كورد ملله‌تيگن بى نيشتمان.. له چوار ده‌وڵه‌ت به‌شبه‌شه‌و بوينه‌

كورد ملله‌تيگن بى نيشتمان.. له چوار ده‌وڵه‌ت به‌شبه‌شه‌و بوينه‌
2017-09-26T18:27:00+00:00

شه‌فه‌ق نيوز/ كورد ملله‌تيگن بى ده‌وڵه‌ت، شماره‌يان وه‌ گووره‌ێ سه‌رچه‌وه‌يل ها ناونى 25 و35 مليۆن كه‌س، به‌شبه‌شه‌و بوينه‌ له‌بان چوار ده‌وڵه‌ت توركيا و ئيران و عراق و سوريا.

 

كورد ملله‌تيگن له‌ بنه‌چه‌ك هندو - ئۆرپى، سه‌ر وه‌ هووزه‌يل ميديايين ك له‌ وڵات كويه‌ن فارس نيشته‌جى بوين و ئمبراتۆريه‌ت دامه‌زرانن له‌ سه‌ده‌ێ هه‌فت وه‌رجه‌ زايين.

 

كورد زوورميان موسڵمانن و بڕيگيش كه‌مينه‌ێ ناموسڵمان ديرن و دابه‌ش بوينه‌ له‌بان حزبه‌يل سياسى و علمانى، يه‌يش له‌ وه‌ختيگ ناوچه‌يليان دابه‌ش بويه‌ له‌بان رويوه‌ريگ ك نزيكه‌ى نيم مليۆن كيلۆمه‌تر چوارگووشه‌سه‌و له‌بان چوار ده‌وڵه‌ت توركيا و ئيران و عراق و سوريا به‌شبه‌شه‌و بويه‌.

 

شماره‌ى كورد وه‌ جياوازى سه‌رچه‌وه‌يل جياجياس له‌ناونى 25 و 35 مليۆن كه‌س، زوورميان له‌ توركيا ژيه‌ن له‌ناونى 12 تا 15 مليۆن، ك ئه‌كاده‌ نزيكه‌ى 20% له‌ جه‌م مه‌ردمه‌گه‌، له‌ ئيرانيش نزيكه‌ى 6 مليۆن ك ئه‌كاده‌ كه‌متر له‌ 10% و عراقيش نزيكه‌ى 4,69 مليۆن له‌ ناونى 15 تا 20% و سوريايش فيشتر له‌ 2 مليۆن كه‌س ك ئه‌كاده‌ 15% مه‌ردم ئه‌و وڵاته‌.

 

جوگرافياێ ناوچه‌يل جه‌وه‌ڵى كورد وه‌بى هويچ ده‌روازه‌يگ له‌بان ده‌ريا،  له‌يوا كردگه‌ له‌بان كورد مقه‌يه‌تى له‌ زووانه‌گه‌ێ خوه‌يان بكه‌ن وه‌گشت شيوه‌زاره‌يل جياجياێ و له‌بان داب ونه‌ريته‌يليان و شيواز كۆمه‌ڵگايى ك له‌ بنه‌ڕه‌ته‌و له‌بان سيستم هووزايه‌تى پيكهاتگه‌.

 

بيجگه‌ ئه‌و چوار ده‌وڵه‌تيشه‌، شماره‌ێ فريه‌يگيش له‌ كورد له‌ ئازه‌ربايجان و ئه‌رمينيا و لوبنان و ئۆرپايش ژيه‌ن.

 

له‌ ئاكام نه‌مه‌ندن ده‌سڵات عوسمانى له‌ كووتايى جه‌نگ جه‌هانى يه‌كه‌م، كورد ته‌ماێ ده‌سكه‌فتن نيشتمان تايبه‌ت وه‌ خوه‌يان داشتن و ره‌سيه‌ كنار جيوه‌جيكردن، ئه‌ويش دوياخر بويه‌ مره‌كه‌ويگ له‌بان وه‌رقه‌ێ په‌يمان سيڤه‌ر ك له‌ساڵ 1920 ئمزا كريا، ك دوياخر ئه‌و خه‌وه‌ بويه‌ هه‌ڵم دوياێ سه‌ركه‌فتن مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتورك له‌ توركياو هاوپه‌يمانه‌يل پاشگه‌زه‌و بوين له‌ به‌نده‌يل ريككه‌فتن سيڤه‌ر و ئاڵشتكردنى له‌ ساڵ 1923 وه‌ ريككه‌فتننامه‌ێ لۆزان ك ملله‌ت كورد خسته‌ ژير ده‌سڵات توركياو ئيران بيجگه‌ بريتانياو فره‌نسا ك دو ده‌وڵه‌ت ئنتداب بوين له‌بان عراق و سوريا.

 

كورد وه‌ بوونه‌ێ كيشمه‌كيشيان له‌بان سه‌روه‌خوه‌يى خوه‌يان له‌ چوار ده‌وڵه‌ت دينه‌و، ك دابه‌ش بوينه‌ له‌بانيان و هانه‌ ناكووكى وه‌ل حكومه‌ته‌يل ناوه‌ندى و باوه‌ڕ ئه‌و حكومه‌ته‌يليشه‌ ئه‌وه‌سه‌ كورد هه‌ڕه‌شه‌ن له‌بان يه‌كێتى خاكه‌يليان.

 

له‌ توركيا كيشمه‌كيش چه‌كدارى له‌ ناونى هيزه‌يل حكومى و پارت كارگه‌ره‌يل كوردستان له‌ تاوسان 2015 ئستئناف بوى وه‌ ئوميد چاره‌سه‌ر ئى قه‌يرانه‌  ك فيشتر له‌ 40 هه‌زار كه‌س له‌ ساڵ 1984 تائيسه بوينه‌سه‌ قوربانى‌.

 

له‌ ئيرانيش، له‌ناونى ماوه‌يگ و ماوه‌يگ تر جه‌نگ روێ ئه‌ياد له‌ناونى هيزه‌يل ئاسايش و چه‌كداره‌يل حزب ژيانه‌وه‌ێ كوردستان "بژاك" ك بنگه‌يليگ خه‌لفى له‌ عراق ديرن، ك ئيران له‌ شوون شووڕش ئسلامى له‌ 1979 راپه‌رينيگ كوردى وه‌خوه‌يه‌و دى و ده‌سڵاته‌يل ئه‌و وڵاته‌ وه‌ تونى كپيه‌و كردن.

 

له‌ عراق، كورد ئستغلال واين رژيم سه‌دام حسێن كرد ك له‌ دوياێ خوه‌يكيشانه‌وه‌ى له‌ كوه‌يت روێداو ئه‌وه‌ بوى راپه‌ڕينيگ دژ ئه‌و رژيمه‌ له‌ساڵ 1991 ئه‌نجام دان و خودموختارى له‌ هه‌رێم باكوور دامه‌زرانن و له‌ساڵ 2005 وه‌ فه‌رمى وه‌ گووره‌ێ ده‌ستوور عراقى بريارى دريا.

 

له‌ سوريايش، ئه‌را ماوه‌ێ ده‌يان ساڵ بيبه‌ش و سته‌مليكرياگن و له‌لايه‌ن رژيم به‌عسى ئه‌و وڵاته‌و زوڵم له‌ليان كريه‌ێد، هه‌ناى ك جه‌نگ له‌ساڵ 2011 له‌ناونى ئه‌و رژيمه‌و ئۆپۆزسيۆن روێدا كورد بيلايه‌ن وسيا، وه‌لێ نه‌ف له‌و ئاژاوه‌ وه‌رگرتن ك له‌ ئاكام جه‌نگ ناونيان كه‌فته‌و ئه‌را دامه‌زرانن ئداره‌ێ كوردى جوور خوه‌يموختارى له‌ به‌شيگ له‌ ناوچه‌يل باكوور وڵاته‌گه‌.

 

له‌ سوريا كورد پشتگيريگ بنه‌ڕه‌تيه‌ ئه‌را هيزه‌يل سورياێ ديوكرات ك جه‌نگ دژ داعش ئه‌كه‌ن وه‌ پشتگيرى هاوپه‌يمان ناوه‌وڵه‌تى وه‌ سه‌رۆكايه‌تى وڵاته‌يل يه‌كگرتگ و له‌ ته‌شرين دويه‌م/ نۆڤه‌مبه‌ر 2016 ئه‌و هاوپه‌يمانه‌ ك پيكهاتنه‌ له‌ فه‌سيله‌يل كورد و عه‌ره‌ب په‌لاماريگ ئه‌را له‌ناوبردن داعش ئه‌نجام دان له‌ شار رقه‌ له‌ باكوور سوريا ك بنگه‌ێ ترۆريسته‌يل بوى له‌و وڵاته‌.

 

له‌ عراقيش هيزه‌يل پێشمه‌رگه‌ى كوردستان هاوپه‌يمانيگ بنه‌ڕه‌تيين له‌ جه‌نگ دژ ريكخرياگ ترۆريستى داعش.

Shafaq Live
Shafaq Live