عێراق هەکاتی هاوسایلی... هاوسەنگییگ ناسک "جیۆپۆلەتیکی" ناوەین خوەرهەڵات و خوەرئاوا
شەفەق نیوز/ ڕاپۆرتیگ ئەوروپی باس ئەوە کرد کە عراق لە ژیر رووشنایی پێوەرە ئابورییە خاسەیل و زیاتر چەوی وەبان خوەرهەڵات ئەرا ئازادکردن کەرتە نا نەفتیەیل، وە شیوە وە گامەیل هاوسا عەرەبەیلی چوود وە جیوەجیکردن هاوسەنگی ناسک لە ناوەین خوەرهەڵات و خوەرئاوا ئەرا تەکاندان گەشە و گەشەسەنین ئابووری لە ساڵەیل ئایندە.
ماڵپەڕ (ئەنترناسیۆنال بانکەر) کە تایبەتە وە کاروبار بانکی و دارایی، لە راپۆرتیگ وە ناونیشان “عراق وەردەوامە لە ڕۆڵ ناسک هاوسەنگی جیۆپۆلەتیکی و ئابووری”، و ئاژانسی شەفەق نیوز ئەڵگەردانی کرد، کە ئەو هەڵسەنگاننە ئابوورییە کە لە لایەن “BMI”ەو دەرچگە، نویسان: لقیگ کۆمپانیای فیچ، دەرخەێد بەرهەم ناوخۆیی راسیانەی عراق ئەرا ساڵ 2024 رەسێدە 1.8%، کە زیاترە لە مەزەنەیل وەرین کە 1.6% بوی و ئاڵشتکاری وەرچەویش بوود، وەرانوەر مەزەنەیل کەمەبوینی ئەرا ئمساڵ وەڕیژەی ٢.٣%.
راپۆرتەگە کە بنکەگەی کەفێدە شار دبلن، باس ئەوە کرد کە “BMI” مەزەنە کەرد گەشەکردن زویترەو بوود ئەرا 3.1% لە ماوەی ساڵ 2025، کە رییگ خاسە وەرەو بان ئەرا ئابووری عراق، و پێوەرەگەی “BMI” چەوەڕی خاستر کەێد ئەرا ساڵ 2024، یەیش وە پلەی یەکەم ڕەنگدانەوەی بەرهەمهاوردن نەفتی فرەترە لەوەگ چەوەڕی کریا، چوینکە عراق زیاتر لە بەشە تەرخانکریاگەی لە ئۆپێک بەرهەم کەێد.
وتیش: یەیش زوورەیل لەبان گەشەی ئابووری کەمەو کەێد، لە نووڕین ئەوە کە کەرت نەفت نزیکەی نیمەی بەرهەم گشتیی ناوخۆی عراقە و 95%ی هەناردەکردن و 90%ی داهات دەوڵەتە.
لە راپۆرتەگە وتارەیل مەزهەر ساڵح، ڕاوێژکار ئابووری محمد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرەیل عراق لە 9ی ئەیلول هاوردە هویر، لەو ماوەیە کە راگەیان: عراق "چەوەڕی گرفت گەورە نیەکەێد لە ساڵ 2024، بەڵام دیسپلینیگ دارایی تونتر ئەرا ساڵ 2025 خوازیمن"، وتیش: عراق "چەوەڕی کێشەی گەورە نیەکەێد ئەرا ساڵ 2025" ئەرا قایمکردن سەرچەوە داراییەیل، و حکومەت تەقەلا دەێد داهات نا نەفتی وە خاسترکردن گردەوکردن باج بەرزەو بکەێد، کە مەزەنەی نشان دەرد کە عێراق ساڵانە 10 ملیار دۆلار زیان وەپی رەسێد لەوەر خوەدزین لە باج و گیچەڵەیل گومرگە.
ڕاپۆرتەگە وتیش: پابەندبوین عراق وە رەسین ئەرا خوەیبژێوی لە وزە تا ساڵ 2030 گامیگ یەکلاییکەرە لە بەرزکردن سەقامگیری ئابووری لە ناوخۆی وڵات، وە پلەی یەکەم وە رەسین ئەرا پشتبەسین وەخوەی لە بوار غاز، تەقەلایگە کە واشنتۆن پشتگیری لەلی کەێد ئەرا کەمکردن هاوردەکردن غاز و کارەبای عراق لە ئیرانەو، لەی چوارچیوە وتیش؛ سودانی لە ماوەی ئمساڵ دووجار سەردان ئەمریکا کردگە ئەرا ئەنجامدان ڕێککەفتن وەرد کۆمپانیای جی ئێی ڤێرنۆڤا و بەیکەر هیوز وە ئامانج بەرهەمهاوردن غاز ناوخۆیی.
بەڵام لە ڕاپۆرتە ئەوروپییەگە دەرکەفت کە هیمان نیگەرانییە ئەمنییەیل لە عراق روی وەرەو زیایبوین کەن، کە وە مەزنەی BMI باس کرد کە جەنگ وەردەوام غەززە و گرژییەیل خوەرهەڵات ناوڕاس هیمان رخداری لەبان چالاکییە ئابوورییەیل عراق دروس کەن، وەگەرد پەرەسەنین چالاکییەیل گروپە چەکدارەیل لە عراق، وەبان ئیسرائیل.
وتیش: شمارەیگ لە پەلامارەیل ئی دویاییە وەبان کۆمپانیایل سەروە ئەمریکا لە بەغدا، کە هاتێ لەلایەن گروپە چەکدارەیل ئەنجام بیریەن، نشانەس ئەرا زیایبوین رخداریە کۆمەڵایەتییە ناوخۆییەیل کە توەنێد کاریگەری لەبان وەکارهاوردن و بەرهەمهاوردن داشتوود.
لەباوەت قایمکردن ئاسایش و سەروەری، راپۆرتەگە دیاری کەێد کە عراق لە ری رێککەفتنەیلی وەرد هاوپەیمانی وە سەرۆکایەتی ئەمریکا ئەرا کۆتاییهێنان وە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەیل تا کۆتایی مانگ ئەیلول 2025 پەرەسەنینیگ گەورە وەدەس هاورد.
لە راپۆرتەگە قسەیل سودانی هاوردە یاد کە وت وەگەرد رێزگردنی ئەرا ڕۆڵە هیزەیل هاوپەیمانان لە عراق، بەڵام هیزەیل ئەمەریکا بوینەسە رەواکیشان ئەرا ناسەقامگیری، و فرەجاریش کریەنە ئامانج و وەڵامیان دریەێدەو کە فرەجار هاوئاهەنگ نین وەرد حکومەت عراق.
وتیش: دیارە کە عراق زیاتر چەوی هابان خوەرهەڵات لە تەقەلایلی تا سەردەمیگ نوو گەشەسەنین ئابووری، وەگەرد دەسوەردان چین ئەرا نواخستن بەرهەمهاوردن لە عراق، باس ئەوە کرد کە عراق لە ئۆکتۆبەر 2019ەو، کەفتە زنجیرەیگ لە رێککەفتن “نەفت ئەرا ئاوەدانکردن” “لە ناوەین بەغدا و پەکین، کە چین دویای دەیان ساڵە ژیرخانی عراق ئاوەدان کەێدەو، لە وەرانوەر کلکردن رووژانە سەدان هەزار بەرمیل نەفت لە عراقەو ئەرا چین”.
ڕاپۆرتەگە وتیش: دویای دەسلەکارکیشان عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرەیل ئەو وەختەی عراق ئەو رێککەفتنەیلە "لە بان ڕەفە" مەنن، بەڵام سودانی دویای دەسوەکاربوینی لە ساڵ 2022 دووارە زنییانەو کرد، دیارترینیان پابەندبوین چینە وە دروسکردنی هەزار مەکتەو لە عراق.
لە راپۆرتەگە هاتگە کە ئاڵوگۆڕی بازرگانی ناوەین چین و عراق لە ساڵ گوزەشتە رەسیەسە 49.7 ملیار دۆلار، کە عراق ەە بەهای 14.3 ملیار دۆلار کەلوپەل و خزمەتگوزاری چینی هاوردەکردگە، عراقیش وە بەهای 35.4 ملیار دۆلار کاڵا هەناردەی چین کردگە “.
ڕاپۆرتەگە ئەو خەوەرە هاوردە یاد کە ئاژانس شەفەق نیوز لە زوان لە کوی وی باڵیۆز چین لە مانگ حوزەیران گوزەشتە بڵاوی کرد، و راگەیان "هەردوگ وڵات لە بوارەیل وزە، کارەبا، ژیرخانی و پەیوەندییەیل هاوکاری بەرهەمداری کەن".
راپۆرتە ئەوروپییەگە لە کۆتایی وت: ئەو دیدارەیلە کە لە مانگ تەمموز گوزەشتە لە ناوەین هەردوگلا ئەنجامدریان، رووشنایی خستنە بان پلانەیل بەسینەوەی "هەڵمەت پشتین و ری" وەگەرد "ری گەشەپیدان" عراقی کە 17 ملیار دۆلار خەرجی چوود، کە بەغدا وەرد تورکیا و قەتەر و ئیمارات دەسوەپی کرد ئەرا دامەزرانن ریەیل بازرگانی نوو.
وەگورەی قسەیل باڵیۆز کوی وی، "پەکین کار ئەرا نواخستن هاوبەشی ستراتیژی ناوەین چین و عراق کەێد وەرەو دەسکەفتیگ نوو"، لە وەختیگ کە کەرت بانکی وەگشتی هیمان گەشەسەنین نەیرێد، و کەفێدە وەر رخداریەیل، و دەکەی و کەمییەگەو لە متمانەی بەرهەمهاوردن ناڵێد.
ڕاپۆرتەگە لە کۆتایی باس ئامارەیل بانک ناودەوڵەتی لەباوەت عراق کرد، کە نیشان دەن کە هیمان وەدەس سنوورداری بڵاوبوین خزمەتگوزارییە بانکییەیل ناڵێد، کە نزیکەی 81% دانیشتگەیل لە ساڵ 2021دا هەژمار بانکی نەیرن - کە یەیش فرە زیاترە لە تێکڕا لە 60% گشت وڵاتەیل جیهانی عەرەبی، وتیش؛ تۆ فیچ مەزەنە کەێد کە “نزیکەی 21% دانیشتگەیل هەژمار بانکی نەیرن لەوەر مدووەیل ئایینی، کە لە بەرزترین ریژەیلە لە جەهان، یەیش ئاسوو گەشەکردن ئەرا بانکەیل ئیسلامی واز کەێد".
