فه‌رمانڕه‌وايى سه‌كايه‌‌يل له‌ ناو خاك ماد

فه‌رمانڕه‌وايى سه‌كايه‌‌يل له‌ ناو خاك ماد
2012-05-09T18:23:10+00:00
قسيه‌ى هه‌ردۆت(فرائه‌ۆرت) له‌ ماد ده‌سڵاتدار بويه‌، هه‌ردۆت له‌ى باوه‌ته‌ نويسايه‌: فه‌رائه‌ۆرت هناى ك سه‌رقاڵ رام كردن ئاسيا بوى و نه‌ته‌وه‌ له‌ دوياى نه‌ته‌وه‌، هووز له‌ دوياى هووز هاورد ژێرفه‌رمان خوه‌ى تا يه‌گ په‌لامار ئاشووره‌يه‌يل ئه‌دا. هه‌ ئه‌و ئاشووريه‌يله‌ ك له‌ نه‌ينه‌وا نيشته‌جى بوين و وه‌رجله‌ يه‌يشه‌ فه‌رمانڕه‌واى گشتێ بوين، ئه‌ى جاره‌گه‌ ته‌نيا كه‌فتن، چوين ك دى ئه‌وانه‌گ وه‌ليانا هاوپه‌يمان بوين، له‌ليان چه‌كيان. وه‌لى وه‌سه‌ر يه‌يشه‌و له‌ هه‌ر رويگه‌و وه‌زيان خاسوى. فه‌رائه‌ۆرت دوياى 22 سال ده‌سڵاتدارى له‌ جه‌نگ وه‌ليانان كوشياو فێشتر سه‌ربازه‌يلێ له‌ پا دراتن.

ئه‌وه‌گ هه‌ردۆت له‌ باوه‌ت ئاشوور ئويشێ: هه‌ ئه‌و مه‌رجه‌سه‌ ك وه‌ مه‌مه‌ر شوڕش(شاماشۆمۆكين) وه‌ دى هات. ئه‌ڵبه‌ت له‌ نويسريايل ئاشوور بانيپاڵ پادشاى ئاشوور قسيه‌ى له‌ باوه‌ت سه‌ركه‌فتن سوپاى ئاشوور له‌ وه‌رايوه‌ر ماد نيه‌وينيه‌يد. له‌يه‌كه‌وده‌ره‌يل شێوانيه‌و يه‌يشه‌ له‌ هاڵێگه‌ ك ئاشووريه‌يل بويچگترين سه‌ركه‌فتن خوه‌يان فره‌ گه‌ورا كردنه‌.

ئه‌ى باوه‌ت ئيچنه‌ تويه‌نيه‌يد شيه‌و بكريه‌يد ك ئه‌ى سه‌ركه‌فتن له‌ وه‌رايوه‌ر خه‌شته‌رينه‌ كار ئاشووريه‌يل نه‌ويه‌، به‌ڵكو وه‌ل مێه‌تدان هاوپه‌يمانه‌يلێ يانێ سه‌كايه‌يل وه‌ ده‌س هاتيه‌. چوين ك ئاشووريه‌يل سه‌كايه‌يل هه‌ميشه‌ وه‌ كارهاوردنه‌و جارێ خسنه‌سان گيان ئه‌و هاساو و جار تريش گاڵيان دانه‌سه‌و هاوساى تر.

وه‌ شێوه‌ى سروشتى نه‌وين سه‌رداڵێ چوى خه‌شته‌ريته‌، شايه‌د ئه‌را سوپاى ماده‌يل دويارووژ گه‌نێ بياشتادو ته‌قلا ئه‌را وه‌رده‌وام كردن جه‌نگ وه‌ل ئاشوور له‌ دوياى مردنێ كريا ك ماده‌يل له‌ى جه‌نگ شكست خواردن و بويه‌ مه‌مه‌ر يه‌گ سكايه‌يل له‌ ناو خاك ماده‌يل بوونه‌ فه‌رمانڕه‌وا.

وه‌لى نه‌بايه‌د ئيچنه‌ هويره‌ كرد ك ئامانج فه‌رمانڕه‌واى سه‌كايه‌يل، له‌ ناوبردن و قويتادان ده‌وڵه‌ت ماد بويه‌. پادشايى ماديش هه‌ چوى ماننا وه‌ بوين خوه‌ى وه‌رده‌وامى داو له‌ ئاخر سه‌رده‌م ده‌سڵاتدارى سه‌كايه‌يل، وه هويچ شێوه‌ى چوى وه‌رجله‌ ئه‌ى سه‌رده‌مه‌ بێ زوورتر نه‌ويه‌.

ئيچنه‌ ديار ئه‌ده‌ێ ك سه‌كايه‌يل ته‌نيا باج و خه‌راجێ كه‌م تا فره‌ قورس ئه‌وه‌يشه‌ ته‌نيا وه‌ ناو نه‌ راسگانى له‌ ماده‌يل سه‌ننه‌.

پێشوايل و سه‌ركرده‌يل سه‌كايه‌يل يه‌ك ئمپراتوورى راسگانى ئه‌ڵدان، وه‌لى ده‌وڵه‌تێ دروس كردن ك تويه‌نست ئه‌رك مێژوويى خوه‌ى وه‌ جى هاورديه‌ تا ئاشوور بڕمنن، وه‌لى وه‌ چه‌واشه‌و ئجازه‌ دان تا ئاشووريه‌يل له‌ليان چوى وه‌سيله‌ى ئه‌را خنكانن جمشت ئازادى وه‌ كار هاوردن.

ئمجا ئه‌وه‌گ چوى پادشايى سه‌كا ناو نرياس، په‌يگاى بويه‌ ئه‌را هێرش كردن و ده‌سبرد كردن وڵاته‌يل هاوسا يه‌كميان ئوڕارتۆو ئمجا سه‌رزه‌مينه‌‌‌يل ئاشوور وه ‌واورێز(تايبه‌ت) ئه‌و ناوچه‌يله‌ ك له‌ سورياو فه‌لستين بوى تا چه‌پاويان بكه‌ن و سه‌كايه‌يل وه‌ ئه‌ساس بڕێ له‌ سه‌رچه‌ويل تا هناز خاك يه‌هوديه‌و فه‌له‌ستين و مسريش چينه‌.

فه‌رمانڕه‌وايى سه‌كايه‌يل له‌ بڕێ لايه‌و ئه‌را ماده‌يل فره‌ جى گرنگى بويه‌. ماده‌يل له‌ يه‌ك لا وه‌ فيت و فه‌نه‌و تاكتيك سوارى و تيرخسن سه‌كايه‌يل ئاشنا بوينه‌. ته‌نانه‌تيش دوياى رميان فه‌رمانڕه‌وايى سه‌كايه‌يليش، ماده‌يل مناڵه‌يل خوه‌يان ئه‌را چاشيان تيرخسن دانه‌سه‌و ده‌س سه‌كايه‌يل.

له‌ لاى تريشه‌و، فه‌رمانڕه‌وايى سه‌كايه‌يل زووانێ له‌ ناونى هووزيل دروس كردنه‌ ك نه‌ ته‌نيا له‌ قه‌ڵه‌مڕه‌و واورێز ماد، به‌ڵكو له‌ سه‌رانسه‌ر خاك ئه‌و وڵاته‌ بڵاو بويه‌و ده‌سميه‌ت يه‌ دايه‌ ك زووان ئيرانى ماده‌يل ئه‌وه‌قه‌ره‌ وه‌ زووان ئيران سه‌كايه‌يل نزيكه‌و بوود ك رێكه‌فتنێ له‌ ناونى پادشايى سه‌كايه‌يل و ماد دروس بكا.

وه‌ قسيه‌ى هه‌ردۆت دوياى 28 ساڵ، كه‌ياكسار(هوه‌خشه‌تره‌) و ماديه‌يل ئه‌وان داوه‌ت وه‌ مێوانى و دوياى يه‌گ مه‌سيان(سه‌كران) ئه‌كه‌ن كوشنان(مه‌به‌س هه‌ردۆت له‌ سه‌كايه‌يل يا خاستر بويشيم سه‌ركرده‌يل سه‌كايه‌يله‌). وه‌ى شێوه‌ پادشايى خوه‌يان رزگار ئه‌كه‌ن و ئه‌وه‌وگ وه‌رجله‌ سه‌كايه‌يل داشتن له‌ نوو ئه‌ێرنه‌ ده‌س.

هه‌ئيچنه‌يشه‌ هناى ك تواناى سس و بێ پايه‌ى پادشايل سه‌كايه‌يل له‌ ناو چێ، پادشايى ماد هه‌م له‌ نوو شێوه‌و مه‌رجێ ك وه‌رجله‌ وان داشت، وه‌ ده‌س هاورد. چوين ك سه‌كايه‌يل وه‌ بنه‌ماى ده‌وڵه‌ت ماد زيانێ نه‌ره‌سانن و ته‌نيا هوه‌خشه‌تره‌(625-585 وه‌رجله‌ زايين) بايه‌د باج و خه‌راج خوه‌يان وه‌ مه‌به‌س پێه‌رێز و دويره‌و بوين له‌ چه‌پاو سه‌كايه‌ل بياتان. تا يه‌گ له‌ نزيك ده‌يه‌ى دويم سه‌ده‌ى هه‌فتم وه‌رجله‌ زايين، پادشايى ماد له‌ باج و خه‌راج دان وه‌ سه‌كايه‌يل رزگار بوى./ش

 

Shafaq Live
Shafaq Live