کوردستان ک هالە بان " گوڵەم نەفتیگ " ئاشکراکردن داهاتەیل دارایی وقەرزەیل ملیاریی
شەفەق نیوز/ وەزیرەیلیگ پەیووەندیدار وە داهاتەیل دارایی نەفتی و نا نەفتی لە حکومەت هەرێم کوردستان، ئاشکرای وورەدەکاریەیل ژمارەیل تایبەت وە داهاتەیل هەرێم وە چوار پارێزگاگە کردن، وەگەرد ئاشکراکردن بڕ قەرزەیلە لە پشت قەیرانیگ دارایی ک لە دویای ٢٠١٤ وەخوەی دی.
ئەوەیش لە کۆبەنەوەیگ تایبەت وە پەرلەمان کوردستان هات، ک تا شەوەکی رووژ سێشەممە ٢٩ی حوزەیران وەردەوام بوی، و لەناوی میوانی شاندیگ لە گەورەیل وەرپرسەیل حکومەتەگە کریا ، و دانیشتنەگە نزیکەی ١٣ ساعەت وەپی چگ.
گرفت مووچەیل لە هەرێم وە یەکجاری چارە نێکریەن
ئاوات شێخ جەناب وەزیر دارایی وئابووری لە حکومەت هەرێم کوردستان لەناو دانیشتنەگە وت: ئەگەر بەغداد پابەند وە رێککەفتنەگەی وەگەرد هەرێم بوی، گرفت مووچەیل تا سەد لە سەد چارە نێکریەێد، چوینکە حکومەت فیدڕاڵی وە زیاتر لە ٦٨٢ هەزار فەرمانبەر لە هەرێم کوردستان ئعتراف نێکەێد.
وتیش: ئەگەر حکومەت فیدڕاڵی وە جیوەجیکردن مادەی ١١ لە یاسای بوودجەی گشتی ٢٠٢١ ورێککەفتنەیل پابەند بوی، خو ئەوە بوودە بەش گرنگیگ لە چارەکردن گرفتەیلمان، وەلێ نەگ سەد لە سەد.
شێخ جەناب ئاشکرا کرد ک هووکار چارەنەکردن گرفتەیل وەشیوەی گشتی چودەو ئەرا ئەوە ک بەغداد تەنیا لەبان ٦٨٢ هەزار فەرمانبەر لە هەرێم واژوو کەێد، و ئەرک حکومەت هەرێم بوودە دابینکردن مووچەی ٦٠٠ هەزار فەرمانبەر تر.
وەزیرەگە وتیش: ٥٨% لە داهاتەیل نەفتی هەرێم نێچوودە ناو گەنجینەی حکومەت هەرێم کوردستان، ئەوەیش پەیوەندی وە گریەبەسیەیل نەفتی دیرێد. لە کانوون یەکەم گوزەیشتە، بەغداد و هەولێر رەسینە رێککەفتنیگ لەباوەت بوودجەی دارایی، باس کەێد ک هەرێم رووژانە ٢٥٠هەزار بەرمیل نەفت ، وەگەرد نیمەی داهاتەیل مەرزە سنووریەیلە و داهاتەیل تر دەێدە دەس حکومەت فیدڕاڵی، وەرانوەر یەش ١٢.٦ لە سەد لە بوودجەگە.
٣١ ملیار دۆلار قەرزەیل کوردستانە
لەو کۆبەنەوە ک هەمیش ئامانج رەحیم سکرتێر ئەنجومەن وەزیرەیل هەرێم کوردستان لەناوی بوی، وت: قەرزەیل مل هەرێم یەک ملیار دۆلار تر زیای کردن، لەوەر ئاڵشتبوین نرخ دۆلار، ودیرکەفتن مووچەیل فەرمانبەرەیل، وقەرزەیل بانک بازرگانی عراق.
وەگورەی قسەیل رەحیم، هەرێم ئەرا هیج دامەزراویگ یا بانکیگ ناودەوڵەتی قەرزار نییە، ووت: هەرێم پەنا ئەرا پویلەیل ئەرکەیل کۆمپانیا نەفتیەیل پەنا برد، و بەشیگ تر لە پویلەیل پاشەکەوت مووچەیل فەرمانبەرەیل.
وتیش: لە ٣١ ئادار ٢٠٢١ قەرزەیل مل هەرێم رەسینە ٣١ ملیار و ٦٣٧ مەلیۆن دۆلار. و بەش گەورەی قەرزەیلە خوەی مووچەیل پاشەکەوتە ك رەسێدە ١٢ ملیار دۆلار، وبەشە دویاییەگ خوەی قەرزەیل بانک بازرگانی عراقییه ک رەسێدە نزیکەی چوار ملیار دۆلار.
فرووشتن زیاتر لە ٦٥ مەلیۆن بەرمیل نەفت لەماوەی ٥ مانگ
لەلای خوەییش ئومێد سەباح سەرۆک دیوان ئەنجومەن وەزیرەیل هەرێم لەناو دانیشتنەگە وت: هەرێم لە پەنج مانگ گوزەیشتە ٦٥ مەلیۆن و٣٠٠ هەزار و ٦٤٧ بەرمیل نەفت وە بایی سێ ملیار و ٣٧٣ مەلیۆن دۆلار ئەمریکی فرەتگە، و دیاری کرد ک نرخ یەک بەرمیل رەسیە ٥١ دۆلار. سەباح دیاری کرد ک هەرێم بایی ١٣ مەلیۆن، و ٦٠ هەزار بەرمیل لە یەک مانگ فرەتگە.
سەرۆک دیوان ئەنجومەن وەزیرەیل نشان دا ک لەماوەی پەنج مانگ گوزەیشتە، یەک ملیار و ٩٦٩ دۆلار خەرج بەرهەمکردن نەفتەگە و گواستنەوەی ناو هەرێم و دەیشتی وەرەو تورکیا کریاگە، وەگەرد گلەوداین قەرزەیل لە داهاتەیل نەفتی.
وتیش: داهاتەیل وەزارەت دارایی وئابووری وە گشتی رەسیە تەنیا یەک ملیار و ٣٦٠ مەلیۆن دۆلار.
داوەزین پشتدەسەی نەفتی لە هەرێم
لەلای خوییش کەمال ئەترووشی وەزیر سامانە سرووشتیەکان لە هەرێم وت: وەرجە پەنج مانگ ئەرکەیلی لە وەزارەت چووڵیگ وەرگردگە، و ناو دامەزاویگ حکومەتی وەپیەو نییە. هەمیش وت: هەرێم كوردستان هالە بان گوڵيمیگ نەفتی ک هەر لە هەرێم تا عومان چوود، وئی گوڵەمە وەرجە ٢٠٠ مەلیۆن ساڵ دروس کریاگە، ونشان دا ک هەرێم کوردستان له‌خاسترین شوینەیلە ئەرا بەرهەمکردن نەفت وگاز.
وتیش: پشتدەسەی نەفتی هەرێم داوەزیا، وبویە ١٠% لە پشتدەسەی نەفتی عراق، ک ئەمار هەرێم بەراوردی وەگەرد ئەمار نەفتی عراق نێکریەێد ک مەزەنەی وە ١١٥ ملیار بەرمیل کریەێد.
ئەترووشی راگەیان ک خەرجکردن بەرهەم یەک بەرمیل نەفت لە عراق رەسێدە یەک دۆلار، ولە هەرێم هالە ناوبەین ١٠ – ١٢ دۆلار، ئەراوە هەڵەگە لە چین پیشەسازی نەفتی تەنیا یەک جا کریەێد، وقەرەبووی نەکریا چوینکە یەک بەرمیلەگە ٦٠ مەلیۆن ساڵ خوازێد تا دووارە دروس بوود. و نشان دا ک ٥٨ لەسەد لە نەفتەگە ئەرا کۆمپانیایل نەفتی و خەرج بەرهەمەگە چن، و هەرێم کوردستان رووژانە ٤٥٠ هەزار بەرمیل نەفت بەرهەم کەێد، وەلێ رێژەی بەرهەمەگە جیگر نییە.
حکومەت هەریم دەیان رێککەفتن وەرد کۆمپانیایل نەفت بیگانە کردگە، لەناویان کۆمپانیایلیگ گەپ هەس جوی ئیکسون موبێل، شیفروون، توتاڵ و گاز بڕووم ئەرا گەشەکردن گێلگەیل نەفت ومینەکردن یەکەیلیگ تر.
هەریم کوردستان ئەرا یەکەم جار لە تەمووز ٢٠٠٩ توه‌نست رووژانە ١٠٠ هەزار بەرمیل خام وەرەو بارزاڕەیل جهان كل بكه‌ید، ئەوەیش وەڕی لویلەیل نه‌فت حکومەت فیدڕاڵی وەرەو تورکیا، تا رەسێدە بەندەر جیهان تورکی لەبان دەریای ناوڕاس.
و لە ٢٠١٤ هه‌رێم كوردستان لویلەیلیگ تایبەت وەخوەی ئەرا خاك تورکیا تا بڕەسێدە بەندەر جیهان کیشیا، و رووژانە لەناوبەین ٤٠٠ – ٤٥٠ هەزار بەرمیل ئەرا بازاڕەیل جیهان تەکان دا.
زیایکردن تەکانەگە لە پشت گەورەوبوین گرفتەیل گەرد بەغداد لەباوەت پویل بەش هەرێم لە بوودجەی دارایی ساڵانە هات، هەنای بەغداد بەشەگەی هەرێم وەتەواوی بڕێ، وەگەرد مەنین خەرجکردن بەشیگ لە مووچەیل فەرمانبەرەیل کەرت گشتی.
و داوەزین نرخەیل نەفت جهانی و خەرجەیل جەنگەگە دژوە ریخریاگ داعش لەناونی ساڵەیل ٢٠١٤ و ٢٠١٧ بویە دەرکەفتن قەیران دارایی سەختیگ لە هەرێم کوردستان.
لە ساڵ ٢٠٢٠ قەیرانە داراییەگە رەسیە لووتکەگەی هەنای حکومەت فیدڕاڵی لە نیسان گوزەیشتە وەتەواوی مووچەیل فەرمانبەرەیل هەرێم بڕی، وهەولێر توانای خەرجکردن مووچەیل کەرت گشتی تا سێ مانگ لەلای کەمەو نەمەن.
هەرێم کوردستان نەفتەگەی وە نرخەیلیگ کەمتر لە بازاڕەیل جهانی فرووشێد، چووینکە فرەی کۆمپانیایل و وڵاتەیل نێخوازن بکەفنە وەر سکاڵای دادوەری لە بەغداد.
