ئحسان پاشا و راپه‌ڕین ئارارات
ئحسان نورى پاشا له ساڵ 1927 جوور نوێنه‌ر شووڕش ئاگرى داغ "ئه‌رارات" له كۆنگره‌ى خۆیىبوین به‌شدارى ئه‌كاو وه‌رپرسیارێتى جه‌نگ وه‌پى سپاریه‌ید، هه‌ر له‌و ساڵه ده‌س ئه‌كاده جه‌مه‌وكردن ئه‌و ئازادیخوازه‌یله ك له جه‌وه‌ڵه‌یل بوينه.
ئحسان پاشا ئه‌را ماوه‌ى فريه كه‌میگ چه‌ن هه‌زار جه‌نگكه‌ر مه‌شق ئه‌ياد و گرديانه‌و ئه‌كاو وه‌ڕیه‌وبه‌ر ناوخوه‌یى كۆمیته‌ى خۆیىبوین ئه‌وسایش وه سه‌رۆكایه‌تى برایم پاشاى حسكى بوى، ئمجا شووڕشكارهیل ئارارات ئاڵاى كوردستان به‌رزه‌و ئه‌كه‌ن و كۆمار كوردستان دامه‌زرنن.
دى له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ كویه‌یل ئارارات خاستر بوى ئه‌را جه‌نگ، كردنه‌ى مه‌یدان جه‌نگ، چوینكه كویه‌یل ئارارات دو قوله‌‌ى به‌رز پیك ئه‌یه‌رن وه‌ناو "ئارارات بویچگ" و"ئارارات گه‌ورا"، ئمجا به‌رزايى ئارارات بویچگ 3397 مه‌تره‌و ئارارات گه‌ورایش 5159 مه‌تر، وه‌ل ئه‌وه‌یشا ئارارات گه‌ورایش پره له ئه‌شكه‌فت، گه‌وراترین ئه‌شكه‌فت ئاراراتيش نزیكه له روسیا، ك شوونیگه ئه‌را فيشتر له (3) هه‌زار كه‌س وه‌ل خیزان و په‌س و پووڵه‌یان.
له جه‌نگ جه‌هانى يه‌كه‌م، كورده‌یل په‌نا بردن ئه‌را ئارارات گه‌وراو تویه‌نستن وه هه‌وڵ و خه‌بات خوه‌یان روى وه روى رووسه‌يل بوونه‌وه‌و شكه‌ست وه‌پیان بارن، ئه‌و مه‌ردمه ئه‌را ماوه‌ى 3 ساڵ له‌ورا مه‌ندنه‌و تا هاتن له‌شكر عوسمانى له ساڵ 1918.
له ساڵ 1927 ده‌وڵه‌ت توركیا خوازيار ئه‌وه بوى وه‌ل شووڕشكارهیل ئارارات گفتگوو بكا، ئمجا له هه‌مان وه‌خت داواى ته‌سلیمبوين ئحسان نورى پاشا و كاروه‌ده‌سه‌یل كوومار ئاراراتيش كرد.
توركه‌یل له 11ى ته‌ممووز ساڵ 1930 ده‌س كردنه په‌لامار ئه‌را بان باره‌گايه‌يل كۆمار ئارارات، له 5 تا 9 ته‌ممووز 1930 زایینى هیزه‌یل تورك و كورد له "زیلان" جه‌نگ سه‌ختیگ كه‌فته ناونیان، توركه‌یل ك له باوه‌ت هیزه‌و دو ئه‌وه‌نه‌ى كورده‌یل بوین و له باوه‌ت چه‌كیشه‌و چه‌كیان فيشتر بوى، تویه‌نستن كورده‌یل بشكنن، ئمجا كورده‌یليش بوينه دو به‌شه‌و، به‌شیگیان روى كه‌نه ئارارات و ئیران و به‌شیگیانیش روى كه‌نه باشوور.
زه‌ره‌د كورده‌یل له‌و جه‌نگه 900 كوشیاگ و 2400 زه‌خمدار و 360 بى سه‌روشوون بوى. وه‌لى زه‌ره‌د توركه‌یل فريه له‌وه فيشتر بوى و 2800 كوشیاگ و 4000 زه‌خمدار و 1700 كه‌سيش له‌ليان وه‌دیل گیريا.
كورده‌یل ئویشن له‌و جه‌نگه 24 تووپ و زیاتر له 60 هه‌زار فیشه‌ك و بڕ فريه‌يگ ته‌قه‌مه‌نى و 12 ته‌یاره‌یش خستنه‌سه خواره‌و، ئمجا كورده‌یل داوا له "زه‌فه‌ر ئه‌لده‌وله" كردنه ك فه‌رمانده‌ى هیزه‌یل ئیرانى بویه له ئازه‌ربایجان تووپچى ئه‌رایان كلبكا ئه‌را هووكاره‌كردن چوینیه‌تى كاركردن وه‌و تووپه‌یل ده‌سكه‌فته، ك وه‌ل ئه‌وه‌يشا باس له‌وه‌يش ئه‌كه‌ن و ئویشن له‌و جه‌نگه ژنه‌یل كورد مناڵ وه پشت هه‌ڵگرتنه‌و چه‌ك وه‌ده‌سیانه‌و بویه‌و جه‌نگ كردنه .
كاروان چۆمانى
