له دياكۆ تا كوشيان كامبيز
دیاكۆ په‌یمان وه‌ل روساس شاى ئورارتوو به‌سا و هه‌ردوگیان وه‌یه‌كه‌و په‌لامار "سه‌رگوون دويه‌م" شاى ئاسوورى دان له شار نه‌ینه‌وا. ئمجا وه‌هاوكارى په‌نابه‌ره‌یل تر جوور سۆمه‌ریه‌یل و سكیته‌یل ك هاتوینه ئیران، نه‌ینه‌وا داگير كردن.
ئه‌و هه‌ردوگ شا داستان فريه ترسناكيك له باوه‌تیانه‌ووتریاگه، هیرودۆت له‌یوا مه‌زه‌نه كردگه ئه‌و دووانه ئاده‌میزاد خوه‌ره‌یل فره‌یگیش وه‌لیانا بویه، دویاخریش ئه‌و به‌ش ئیرانیشه ك له‌ژیر ده‌سڵات ئاسووریه‌یل بویه خستنه‌سه‌ى ژیر ده‌سڵات خوه‌یان.
فائورت یا فرائارت ""Phaortes كوڕ دیاكۆ له ساڵ 655 – 633 وه‌رجه زایین، شوون باوگى گرت و ئه‌را ماوه‌ى 32 ساڵ پاشایه‌تى كرد، فرائارت له‌شكر تازه‌ى وه‌هیزیگ دروسكرد و ئیلامیش خسته ژیر ده‌سڵات خوه‌ى ، ك ئه‌وه به‌رزترین خاڵ بویه له مێژوو پاشایه‌تى ماد.
له شوون فرائارتیش، كیاكسار "هۆخشتر" له ساڵ 643 – 584 وه‌رجه زایین ئه‌را ماوه‌ى 59 ساڵ پاشایه‌تى كرد، يه‌يش وه‌ل لیدیه‌یل ئاشتى دروسكرد، له شوون كیاكساریش، ئاستیاك له ساڵ 584 زایینى ئه‌را ماوه‌ى 34 ساڵ پاشایه‌تى كرد.
ئاستیاك دویه‌تیگ داشت شوى كردویده شازاده‌یگ فارس، ئمجا ئاستیاك دیه خه‌و له زگ دویه‌ته‌گه‌ى شه‌راویگ باریك و دریژ و بوو ناخوه‌شیگ له‌لى هاتیاد ، ك گشت سه‌روه‌ت و سامانه‌گه‌ى برد و گشت وڵاته‌گه‌ى داگیر كرد . ئه‌و خه‌وه له‌یوا له‌یه‌كه‌ودا ، ك ئه‌گه‌ر دویه‌ته‌گه‌ى كوڕیگ ئه‌راى بوود گشت وڵاته‌گه‌ى داگیر ئه‌كا، ك بایه‌س بوى فڕه‌ى بیاتاد و خوه‌ى له شه‌ڕ ئه‌و كوڕه قورتار بكردیاد، وه‌لى ئاستیاك ئه‌و كاره نه‌كرد و هه‌ر وه‌و حاڵیشه‌و هیشت ئه‌و كوڕه له‌دایگ بدێ، ئه‌وه بوى ئه‌و كوڕه هاته دونیاو ناوى نریا "كۆروش".
كۆروش گه‌ورا بوى و هووكاره‌ى جه‌نگ و مه‌یداندارى بوى، وه‌ختیگيش چیاده ناو فارسه‌یل له‌لایان مه‌ندياد، ئمجا له‌شكر فريه‌یگ گرده‌و كرد و چیه گژ باوه گه‌وراى خوه‌ى"ئاستیاك"و فريه وه‌پى نه‌چى گشت ئیران خسته ژیر ده‌سڵات خوه‌ى . گشت سفه‌تیگ وه‌حشیانه‌و نائنسانیه‌ت گرته‌وه‌ر و خاس و خراو هاته ژیر فه‌رمانى و له ساڵ 539 وه‌رجه زایین میزوپۆتامیایش گرت. وه‌هه‌ر حاڵ خاوه‌ن شارستانیه‌ت و ناشارستانیه‌ت له‌و وڵات كویه‌ن ئیرانه له سایه‌ى ماده‌و هاتنه ژیر فه‌رمانى، له ساڵ 528 "كامبیز" كوڕى شوون كۆروش گرت و بویه پادشا.
كامبیز جوور باوگى فه‌رمانڕه‌وایى گشت ئه‌و وڵاته‌یله به‌سى نه‌كرد، له‌ناو فارسه‌یل خوه‌ى كرده كه‌سیگ رووحانى و جادووگه‌ر مه‌ردمناس، دى كامبیز دویاى 6 ساڵ له پاشایه‌تى سمیردیس "Smerdis " براى له‌شوون خوه‌ى داناو خسته‌ى ڕى ئه‌را گرتن مسر، وه‌لى سمیردیس ئازاو فريه‌زان بوى، وه‌ل ئه‌وه‌یشا كامبیز كه‌فته گومانه‌و له‌لى، ئمجا كامبیز پریكساسپ "Prexaspes " كلكرده "سووسا" له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ سمیردیس ده‌ربكا.
دویاى كوشیان كامبیز، كیشمه‌كیش له‌ناو ئه‌و بنه‌ماڵه په‌یا بوى ، له‌بان ئه‌وه‌ك كى شوون كامبیز بگرید؟ دویاخر داریوش ده‌نگ فيشتر داشت و شوون كامبیز گرت و خه‌رخه‌س كوڕ داریوش به‌ش فريه‌یگ له یونان و مسر گرت و دویاى كوشیان خه‌رخه‌سيش دى مه‌سه‌له‌ى داگيركردن وڵاته‌یل كه‌مه‌و بوى و له شوون ئه‌وه‌یش كیشه له بان پاشایه‌تى ده‌سكرده‌پى.
مه‌لا جه‌ميل رۆژبه‌يانى
