گیچەڵە، کە باڵە چەکدارەیل وە زوان حزبەیل سیاسییان لە پەرلەمان و حکومەت داوای دەرچگن هیزەیل ئەمریکا کەن، لەلای خوەیانیشەو، سیاسەتمەداران ئەمریکا وە زوور مەیدانی و سیاسی پەڵپ لە حکومەت عراق گرن ئی باڵەیل چەکدارە پویچەڵ بکەن.
میعماری لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێدیش، هیزەیل ئەمریکا وەسنگ جەنگ داعش هانە ناو عراق، ئەراوە دی ئەمریکا هەر نوقڵانەی داعش دەێد تا وەختیگ زیاتر لە وڵاتەگە بمینێد.
لەسای ئی گیچەڵەیلە، رخیگ ناودەوڵەتی هاتە دی، نەک جەنگ لە کەرت غەززە بڕەسێدە جەنگیگ وڵاوەتر ناوەین ئیسرائیل و ئیران، لە وەختیگ عێراقیش تەقەلای خوەی نشان دەێد ئەرا دویرکەفتن لە چگنی وەرەو جەنگیگ گەورەتر.
وەگەرد ئی ژاوەژاو هەرێمیە، هەڕەشەیل بان سەرچەوەیل وزە و ریەیل هاوردن و بردن بەرهەمەیل نەفت لە خوەرهەڵات ناوڕاس زیایەو بوی، وەگەرد پەلامارەیل لەشوینیەک لەبان لویلەیل نەفت و کارخانەیلی و کەشتییەیل نەفت لە دەریای سوور، و هەڕەشەی باڵە چەکدارەیل عراقی لە پشتی وە زەرەداین جەهان وە 12 ملیۆن بەرمیل لە رووژیگ ئەگەر جەنگ رەسیە دامەزراوەیل نەفت.
دویای کوشتن ئیسماعیل هەنیە سەرۆک نویسنگەی سیاسی بزووتنەوەی "حەماس" لە 31 یۆلیۆی 2024 لەناوڕاس پایتەخت ئیران، ئیران هەڕەشەی وەڵامدانیگ یەکلاییکەر وەبان ئیسرائیل دا، و حزبولڵای لوبنانیش لە شوین کوشیان فوئاد شوکر سەرکردەی پایەبەرزی لە زاحیەی باشوور بەیروت لە یۆلیۆ وەرجە چەن ساعەتیگ لە کوشتن سەرۆک وەرین حەماس ئەویش وەیجویرە هەڕەشە دا.
لە وەختیگ تەقەلایل ناودەوڵەتی و هەرێمی ئەرا ئارامکردن بەرزەو بوی، و دەڵەکداین وەرەو رێککەفتنیگ ناوەین ئیسرائیل و حەماس ئەرا ئاگربەسی لە غەززە، و بڕەسێدە گلەوداین دیلەیل ناوەین هەردوگلا، باوجی ئەو تەقەلایل وەردەوامە تا ئیرنگە نەڕەسینە ئامانج.
وەگەرد ئەو سەختیەیلە، محمد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرەیل عراق، لە 23ی ئەیلوول 2024، پیەڵیگ ئاسمانی و هشکایی راگەیان ئەرا کلکردن دەسمیەتی و ئاسانکردن کلکردن سزەمەنی ئەرا لوبنان.
لە شوین تەقیان ئامێرەیل پەیکەر و ئەکوم، سودانی فەرمان کلکردن تیمەیل پزشکی ئەرا لوبنان دا، ئەرا پیشکەشکردن دەسمیەتی زویوەزوی ئەرا سووکەوکردن ژان زەخمدارەیل لە مەدەنی بیگوناهەیل.
لە 8 تشرين یەکەم گوزەشتەو، باڵەیل لوبنانی و فەلەستینی لە لوبنان، دیارترینیان حزبولڵا کەفتنە رویوەڕویبوین سوپای ئیسرائیل لە گورزەیل رووژانە، کە بویە هوکار سەدان کوشیان و زەخمداری.
ئی باڵەیلە داوای کۆتاییهاوردن وەو جەنگە کەن کە لە 7 ئۆکتۆبەرەو ئیسرائیل لەبان غەززە کەێد، و رەسیە کوشیان زیاتر لە 45 هەزار کەس و107 هەزار زەخمدار، فرەیان ژن و مناڵ بوین، لەناو ویرانکاری کەورەیگ و وەرسگی بکوشیگ.
لە 28 تشرين یەکەم 2024، عراق سکاڵا لە ئەنجومەن ئاسایش لەبان ئیسرائیل توومار کرد، لەوەر شکانن ئاسمانی لە پەلاماری وەبان ئیران لە ئۆکتۆبەر.
لە وەختیگ حکومەت عراق تەقەلا دا دویر لە جەنگ هەرێمی بکەفێد، بەشیگ لە باڵە چەکدارەیل عراق پەلامار هیزەیل ئەمریکا دان لە ناوچەگە، و وەرپرسایەتیی لە پەلاماردان ئیسرائیل وە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان راگەیانن.
لەبان ئەوە، تەل ئەبیب پەیامیگ ئەرا ئەنجومەن ئاسایش کلکرد، کە ئەرا یەکەمین جار توومەتبار 6 باڵ چەکدار عراقی کرد وە پەلامارەیل وەبان ئیسرائیل.
هەرچەن محمد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرەیل عراق هوشداری لە پەیامەگەی ئیسرائیل دا، و وە دەسپیچگ ئەرا پەلاماریگ دادەی قەڵەم کە پلان دیرێد لەبان وڵاتەگە، وەلێ تویرەیی لەو باڵەیلە و راکدارییان لە تەکاندان عراق وەرەو ناو چەنگ نەشاردەو.
لەناو ئی رخەیل عراقیە، بەغداد داوای دانیشتنیگ فریاکەفتن لە ئەنجومەن جامیعەی عەرەبی کرد، ئەرا نواگیریکردن هەڕەشەیل ئیسرائیل.
دویاترین رویداو ئەمنی کە عراق وەخوەی دی، ئەو نیگەرانیە بوی لەبان سنوور سوریا، و کلکردن پاڵپشتی سەربازی دویای رمانن رژیم ئەسەد و هاتن باڵە چەکدارەیل ئەرا دەسەڵات لە 8 كانوون یەکەم 2024.
لە وەختیگ هیمان هەڵوێستەیل هیزەیل سیاسی عراق (شیعە، سوننە، کورد) وەرانوە رویداوەیل سوریا جویر یەک نیین.
رەوش سیاسی ساڵ 2024
لە کاروبار سیاسی، دیارترین رویداوەیل ساڵ 2024 باوەت دزەکردن توومار دەنگیەیل بوی، کە وەرجە زیاتر لە چوار مانگ، دوو هەفتە وەبان عراقەو رەد نیەوود تا توومار دەنگیگ دزە نەکەێد، چ ئەرا وەرپرسیگ عراقی یا سڵاکاریگ لە حکومەت یا سیاسەتمەداریگ ناودیار، لەناوی ئاشکرای لاییگ لە هویردەکاریەیل وەردەوەردەی سیاسی لە وڵاتەگە، یا تاوانەیل گەندەڵی.
یەکەم کەس ئەو کارە ئاشکرا کرد مستەفا سەنەد پەرلەمانتار عراقی بوی، کە لە 19 ئاب 2024 باس گردن تووڕیگ کرد، کە جوحی و بڕیگ ئەفسەر و فەرمانبەر لەناویان بوی، چەن کاریگ ناپاک کەن، لەلییان گووشگردن لە تەلەفۆن بڕیگ لە پەرلەمانتار و سیاسەتمەداران کە خوەی یەکیگیانە.
مەزەنە کریەێد ئی دزەکردن دەنگیەیلە، بەشیگە لەوەگ کەفتیەسە دەس دەسەڵات دادوەری لە ئامار ئەنجامەیل ئەو لێکۆڵینەوە کە لە ماوەی چوار مانگ گوزەشتە دەسوەپی کرد، وەگەرد وەرپرس تووڕ گووشگردن "محمد جوحی"، کە فەرمانبەر بوی لە نویسینگەی محمد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرەیل، و تیمەگەی جوحی کە لە شوینەیلیگ ترەک کار کەن.
شمارەی ئەو توومار دەنگەیلە کە دزە وەپییان کریاس رەسیە زیاتر لە دە دەنگ، پەیوەندی وە سیاسەتمەدار و سڵاکار و وەرپرسەیلیگ لە حکومەت دیرن، تا دادوەری عراق فەرمان وازکردن لێکۆڵینەوە کرد وەگەرد ئەوانەگ دەسیان هاناوی، کە وەسنگ زیرەکی دەسکرد و وەئامانجگردن سیاسی ئویشن هن ئیمە نییە.
لەلای خوەییش، محمد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرەیل لە 5 کانون یەکەم، باس بوختکردن وە فەرمانبەرەیلیگ لە نویسنگەی خوەی وە گووشگردن لە سیاسەتمەدارەیل و کەسایەتیەیلیگ ناودیار وە "دروو سەدە" کرد.
ساڵ 2024 سەردان مەسعود پزیشکیان سەرۆک ئیران ئەرا عراق وەخوەی دی لە ئەیلوول 2024، لە یەکەمین سەردانیگ دەرەکیی دویای وەرگردن پۆستەگەی، و ئی سەردانە لەسای ژاوەژاو هەرێمی هات، دیارترینیان جەنگ غەززە کە سای خستە بان رەوشەیل سیاسی لە عراق و گشت ناوچەگە.
لە 31 ئایار 2024، ئەنجومەن ئاسایش ناودەوڵەتی، بڕیار پایان کار شاند نەتەوە یەکگرتگەیل لە عراق (یۆنامی) لە دویادویای ساڵ 2025 دا، ئەوەیش لەبان داوای حکومەت عراق.
محمد شیاع سودانی لە 21 ئایار 2024، لە پەیامیگ ئەرا ئەمیندار گشتی نەتەوە یەکگرتگەیل ئەنتۆنیۆ گوتیریش، داوای کۆتاییهاوردن وە کار شاندەگەی ئەرا دەسمیەتیدان عراق "يۆنامی" لە 31 كانوون یەکەم 2025، وە مەرجیگ تەقەلایلی لەی وەختە کە مەنیەسەو تەنیا کاری لە چاکسازی ئابووری بوود، و پیشکەشکردن خزمەتگوزاری و ئەوزەڵداین وەردەوام، و ئاڵشتبوین کەشوهەوا، وچەن باوەتیگ ترەک.
لەلای ئەنجومەن نوێنەرەیل عراق، ئەنجومەنەگە لە 31 تشرين یەکەم 2024، پەرلەمانتار محمود مەشهەدانی جویر سەرۆکی هەڵوژارد، دویای نزیکەی ساڵیگ لە لاوردن محمد حەلبوسی سەرۆک پەرلەمان وەرین، وە بڕیار دادگای فیدڕاڵیر لە بنەمای سکاڵای (ساختەکاری).
یاسایل چەنە و بەرچەنە، (یاسای راسەوکردن یاسای شمارە 188 ئەرا ساڵ 1959، و گلەوداین ئەو عەقارەیلە کە بەشیگ لە بڕیارەیل ئەنجومەن سەرکردایەتی شووڕش پویچەڵکریای گرێدەیانەو، و دویەم راسەوکردن وەخشین گشتی) لە چەن دانیشتنیگ پەرلەمان وە ئەنجام نەڕەسین، و هەرچەن وەرز یاسایی پەرلەمان تا ماوەی یەک مانگ درویژەو کریا، و سەرۆک پەرلەمان هەڵوژیا، باوجی ئەو سیاسیلە رووشنایی نەین، کە هەواڵەی کریا ئەرا ساڵ نوو.
لە 2024، عراق یەکەمین سەرژماری دانیشتگەیل گشتی لە 37 ساڵ تا ئیسە ئەنجام دا، و حکومەت عراق راگەیان کە شمارەی دانیشتگەیل عراق رەسیە 45 ملیۆن کەس، و ریژەی بەرزەوبوین دانیشتگەیل رەسێدە 2.3%، وەگورەی سەرژماری گشتی و ماڵەیل، کە لە رووژەیل 20 و21 نۆڤەمبەر لە وڵاتەگە وەڕیەو چگ.
عراق لە دەروازەی ساڵ 2025 وسێد کە گامیگ نووە پس لە سەختی و دەرفەت، و ساڵ 2024 ئاست ئاڵووزی رەوش ئەمنی و سیاسی وڵاتەگە نشان دا، لە ئەنجام ژاوەژاو هەرێمی و ناودەوڵەتی، کە لەبان رەوش ناو عراق شکیاوە، کە خەێدەی نوای تاقیکردن راسیانە لە چوینیەتی رەفتارکردن وەرد ئی قەیرانەیل کەڵافەبویە.
