ئایا بەغداد و واشینتون چوون نووڕنە سەختترین قەیرانەگان کوردستان؟
شەفەق نیوز/ هەرێم کوردستان عراق، لە دە ساڵ گوزەیشتە، ژمارەیگ لە قەیران لە شوون یەک وەخوەی دی، لەلیان کەمەوکردن بودجەگەس، و پەلامار داعش لەبان هەولێر، و داوەزین نرخ نەفت ئەرا نیمە ( دوو جار) و ململانەی چەکداری وەگەرد حکومەت عراقی لەبان کەرکوک، وەگەرد ئەیەیش، دیارە ئمڕوو رەوشەگە جیوازە، ک توێنیمن بووشیمن؛ لە قەیرانەیل گوزەیشتە خراوترە.
ئەیە لە باوەتیگ هات ' میری' دامەزراوه‌ی خوەرهەڵات ناوڕاس ئەرا توێژینەوەیل بڵاوی کرد له نویسان مایکڵ نایتس ک پسپۆڕە لە باوەتیەل سەربازی و ئەمنی لە عراق و ئیران و یەمەن ودەوڵەتەیل خەلیج.
نایتس ئی قەیرانە گریەدا وە پاتای کۆڕۆنا، و داوەزین قویلیگ ئەرا نەفت لە بەغداد و کوردستان، و زیایبوین ئاڵوزیەگان وەگەرد تورکیا و ئیران، هەمیش وەل خوسەهاتنیگ نادیاری وەرانوەر کورد لەناو ژمارەیگ لە ئەندامەیل پەرلەمان عراقی. ئەیە ک هیلێد ئی مەوقە وەتایبەت مەترسیدار بوود.
نایتس ئووشێد: کورد عراق ئەوە نشان دان ک خوەیان توانای وەپشتسەرنان هەر رەشەبایگ دیرێن، وەختا هاوکاربوون جوور گەلیگ، و هاوبەشە ناودەوڵەتیەگان هەرێم کوردستان، وە شیوەیگ زیاتر پشتگیری کورد کەن وەختا هەردوگ لایەنە کوردیەگە وە دووسیەو وەیەکەو کارکەن، بەڵکم فرەجار هاوبەشە ناودەوڵەتەیلیان خوەیان کیشنەو، وەختا نیەتویەنن دیاری لایەنەگە بکەن ک خوەی گردگە ئەرا مامەڵەکردن وەگەردی لە هەرێم کوردستان. بیگومان لە مەغز بازیگەرە ناودەوڵەتیەگان هەس ک چوون جەنگە ناوخۆیەگە ناوبەین کورد عراق لە ساله‌یل نەوەتەگان باوەتەگەیان شیوان، وەختا دەرفەتە گەوراگە لەوەردەمیان بوی ئەرا حکومڕانی خوەیەتی.
نیتس لە باوەتەگەی ک رەسیە ئاژانس شەفەق نیوز باسکەێد؛ وەنووڕستن وەردەم، ئاشکرایە ک دویارووژ عراق و هەرێم کوردستان گریەبسە وه یه‌كتر، ک ئەگەر ئابووری و پویل بەغداد داوەزیا، لەشوون ئەوە ئابووری کوردستان داوەزێد، و ئەگەر گەل کورد ورسگ بوی، گلەیەگە کەفێدە بان بەغداد، و ئاشکرایە ئەگەر داعش هاتەو، یەکەم جار لە ناوچە دابڕیایەگان دیارکەفێد، و بیگومان سەرکەفتن سیاسەت ئەمریکا لە عراق، خوەی سەرکەفتن پانزە پارێزگای عراق و هەرێم کوردستانه، نەگ یەکیگیان وەتەنیا.
هەمیش ئووشێد: گفتوگوە ستڕاتیژیەگە وەردەوام بوود ناوبوین ئەمریکا و عراق لە دویادویای تاوسان، و ئومیدە له ئەوە ك سەردانیگ سەرکردایەتی عراق ئەرا واشینتون پایتەخت بگریدەو، ک بوودە دەرفەتیگ ئەرا هاوردنەوەی دەور ئەمریکا و هاوبەشە ناودەوڵەتیەگان لە ئەو باوەتەیلە ک هەرێم کوردستان عراق کەفێدە وەری، لەیرا بایەسە دووپات بکریەێد لە گرنگی ئامانجەیل جوورا جور ئەرا پشتگیری یەکگردن لەناو هەرێم کوردستان، و پەیوەندیەگان ناوبەین بەغداد و هەرێم کوردستان، چوونکە ئەمریکا گشت وڵامەگان دەربارەی کوردستان نەیرێد، و گرنگی وەپیدانیگ وەگورەی پێوەست لەورا نەیڕید. هێز و فەرماندەیی ئەمریکی فەرەتر كاریگه‌ر بوود وەختا بۆچونە رووشنەگان و نیازە پاکەگان یەکەوگرن ئەرا ژمارەیگ لە ئەو هاوبەشەییه‌له دەربارەی کوردستان، ئەرا نموونە؛ جوور فەڕەنسیەگان و بریتانیەگان و کەنەدیەگان.
نایتس هەمیش ئووشێد: دەسپیچگ رێککەفتنەگە هەس لە چوارچیوە ستڕاتیژیەگە ناوبەین ئەمریکا و عراق، ک بایەسە یا تیم کار دیاری کریاگیگ داشتوود، یا دەسەیگ پەیوەندیدار وە باوەتەیل هەرێم کوردستان عراق '' یا لەباوەت نامەرکەزیەت وەشیەوەیگ گەوراتر''، یا میکانزم گشتگیریگ دەور هەرێم کوردستان بگرێدەو هەر لە تیمیگ کار ئەمنی و سیاسی و ئابووری و ئەوەیگ پەیوەندی و وەزە دیرێد، ک لیست ئەو باوەتەیلە ک گرنگی وەرده‌وام خوازن فرە دریژە.
لەوە گرنگ تر، بایەسە پارت دیموکرات کوردستان و یەکێتی نیشتمان کوردستان، بوریەن وەرەو ئارامبوین ک هیلێد ناوچەگە وەیەک دەنگ قسە بکەێد و یەکگردگ بوود لە بەغداد و وەگەرد هاوبەشە ناودەوڵەتیەگان، ئەیە گرفتیگ سەرەکیە کاریگەری دیرێد لەبان گشت ئەو گرفتەگان کە کەفنە وەر هەرێم کوردستان عراق.
دیارە ک پەیوەندیە ناته‌باگه‌ی ناوبەین هەردوگ لایەنەگە گشت تەقەلاگان لە هەرێم کوردستان شیونێد، و ئەوەیش کاریگە دڵگران هاوبەشە ناودەوڵەتیەگان کەێد و وەبەرهەمهاورەیل ئایندە، و سروشت پەیوەندیەگەی ئیسە شایەت وەرەو روی وەڕویبوین چەکداری بوەێد، ک بوودە کاریگەری لەبان پیشەسازیە سەرەکیەگان جوور گواستنەوەی گاز، پترۆڵ وە بارهه‌ڵگره‌یل، یا قەیرانە ئەمنیەگان جوور روی وەڕوی بوینەگان ک لە زینە و رتی بوی له ناوبەین پێشمەرگەی پارتی و یەکێتی لە ناوڕاس ئادار ٢٠٢٠ .
هیچ چشتیگ خاس وەگورەی خوازین کار نێەکەێد، هەر لە وەبەرهەمهاوردن نەفت و گاز تا دژایەتی تیرۆر تا دژایه‌تی پەتای کۆڕۆنا و دانووستانەگان وەل بەغداد، هووکار ئەویش بەشەوبوینەگەی ناوبەین پارتی و یەکێتیه، و بوودە ئەڵاجەوییگ ئەگەر هویرەو بکەێد لە رێککەفتن هەردوگلاگە وە ئاسانی، وەگەرد ئەوەیش، بایەسە ئەمریکا و هاوبەشەگانی گرنگی بیەنە رەنجەگان لە هاوردن سەرکردە وەهێزەگان ئەرا خود ژوورەگە، ئەرا رەسینیگ وە نزمترین ئاست لە هاوکاری و گفتوگۆ، هه‌رچەن سەرەتاگه‌ی ئاڵوز و سەخت بوود.
ئەمریکا و ئەو لایەنە ناودەوڵەتیەگان هەمیش دەسمیەتی بەغداد و هەرێم کوردستان خوازن ئەرا تەواوکردن ئەو گامەیل ئومیددارە ک لەباوەت هاوکاری سیاسی و ئەمنی و ئابووری نریا. کورد وە شیەوەی خاسیگ کارکرد وەل حکومەت عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیر وەرین لە بەغداد، و واز لە مەترسی وەرینیان هاوردن لە ئاڵشتکردنەگە لە بەغداد ئەرا پشتگیری موستەفا کازمی سەرۆک وەزیران نوو، ک ئەو هەمیش برادەر کۆنەیگە، ئەرا کورد، بریار لەبان پەیوەندیەگە وەل بەغداد بریەد، له بان بنەمای چە پێشکەش کەێد لە پاڵپشتی بوودجەگە لە پلەی یەکەم.
دویای ئەوە ک شەش وەزیر عراقی دیم، دانووستان کەن، و هەمیش دووارە گشت ساڵیگ دانووستان کەن لە باوەت رێککەفتن بوودجەگە وەگەرد کورد، تا زیاتر لە دە ساڵ، خو ئەمریکا خەوەردارە لە گشت پێکهاتەیل بردن وەسەنین ناوبەین سەرکردە عراقی و کوردەگان، لە خوەیانیش زیاتر، ک هەمیشە ئاشکرا بوی ئەوەسە ک سیاسەت سەرکەفێد لەبان ئابووری لە ئیجوور گفتوگۆەیلە، فرەجار چارەسەریەگە سیاسی بوود، و دەسکاری ژمارە و لێدوانەگان کریەێد تا بگونجیەێد وەل چارەسەریە ناوڕاسینەگە، ئەوە هووکارەگەس لە ئەوە ک ئەو ماوە مەنیە لە ساڵ ٢٠٢٠ ئەگەر هەس ک کوردستان وەردەوام بوود لە فرووشتن نەفتەگەی و وەرگردن سامان گومرەگیل، و لەوەختیگ ک بەغداد مانگانە لە دارایی گەنجینە کوردیەگە کەمەو کەێد، و ئەوە وە شیوەیگ سەرەکی روودا لە دوو ساڵ گوزەیشتە، گفتوگۆەگان وەرەو کۆتایی چن وەختا گفتوگۆەگان دەسکەێدە پی.
ئی ریتمە لە قەیرانەیل دووارەکریاگ بوودجەگە وەردەوام نیەمینێد لەوەر دوو هووکار:
یەکەم؛ روی ورویبوینە ساڵانەگە رەوش بوودجەگە شیونێد ک وەراسیەو خەسەو بوی، و پەرلەمانتارە عراقیەگان دوژمنایەتییان زیاترەو بوود ئەرا ئابووری هەرێم کوردستان لە گشت دەورەیگ. دویەم؛ پارتی و یەکێتی رکابەری کەن دەربارەی بەشکردن سامانەگان، ک سلێمانی هەوڵ دەێد ئەرا فرەتر لە هەواڵەکردن راستەوخۆ لە بەغدادەو، یا گەرەنتی زیاتر ئەرا وەرگردن بەشیگ یەکسان.
خاسترە ئەرا ئەمریکا و هاوبەشەیل ناودەوڵەتی، پشتگیری رێککەفتنیگ بکەن ( ئەرا چەن ساڵیگ) ک رەزامەنی وەربگرێد لە بەرزترین ئاست: سەرۆک وەزیران عراقی، ک نوێنەرایەتی فراکسیۆن گەورایگ کەێد لە چینە سیاسیەگە لە عراق، و سەرکردە سیاسیەگان لەناو پارت دیموکرات کوردستان و یەکێتی نیشتمان کوردستان، ئەوەیش هووکاریگە جەخت خەێدە بان هەردوگلاگە تا وەیەکەو دانیشن لە بەرزترین ئاستەیل سیاسەت.
دیارە رەوشە گونجیایەگە ئەرا ئەنجام داین رێککەفتنیگ دەربارەی بوودجەگە ناوبوین بەغداد و هەرێم کوردستان ئەوەسە ک بڕەسێدە دەور ٨٠٠ مەلیۆن دۆلار لە مانگیگ، ک خوازێد پارتی و یکێتی رێکبکەفن لە کەمەوەکردنیگ هەمیشەیی ئەرا پابەندیەگان هەرێم کوردستان '' مووچە و خزمەتە کۆمەڵایەتیەگان و شایستەگان'' وە گورەی ٣٠%، ئەمریکا و ئەوە هاوبەشە ناودەوڵەتیەگان خوازێد جەخت وە هێزیگ وەکار بارن، وە هاندر نیاز پاکی لەبان هەرێم کوردستان ئەرا داناین وەزیریگ ئەرا سامانە سروشتیەگان، وەمەرجیگ جەختەگەی لەبان بڕوایی هاوردنەوەی وەبەرهەمهاورەیل بوود لە به‌ش وزە، ک بوود جوور لۆگۆی وەبەرهەمهاورەیل ئایندەی نا نەفتیەگان لە هەرێم کوردستان.
شایەت سەرکەفتن زوینەیگ ئەرا هاوکاری ناوبەین بەغداد و پارتی و یەکێتی جیگر بوود لە باوه‌ت دژەتیرۆر، ک دەزگای دژەتیرۆر عراقی، و وەڕیەوبەرایەتی دژەتیرۆر ک پارت دیموکرات کوردستان سەرپەرشتیی کەێد، و کومەڵ دژە تیرۆر ک یەکێتی نیشتمان کوردستان سەرپەرشتیی کەێد، سێ دەزگا یەکجار پیشەیین، و شیوەی نزیکیگ کارکەن وەل هاوپەیمان ناودەوڵەتی دژوە داعش، وەرجەیە وەیەکەو کار کردن، و تویەنن لە ناوچە دابڕیایەگان وە ئاسانی کاربکەن، بایەسە جەخت بخریرێدە بان ناوەندەیل هەماهەنگی هاوبەش ئەرا دژایەتی تیرۆر. لە سەرەتا لە بان ئی کەرتەیل نەختینە و دەمودەس هەواڵگیرییان، و گرنگ نیە کەرتە سەربازی گەوراگان بوود جوور سوپای عراقی و پۆلیس فیدڕاڵی و پێشمەرگە.
شایەت یەکیگ لە سومبولە گرنگەگان ئەرا هاوکاری ناوبەین بەغداد و هەرێم کوردستان، خوەی وەبەرهەمهاوردن بوود لە وڵاوەکردن فڕۆکەیل هێزەیل ئاسمانی عراقی لە جوور ئیف ١٦ ، ئەرا چواردەور هەولێر و سلێمانی ئەرا ماوەیل کوڵیگ، ک تەماشای بکریەێد جوور هەڕەشەیگ ک شایەت بەغداد دژوە کورد وەکاری بارێد، بەڵکم فرۆكه‌یل ئیف ١٦ و پێشەیە ئەمریکیەگانی وەزوور رەنج دەن تا بمینن لە کاریان، چوونکە کۆمەڵە چەکدارەیل سەروە ئیران دەوریان گردنە لە شون ئۆپراسیۆنەیلیان لە بەلەد، و شایەت داهێنان خاسیگ بوود ک بەشیگ لە ئیف ١٦ وەکار باریەێد لە ژینگەیل ئارامیگ لە هەولێر و سلێمانی، جوور ئەوەگ هێزەیل ئاسمانی ئیتالی کردەی وەل کۆمەڵەی بویچگیگ لە جەنگاوەرەیل یوروڤایتەر لە وەخت جەنەگ دژ وە داعش.
خاڵه هاوبەشەگە لە گشت ئی پەسەنەیلە خوەی ئاره‌زوە لە '' ئامانجد بەرز بکەێد و تەماد فرەوە بکەێد'' لە پەیوەندیەگان ناوبەین بەغداد و پارت دیموکرات کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان، و بازیگەرە ناودەوڵەتیەگان هان بەیەن وپشتگیری هویرەو کردنە نووگە بکەن. ئیسە هەرێم کوردستان وەرەو خوار چوود، وەگەرد ئارامییگ کەمتر وکیشاننیگ کەمتر جوور ژینگەیگ ئەرا وەبەرهەمهاوردن، ئەویش چوودەو ئەرا ئەوە ک سەرکردەیل کورد ری ئەرا بەشەو بوین خوەیان دەن وە هوی سیاسەتیلیگ کەسایەتی، هووکار بوی لە دەسوەردان ئەمریکا لە عراق ساڵ ١٩٩١ لە رزگارکردن کورد و عراقیەگان، و دەسوەردان ساڵ ٢٠٠٣ وەخوەی دی ک ئەمریکا داوا لە کورد کرد بچنە ناو عراق لەبان گەرەنتیەیلیگ ئەمریکی.
ئیسە ئەو وەختە هات ئەرا دەسکردن وە جیوەجیکردن ئەو گەرەنتیەیلە، ک دەسوەردان ئەمریکا لە عراق دیکتاتۆریەت ئاڵشت کرد ئەرا دیموکراتییگ ( نا تەمام ، جوور گشت دیموکراتیەگان) ، بەڵکم ئاڵشبوینە گەوراگە وە خود بڕەگە خوەی وە دەسمیتیە لە دروسکردن دەوڵەتیگ عراقی لە ئاشتەوایی وەگەرد گشت پێکهاتەیلی، و لە سەرەتا و وەرجە گشت چشتیگ پێکهاتە کوردەگەی، ئی چرکە بوود و بایەسە ئیسە وەراسی دەس وەپی بکریەێد.
