کار کوردی ده ئیلام، ژنانه‌تره‌و بییه
2020-11-14T06:31:58+00:00
شه‌فه‌ق نیوز- قەیرێ پێش کتاو شێعر زاڕووانەی (قیڕ قیڕ قڕواقە) هن زاراخانم، دەرهاتە دەر.
زارا مورادپوور، له ئێڵوه‌‌نده‌یل ئێڵ کورد په‌هڵه یا کورده‌لی ئاودانانه ک یه چه‌ن پێشته هانه شار ئیلام، ئه‌ڕا ئه‌وانه ک هانه نام کار خه‌وه‌ر و هه‌واڵیاری و شێعر و هونه‌ر، دوفێشتر کار کوردی، زارا، نامێگه ناسریاگ.
ئه‌وی ده ساڵ 1350 کوچی-هه‌تاوی، ده تێهران هاتگه‌سه دی و هه‌ر له ساڵ 1357ه‌و، دانیشتگ شار ئیلامه.
ها یه ک له یه‌و لاوه دخوه‌ننه‌ی، کوڵ بییه‌ی ده‌مته‌قه‌یێگه خوه‌مانی و کوردیاتی ک وه‌رد ئی چالاک مه‌ده‌نییه داشتیمنه.
- زارا خانم، خوه‌ش هاتی، تکایه فره‌تر، خوه‌ت ئه‌ڕامان، بناسنه‌و
:هه‌ر که‌سێ ئه‌ڔا خوه‌ێ تاریخ و ژیانێ هن خوه‌ێ دێرێ، بێ‌ژه ئه‌وه ژیانێ ئه‌ڕا گه‌ل و وڵات خوه‌ێیش دیرێ ک ده لام خوه‌شتره باس ئه‌و به‌شه لە ژیانم بکه‌م ک ئه‌ڔا هووز و وڵاتم بییه.
-یه خۆ خاستر، بفه‌رما، تکایه
: م، زارا (زه‌هرا) مورادپوورم، فره‌تر وه ده‌نگم دناسنه‌م و کاره‌یل فارسی و کوردیێ ک ده رادیان و تلیفزیان ئیلام ئجرا کردمه و گشتێ، که‌م تا کوتێ وه‌رد ده‌نگ و ره‌نگ من ئاشنان.
هه ده هڤدە ساڵانە‌و هاتمە و نام جه‌رخه‌ی جه‌م ده‌س ده نامه‌یل (دەنگ ، رەنگ ئیلام) و دۆمای قەیرێ ک چشت ئه‌ڕا دخوەنسم، دەس‌کردمە کار نووساننیش.
دیپلۆمەگەم ک گرتم چگمە زانکۆ و لیسانس موعە‌لمی زاڕووەیلێ گرتم ک دە باوەت زه‌ین و جسم و ڕەفتار گیروگرفتەیلێ دێرن ، ئی کارە دەرانە وە روویم وازەو کرد وە نام پەژووهش و بنەجووری دە لا زووان و فرەتر زووان داڵگی و هەڕەکیشەکییەیلێ ک وڵاتەیلێ ک زووان داڵگی و زووان فەرمی و ڕەسمییەگەیان یەکێ نییە، ئاشکاراتره‌و بی، جییه‌یلێ جوور ئیلام ک زووان بنەماڵەیلە کوردییە و ئمجا دە مەدرەسە، بایەد وە زووان فارسی بخوەنیمن، م دە بار رەوانی و ئامووژکاری و زانستییەوە دە بان یە کار کردم ک ئەر وە گەرەک هات، وه وه‌خت خوه‌ێ فرەتر، وە بانێ باس دکە‌م.
دۆمای ئەوەیش دە رێشته‌ی (وتار دەرمانی)دە زانکۆ عولووم بێهزیستی تێهران و ئمجا دە رێشتەی ڕەوان‌ناسی باڵینی دە کرمان، فەوق‌لیسانسەگە‌م گرتم.
دە ساڵ نە‌وەد و هەشتیش لە مۆعەلمی، بازنشستە بیم، ئێستا فرەتر وە کار فەرهەنگی و وە تایبەتی خاس‌وڕاس کردن کار کوردییەیلە‌م دڕەسم، دی چە؟
-دی هیچ، دەستان نەئێشێ، کوڵ و کوڵبڕ گردێ وتی. دخوازیمن بزانیمن ک ئی دەرس خوەنینە‌یلته، وە کار کاره کوردییەیلەت هاتگە؟ یان نه؟
: ئەڕا نەهاتگە. فرەیش هانام داگە. وەوجوورە ک م وە په‌یجووری و پێشەکاریم دە ئی چەن ساڵە ک دەرس زووان و ڕەوان‌ناسی زاڕوویلە خوەنستمە و کار کردمە، ئەوڕەسیمە ک وەرد هەر زاڕووێ بایەد تا شەش ساڵان، وە زووان داڵگی و چووزانم زوان باوانی خوەێ قسە بکرێ نە زوان فەرمی و ڕەسمی کشوەرەگەی.
-ئەڕا؟ ئەڵ بان چە؟ یە دویشی؟
: بنووڕن، دە ویرتان نەچوو ک م هەم دە بار دانشی و پێشەکارییم ک ئامووژکاری زاڕووەیلە بییە، هەم دە بار دەرس خوەنینم یە دویشم نە هە دەی سای خارە چشتێ بویشم ئه‌ڔا خوه‌م و چۆ چشتێ بده‌ێگه لامان، ئەر باوگ و داڵگ هە دە رووژ وە‌دی هاتن تا شەش ساڵان ویر بکەنە یە ک وەرد زاڕووە‌یلە‌گەیان وە زووان خوەیان (ک هنەی ئیمە کوردییە)، قسە بکەن، فرە هووکارە و تەوانایان دکەن تا دە بانان، رێ و ڕەوەن ئە‌وگرتن و یای‌گرتن مەفاهیم ئامووزێشتی، گرد و گردواری، بکەنە دی. م دیمە ک فرە دە کەمدە‌سی و بێدە‌سی زاڕووەیلە ئه‌ڕا هووکاره‌ی خوەنین و نووسانن بیین ده سه‌ر کڵاس، هە دە خوەنستن و نووسانن بگرن، تا وه ریازی و هساو یای گرتن، گشتێ و گشتێ ئەڵگەردێ وە یە ک چەنێ ئی زاڕووەیلە وە چاوداری و بەشداری بنەماڵەگەیان، مختێیان دریاگە ک ئامختەی زووان زگماگی یا داڵگی و زوان ناوماڵەی خوەیان بینە، نە ک هه له زاڕووییه‌و سه‌ر له‌یان بشێونیمن ک بایه‌د وه زوانە‌یل دەرەکیێ تر و زوان ره‌سمی ده‌م و زوان ئه‌و بکه‌ن.
-دپووڕێ فرەتر ئی باسە شییەو بکەیت ئەڕامان؟
:ئەڕا نەدبێ؟ وە بان چەم. ئیوە‌یش جوور ئیمە دزانن ک دنیای ئیمە، دنیای عولووم تەجروبیە و هەر تئوریێ ک گەپەیل و زانیارەیل وتنە، لە سەرا، بنەواگەی ها ئەڵ بان بنەجووری و تەحقیق و نموونەی ئاماری. وتم ک منیش دە ئی سه‌رده‌مه هەر چێ ئەڵە زاڕوو مەدرەسەیلەم هیردەو بیمە و خاس نووڕستمەو پیەک و دوپیە‌کێیان کردمە، ئاخرسەر وە یە ڕەسیمە؛ ئەو بڕە ک دە ماڵ وە کوردی وه‌ردیان وتریاگە، ئەوانە له لا زووتر ئەوڕەسین لە هەر چشتێگ و چیاتێ، نوواکەفتە‌تر بینە تا زارووەیلێ ک وەردیان وە زوان دوێیم قسە کریاگە، تەحقیقەیله‌یش هە یە وتنه، بچن بخوەننەیان مەقاڵە و نووسیاگ و کتاو زانستی فرەی دە بان گرینگتر بیین زوان گوشانن وە زوان داڵگی و ناوماڵە، لە مناڵیه‌و بڵاو بییە، سرچێگیش بکەن فرە ده‌یان دبینن.
-ئەڕا ئی کارە چە بکەیمن؟
:یەکێ دە ئی رێگەیلە، شێعر ئەڵوەسین و شێعر خوەنینە ک ئاخین و داخینمە چوون ئیمە لە ئی باوەتە فرە وە زوان و زاراوەی خوەمان کار نەکردیمنە ک یە خوەێ یە‌ک‌جوورەیلێ خسار دە بان خسارە و زەرەد دە بان زەرەد، هەم ئەڕا داهاتوو زار و زوانەگەمان، هەمیش ئەڕا رێ‌بستن هەر چشتێ ئەڕا رووڵەیلەمان ک چین ئایەندەساز ئیمەن و بایه‌دیش نەدهیلن ک چین ئیمە "مەزووک" ببێ.
- ئێسه چه؟
: یه‌مه‌یش هه‌مجا هامه جه‌رخه‌ی کاری (ده‌نگ و ره‌نگ ئیلام) و کوانه‌کارترین ژن و یه‌کێ له کوانه‌کارترین ده‌س‌ده‌ناوه‌یل ئی مه‌رکه‌زه‌مه، ئوو هه‌م وه کوردی و هه‌م وه فارسی دنووسنم و خوەنم، ئه‌ڕایان.
- دی چه؟
: شێعر ئه‌ڵوه‌سم و چیرۆک دنووسنم و دکله‌مه‌ی شێعر شاعره‌یل و داستانویسه‌یله‌ی ئیلامیش دکه‌م.
- چ پێشنێیارێ ئه‌ڕا وڵاتوه‌نده‌یله‌مان دیری؟
: پێشنێیارم یه‌سه ک فره‌تر ویر بکه‌ن وه زوان و فه‌رهه‌نگ کوردی، دە رووژنامه‌وانه‌یل و کتاونویسه‌یل و شاعره‌یل هه‌رجوورێ دتوانن، پێشته‌وانی بکه‌ن و ویر له زاڕووه‌یله نه‌بڕن و هووکاره‌یان بکه‌ن وه شێعر کوردی و گوورانی زاڕووانه.
تا له ویرم نه‌چگه، راسی، ده دماجاریش یه بویشم وه خزمه‌تتان وه چه‌واشه‌ی ئه‌ومه، چالاکی کوردی و کورده‌وار بیین ده ئیلام، په‌سا ژنانه‌وه دبێ و ژنه‌یل و دۆته‌یل فره‌یێگ هاتنه وه‌ر ئه‌و کار کوردی، ئه‌ومه ده ئیلام، م ته‌نیا مایینه‌ی نام کورده‌واره‌یل و چالاکه‌یل کار کوردی بیم و ژنه‌یل بوختانبار دکریان ک دیرن وه زه‌ره‌د کار کوردی کار دکه‌ن و زوان و فه‌رهه‌نگ کوردیاتی و کوردایه‌تی وه‌ر ئه‌و نه‌بیین دبه‌ن و سه‌ر وه نه‌بیین، یه‌مه دی فره خوه‌شی دکه‌م ک ژنه‌یلیش هامڕێ بینه وه‌رد ئی جمێشت فه‌رهه‌نگییه و جم و جوول فره‌یێگ که‌فتگه ده‌یان.
-بمینن وه خوه‌شی، که‌فتیته زامه‌ت دێدێ.
:خوه‌ش ببن، سپاستان، ئیوه‌یش بنیشن وه خوه‌ش، کاکه.
٭ئه‌ڔا ئاگادریتان
٭نام کتاوه‌یله کوردییه‌ی ک زارا خانم نووسانگه و بڵاو بینه:
- قیڕ قیڕ قڕواقه (شێعر زاڕووانه)
-باده‌وانێ ک چاخ بی (داستان زاڕووانه)
- کتاو فارسییه‌یله‌ی:
- از تو باران‌تر کیست؟ (نثر ادبی)
-با این دانش‌آموز چه کار کنم؟ (روانشناسی یادگیری)
-و چند کتاب الکترونیکی در حوزه‌ی روانشناسی
٭خه‌ڵاتیه‌یلێ ک له‌ی کریاگه:
-گرتن مه‌قام یه‌کم ده مه‌ته‌ڵ وتن ئه‌ڕا زاڕووه‌یل ده ساڵ 95 هه‌تاوی
- گرتن مه‌قام یەکم ده دوێیمین فستیواڵ شێعر زاڕووانه‌ی مناڵ، ساڵ 1396 هه‌تاوی
- گرتن مه‌قام یه‌کم ده چوارمین فستیواڵ شێعر کوردی مناڵ، ساڵ 1399 هه‌تاوی
زارا مورادپوور، له ئێڵوه‌‌نده‌یل ئێڵ کورد په‌هڵه یا کورده‌لی ئاودانانه ک یه چه‌ن پێشته هانه شار ئیلام، ئه‌ڕا ئه‌وانه ک هانه نام کار خه‌وه‌ر و هه‌واڵیاری و شێعر و هونه‌ر، دوفێشتر کار کوردی، زارا، نامێگه ناسریاگ.
ئه‌وی ده ساڵ 1350 کوچی-هه‌تاوی، ده تێهران هاتگه‌سه دی و هه‌ر له ساڵ 1357ه‌و، دانیشتگ شار ئیلامه.
ها یه ک له یه‌و لاوه دخوه‌ننه‌ی، کوڵ بییه‌ی ده‌مته‌قه‌یێگه خوه‌مانی و کوردیاتی ک وه‌رد ئی چالاک مه‌ده‌نییه داشتیمنه.
- زارا خانم، خوه‌ش هاتی، تکایه فره‌تر، خوه‌ت ئه‌ڕامان، بناسنه‌و
:هه‌ر که‌سێ ئه‌ڔا خوه‌ێ تاریخ و ژیانێ هن خوه‌ێ دێرێ، بێ‌ژه ئه‌وه ژیانێ ئه‌ڕا گه‌ل و وڵات خوه‌ێیش دیرێ ک ده لام خوه‌شتره باس ئه‌و به‌شه لە ژیانم بکه‌م ک ئه‌ڔا هووز و وڵاتم بییه.
-یه خۆ خاستر، بفه‌رما، تکایه
: م، زارا (زه‌هرا) مورادپوورم، فره‌تر وه ده‌نگم دناسنه‌م و کاره‌یل فارسی و کوردیێ ک ده رادیان و تلیفزیان ئیلام ئجرا کردمه و گشتێ، که‌م تا کوتێ وه‌رد ده‌نگ و ره‌نگ من ئاشنان.
هه ده هڤدە ساڵانە‌و هاتمە و نام جه‌رخه‌ی جه‌م ده‌س ده نامه‌یل (دەنگ ، رەنگ ئیلام) و دۆمای قەیرێ ک چشت ئه‌ڕا دخوەنسم، دەس‌کردمە کار نووساننیش.
دیپلۆمەگەم ک گرتم چگمە زانکۆ و لیسانس موعە‌لمی زاڕووەیلێ گرتم ک دە باوەت زه‌ین و جسم و ڕەفتار گیروگرفتەیلێ دێرن ، ئی کارە دەرانە وە روویم وازەو کرد وە نام پەژووهش و بنەجووری دە لا زووان و فرەتر زووان داڵگی و هەڕەکیشەکییەیلێ ک وڵاتەیلێ ک زووان داڵگی و زووان فەرمی و ڕەسمییەگەیان یەکێ نییە، ئاشکاراتره‌و بی، جییه‌یلێ جوور ئیلام ک زووان بنەماڵەیلە کوردییە و ئمجا دە مەدرەسە، بایەد وە زووان فارسی بخوەنیمن، م دە بار رەوانی و ئامووژکاری و زانستییەوە دە بان یە کار کردم ک ئەر وە گەرەک هات، وه وه‌خت خوه‌ێ فرەتر، وە بانێ باس دکە‌م.
دۆمای ئەوەیش دە رێشته‌ی (وتار دەرمانی)دە زانکۆ عولووم بێهزیستی تێهران و ئمجا دە رێشتەی ڕەوان‌ناسی باڵینی دە کرمان، فەوق‌لیسانسەگە‌م گرتم.
دە ساڵ نە‌وەد و هەشتیش لە مۆعەلمی، بازنشستە بیم، ئێستا فرەتر وە کار فەرهەنگی و وە تایبەتی خاس‌وڕاس کردن کار کوردییەیلە‌م دڕەسم، دی چە؟
-دی هیچ، دەستان نەئێشێ، کوڵ و کوڵبڕ گردێ وتی. دخوازیمن بزانیمن ک ئی دەرس خوەنینە‌یلته، وە کار کاره کوردییەیلەت هاتگە؟ یان نه؟
: ئەڕا نەهاتگە. فرەیش هانام داگە. وەوجوورە ک م وە په‌یجووری و پێشەکاریم دە ئی چەن ساڵە ک دەرس زووان و ڕەوان‌ناسی زاڕوویلە خوەنستمە و کار کردمە، ئەوڕەسیمە ک وەرد هەر زاڕووێ بایەد تا شەش ساڵان، وە زووان داڵگی و چووزانم زوان باوانی خوەێ قسە بکرێ نە زوان فەرمی و ڕەسمی کشوەرەگەی.
-ئەڕا؟ ئەڵ بان چە؟ یە دویشی؟
: بنووڕن، دە ویرتان نەچوو ک م هەم دە بار دانشی و پێشەکارییم ک ئامووژکاری زاڕووەیلە بییە، هەم دە بار دەرس خوەنینم یە دویشم نە هە دەی سای خارە چشتێ بویشم ئه‌ڔا خوه‌م و چۆ چشتێ بده‌ێگه لامان، ئەر باوگ و داڵگ هە دە رووژ وە‌دی هاتن تا شەش ساڵان ویر بکەنە یە ک وەرد زاڕووە‌یلە‌گەیان وە زووان خوەیان (ک هنەی ئیمە کوردییە)، قسە بکەن، فرە هووکارە و تەوانایان دکەن تا دە بانان، رێ و ڕەوەن ئە‌وگرتن و یای‌گرتن مەفاهیم ئامووزێشتی، گرد و گردواری، بکەنە دی. م دیمە ک فرە دە کەمدە‌سی و بێدە‌سی زاڕووەیلە ئه‌ڕا هووکاره‌ی خوەنین و نووسانن بیین ده سه‌ر کڵاس، هە دە خوەنستن و نووسانن بگرن، تا وه ریازی و هساو یای گرتن، گشتێ و گشتێ ئەڵگەردێ وە یە ک چەنێ ئی زاڕووەیلە وە چاوداری و بەشداری بنەماڵەگەیان، مختێیان دریاگە ک ئامختەی زووان زگماگی یا داڵگی و زوان ناوماڵەی خوەیان بینە، نە ک هه له زاڕووییه‌و سه‌ر له‌یان بشێونیمن ک بایه‌د وه زوانە‌یل دەرەکیێ تر و زوان ره‌سمی ده‌م و زوان ئه‌و بکه‌ن.
-دپووڕێ فرەتر ئی باسە شییەو بکەیت ئەڕامان؟
:ئەڕا نەدبێ؟ وە بان چەم. ئیوە‌یش جوور ئیمە دزانن ک دنیای ئیمە، دنیای عولووم تەجروبیە و هەر تئوریێ ک گەپەیل و زانیارەیل وتنە، لە سەرا، بنەواگەی ها ئەڵ بان بنەجووری و تەحقیق و نموونەی ئاماری. وتم ک منیش دە ئی سه‌رده‌مه هەر چێ ئەڵە زاڕوو مەدرەسەیلەم هیردەو بیمە و خاس نووڕستمەو پیەک و دوپیە‌کێیان کردمە، ئاخرسەر وە یە ڕەسیمە؛ ئەو بڕە ک دە ماڵ وە کوردی وه‌ردیان وتریاگە، ئەوانە له لا زووتر ئەوڕەسین لە هەر چشتێگ و چیاتێ، نوواکەفتە‌تر بینە تا زارووەیلێ ک وەردیان وە زوان دوێیم قسە کریاگە، تەحقیقەیله‌یش هە یە وتنه، بچن بخوەننەیان مەقاڵە و نووسیاگ و کتاو زانستی فرەی دە بان گرینگتر بیین زوان گوشانن وە زوان داڵگی و ناوماڵە، لە مناڵیه‌و بڵاو بییە، سرچێگیش بکەن فرە ده‌یان دبینن.
-ئەڕا ئی کارە چە بکەیمن؟
:یەکێ دە ئی رێگەیلە، شێعر ئەڵوەسین و شێعر خوەنینە ک ئاخین و داخینمە چوون ئیمە لە ئی باوەتە فرە وە زوان و زاراوەی خوەمان کار نەکردیمنە ک یە خوەێ یە‌ک‌جوورەیلێ خسار دە بان خسارە و زەرەد دە بان زەرەد، هەم ئەڕا داهاتوو زار و زوانەگەمان، هەمیش ئەڕا رێ‌بستن هەر چشتێ ئەڕا رووڵەیلەمان ک چین ئایەندەساز ئیمەن و بایه‌دیش نەدهیلن ک چین ئیمە "مەزووک" ببێ.
- ئێسه چه؟
: یه‌مه‌یش هه‌مجا هامه جه‌رخه‌ی کاری (ده‌نگ و ره‌نگ ئیلام) و کوانه‌کارترین ژن و یه‌کێ له کوانه‌کارترین ده‌س‌ده‌ناوه‌یل ئی مه‌رکه‌زه‌مه، ئوو هه‌م وه کوردی و هه‌م وه فارسی دنووسنم و خوەنم، ئه‌ڕایان.
- دی چه؟
: شێعر ئه‌ڵوه‌سم و چیرۆک دنووسنم و دکله‌مه‌ی شێعر شاعره‌یل و داستانویسه‌یله‌ی ئیلامیش دکه‌م.
- چ پێشنێیارێ ئه‌ڕا وڵاتوه‌نده‌یله‌مان دیری؟
: پێشنێیارم یه‌سه ک فره‌تر ویر بکه‌ن وه زوان و فه‌رهه‌نگ کوردی، دە رووژنامه‌وانه‌یل و کتاونویسه‌یل و شاعره‌یل هه‌رجوورێ دتوانن، پێشته‌وانی بکه‌ن و ویر له زاڕووه‌یله نه‌بڕن و هووکاره‌یان بکه‌ن وه شێعر کوردی و گوورانی زاڕووانه.
تا له ویرم نه‌چگه، راسی، ده دماجاریش یه بویشم وه خزمه‌تتان وه چه‌واشه‌ی ئه‌ومه، چالاکی کوردی و کورده‌وار بیین ده ئیلام، په‌سا ژنانه‌وه دبێ و ژنه‌یل و دۆته‌یل فره‌یێگ هاتنه وه‌ر ئه‌و کار کوردی، ئه‌ومه ده ئیلام، م ته‌نیا مایینه‌ی نام کورده‌واره‌یل و چالاکه‌یل کار کوردی بیم و ژنه‌یل بوختانبار دکریان ک دیرن وه زه‌ره‌د کار کوردی کار دکه‌ن و زوان و فه‌رهه‌نگ کوردیاتی و کوردایه‌تی وه‌ر ئه‌و نه‌بیین دبه‌ن و سه‌ر وه نه‌بیین، یه‌مه دی فره خوه‌شی دکه‌م ک ژنه‌یلیش هامڕێ بینه وه‌رد ئی جمێشت فه‌رهه‌نگییه و جم و جوول فره‌یێگ که‌فتگه ده‌یان.
-بمینن وه خوه‌شی، که‌فتیته زامه‌ت دێدێ.
:خوه‌ش ببن، سپاستان، ئیوه‌یش بنیشن وه خوه‌ش، کاکه.
٭ئه‌ڔا ئاگادریتان
٭نام کتاوه‌یله کوردییه‌ی ک زارا خانم نووسانگه و بڵاو بینه:
- قیڕ قیڕ قڕواقه (شێعر زاڕووانه)
-باده‌وانێ ک چاخ بی (داستان زاڕووانه)
- کتاو فارسییه‌یله‌ی:
- از تو باران‌تر کیست؟ (نثر ادبی)
-با این دانش‌آموز چه کار کنم؟ (روانشناسی یادگیری)
-و چند کتاب الکترونیکی در حوزه‌ی روانشناسی
٭خه‌ڵاتیه‌یلێ ک له‌ی کریاگه:
-گرتن مه‌قام یه‌کم ده مه‌ته‌ڵ وتن ئه‌ڕا زاڕووه‌یل ده ساڵ 95 هه‌تاوی
- گرتن مه‌قام یەکم ده دوێیمین فستیواڵ شێعر زاڕووانه‌ی مناڵ، ساڵ 1396 هه‌تاوی
- گرتن مه‌قام یه‌کم ده چوارمین فستیواڵ شێعر کوردی مناڵ، ساڵ 1399 هه‌تاوی
