وە نموونەیی ئەمریکا لە هەڵوژاردن کورد.. رۆمانۆسکی نووڕێدە عراقیگ ک ئاڵشت بوود
لە چەوپیکەفتنیگ تایبەت وەگەرد ئاژانس شەفەق نیوز، خانمە باڵیۆز ئەمریکا دەس خستە بان چەن باوەتیگ سەرەکی لە عراق و پەیوەندیەیل ناوەین بەغدا و واشنتۆن، هەرلیوا "گەشبینی" خوەی نشان دا ک "عراق ها ئاڵشتبوین"، و نووڕین ئەمریکا لە رەوش هەرێم کوردستان نشان دا، بیجگە لەو قەیران وەردەوامە لەباوەت بە شنگال. و بانوخوارکردن نرخ دۆلار، ک رۆمانۆسکی وت؛ ک ئەو ریوشوینەیلە واشنتۆن هاوکاری لە خاسترکردن کەرت بانکی عراق و شەفافیەت و نواگردن گەندەڵی کەێد، و نەگ خوەی بویەسە هوکار قەیران دۆلار.
حکومەت سودانی
لە وەڵام پرسیاریگ لە نووڕین واشنتۆن ئەرا حکومەت سودانی لە ژیر رووشنایی ئەو راپۆرتەیلە ک وە حکومەت "گرووپە چەکدارەیل" سەر وە تەهران باسی کەن، رۆمانۆسکی وت: "دڵخوەشیمن وە ئاست هاوکاری وەرد سودانی سەرۆک وەزیرەیل و حکومەتەگەی، ئیمە وەیەکەو کار فرەیگ کەیمن ئەرا فراوانکردن هاوبەشی ستراتیژی ناوەین ئەمریکا و عراق ئەرا رەسین وە توانای تەواوی خوەی، وەتایبەت لە باوەتەیل هاوکاری ئەرا فراوانکردن بەرژەوەنی گرنگ لە بانان عراقیەیل".
رۆمانۆسکی وتیش: سودانی سەرۆک وەزیرەیل و ئەمریکا لە بوارەیل فرەیگ ڕێک کەفتن، لەبان گرنگی چەسپیان سەروەخوەیی وزە لە عراق، پاڵپشتیکردن گەشەی کەرت تایبەت، بەرزکردن ئاست خزمەتگوزاریەیل گشتی، و شکست وەردەوامی داعش، فراوانکردن پەیوەندیەیل ناوەین گەلەیلمان، نواگردن گەندەڵی و چارەسەرکردن قەیران کەشوهەوا لە عراق، ئەوە لە یەکەمین کارە گرنگەیل ئیمەس".
لەو چوارچیوە، رۆمانۆسکی وتیش: "شانازی کەم ک لە ٣٠ ئایار بەشداری لە دەسکردن وە پڕۆژەی تاکە پەنجەرەی ئەلیکترۆنی کردم، کە لەلایەن ئەمریکاو پویل ئەرای دابین کریا، ک ئەو دەسپیشخەریە ری دەێدە کۆمپانیا نووەیل عراق و بیگانەیل تا وە ئاسانی و شەفافانە لە ری ئینتەرنێت ناو خوەیان توومار بکەن، و کارەیل بەڵگەنامەی کاغەزی و دەرفەت گەندەڵی کەمەو کەێد." هەرلیوا هاتێ راپۆرتەیل سەردانەگەی ئی دواییەی وەڕێوەبەر فەرمانگەی دەسپیشخەری گواستنەوە (OTI) ئاژانس ئەمریکا ئەرا گەشەپدان ناودەوڵەتی ئەرا عراق ( OTI) وەپیدان رەسیە، ک نویسینگەی دەسپیشخەری گواستنەوە پاڵپشتی لە ئامانجەیل سیاسی دەیشت ئەمریکا کەێد لەڕی دەسمیەتیداین هاوبەشە ناوخوەییەیل ئەرا وەنوابردن ئاشتی و دیموکراسی، نویسینگەگە سەردان عراق کرد تا پیشکەفتن ئەو پڕۆژەیلە بوینێد ک لەلایەن ئەمریکاو پویل ئەرای دابین کریەێد لە بەغدا و مووسڵ و بەسرە.
بیجگە لەوەیش باڵیۆز ئەمەریکا وتیش: کڕ ئاسمانی عراقی فڕۆکەی بۆینگ 737 ماکس وەرگردیە ک وەی دواییە سەنیەسەی، هەرلیوا یەکەم فڕۆکەی عراقی (بۆینگ 787 دریملاینەر) وەی نزیکە رەسێدە بەغداد.
رۆمانۆسکی هەمیش وت: "سەرمایەدارەیل عراقی تا تیەێد پەل دەزگا ناسریایەیل ئەمریکا لە عراق واز کەن، جویر پینکبەری، بەرگر کینگ، سینابۆن، کەی ئێف سی و پیتزا هوت". وتیش: "ئاشکراس ک رای گشتی عراق ئەزرەت دیرن زیاتر لە ری ئەو دامەزراوەیلە و دامەزراوەیلیگتر بوینن، و خوەشهاڵیمن ک کاربکەیمن ئەرا کیشانن کۆمپانیا ئەمریکییەیل زیاتر تا بازرگانی لەی وڵاتە بکەن. ک شاندیگ گەورە لە نویەنەرەیل کۆمپانیا عراقییەیل لە ماوەی مانگ گوزەشتە بەشداری لە کۆنفرانس جیاواز لە نیویۆرک کردن".
خانمە باڵیۆز ئەمریکا لە قسەیلی وتیش: "ئاژانس ئەمریکا ئەرا گەشەپیدان ناودەوڵەتی دەسمیەتی خاوەنکارە عراقییەیل دەێد لەڕی پێشکەشکردن خزمەتگوزاری گەشەکردن بازرگانی ئەرا نزیکەی شەش هەزار خاوەنکار و زیاتر لە 570 کارگەی بویچگ و ناوڕاس، و ئاسانکاری ئەرا زیاتر لە 400 ملیۆن دۆلار لە بەرهەمهاوردن بیگانە ئەرا کۆمپانیایل عراقی کردیمن، لە کەرت تەندروسی و بەرهەمهاوردن و وزەی پاک و تەکنەلۆژیا".
وتیش: واشنتۆن "چەوەڕی سەردان شاندیگ ژوور بازرگانی ئەمریکییە وەی نزیکە ئەرا بەغدا و هەولێر، و شاندەگە نویەنەرایەتی نزیکەی 50 کۆمپانیای ئەمریکی کەێد وەمینەکردن هەل بەرهەمهاوردن، وە قایمکردن کەرت تایبەت عراق، و پەیاکردن دەرفەەت کار و وەنوابردن بازرگانی".
خانمە باڵیۆز ئەمریکا لە کۆتایی وت: یانە تەنیا چەن نموونەیگ کەمن لە نموونەیل فرەیگ ئی دواییە و چوین وەیەکەو کار کەیمن و عراق و گەلەگەی چوین سوودمەن بوون لە هاوبەشی ستراتیژی وەردەواممان.
هەرێم کوردستان
لە وەڵام پرسیاریگ لەباوەت وەردەوامی ئاڵووزی وەڕیەوچگن هەڵوژاردن لە هەرێم کوردستان تەنانەت وە تەقەلایل سەرۆک هەرێمی کوردستان ئەرا کۆنتڕۆڵکردن ئەو قەیرانە، و سروشت پەیام ئەمریکا ئەرا هزەیل سیاسیی هەرێم لەو باوەتە، رۆمانۆسکی وت: ئەمریکا "پشتگیری هەرێم کوردستان کەێد تا لەنوای سەختیەیل وەهاز و ئاوەدان و چەسپیاگ بوود، و وە پتەویی لە عراق فیدراڵی جیگیر بوود، خاسترین رییگ ئەرا رەسین وە ئارامی لە ناوچەگە، خاسترکردن ئاسایش و پێشکەشکردن خزمەتگوزاری خاستر ئەرا خەڵک ناوچەگەس".
وەلێ باڵیۆز ئەمریکا باس ئەوە کرد ک "هەرێم کوردستان عراق نیەتوەنێد کۆمەڵگەیگ ئاوەدانتر دروس بکەێد وەبی هاوکاری خاستر ناوەین لایەنە سیاسیە سەرەکییەیل". ئەراوە رۆمانۆسکی وتیش؛ "وەردەوامیمن لە گاڵداین قایمیگ هەردوگلا ئەرا چارەکردن گرفتەیل. لە کۆتایی ئەوە گەل کوردە ک زیان وەپی رەسێد ئەگەر لایەنە گەورەیل نەتوەنن بڕەسنە ڕێککەفتن".
خانمە باڵیۆز ئەمریکا ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دووپات کرد، "شاند نەتەوە یەکگرتگەیل لە عراق لە نزیکەو وەگەرد گشت لایەنەیل کار کردگە لەبان پرس هەڵوژاردن هەرێم کوردستان، ئیمەیش پاڵپشتی تەقەلایل کەیمن"، وتیش: "ئیمەیش وە خود شیوە پاڵپشتی ئەنجامدان هەڵوژاردن پەرلەمان کوردستان لە هەرێم کوردستانی عراق لە نزیکترین دەرفەت کەیمن." .
رۆمانۆسکی وتیش: "هەڵوژاردن ڕێکوپێک و ئازاد و دادپەروەرانە شەرعیەت و رەزامەنی خەڵک بەخشێد، بەڵام تەنانەت لە مەوقەی قەیرانیش بایەتە وەردەوام بوود لە ئەنجامدان هەڵوژاردن، هەکاتی ئەمریکا لە ناو جەنگ ناوخوەیی و دوو جەنگ جەهانی ئەنجامی دا".
ڕێککەفتن شنگال
هەناێ پرسیاری لە هەڵوێست واشنتۆن لەباوەت شنگالە کریا، ک ناکۆکی و ئاستەنگ لەوەردەم جیوەجیکردن ڕێککەفتن شنگال هەس، و فرە لە لایەنەیل رەنج دەن ئەرا کۆنترۆڵکردن ئەو ناوچە، ک جینۆسایدکردن ئێزیدییەیل وخوەی دی، وت: واشنتۆن پاڵپشتی جیوەجیکردن تەواوەتی کەێد لە ڕێککەفتن شنگال لە ساڵ ٢٠٢٠ جویر ئەوەگ ئەمریکا بەشداری لە پاڵپشتیی کەێد، پاڵپشتی دارایی ئەرا ئارامگردن شنگال و ریدان وە ئاوارەیل کەێد ک وە ئارەزوو خوەیان وەرەو میلکان خوەیان گلەو بخوەن، ک ئەو پاڵپشتی وە خاسەوکردن ماڵەیل و ژیرخان ئاو و جادەیل و مەکتەو و خەسەخانەیل، دابینکردن ئامێر، وەدەسهاوردن دارایی ئەرا دەسمیەتیداین خاوەنکارە ناوخوەیەیل ئەرا دووارە بیناکردن کارەیلیان، و دابینکردن سەرچەوە ئەرا کۆمەڵگایل و پشتگیریکردن و دەسمیەتیداین ئەوانەگ گلەو خواردنە تا بتوەنن خوەیان و خیزانیان گوزەران بکەن.
بەڵام باڵیۆز ئەمەریکا وەگەرد ئەوە ک وت ئەمریکا وەردەوام بوود لە پاڵپشتیکردن جیوەجیکردن رێککەفتن شنگال، وتیش؛ "حکومەت عراق کار یەکلاوەکردن لە رەسین وە ئەنجامە خوازیاگەیل رێککەفتنەگە دیرێد"، وتیش؛ هەم حکومەت فیدراڵی و هەم حکومەت هەرێم کوردستان توەنن ئەرک بنیانەر وەجی بارن وە ئاسانکاری ئەرا گلەوخواردن ئاوارەیل وە داناین قایمقام قەزای شەگال و کلکردن هیزیگ ئەمنی دوو هەزار و 500 ئەندام لە خەڵک شنگال، و کەمەوکردن میلیشیایل لە شنگال، ک بویین ئەو جویرە گرووپەیلە ڕیگری لە ئارامی گلەوخواردن ئاوارەیل کەێد."
رۆمانۆسکی دوینێد ک پیکھاتە ئێزیدییەیل لە لایەن بەغداد و ھەولێرەو لەی پرۆسە بەشدار بوون، چوینکە ئێزیدییەیل نویەنەرایەتی فرەی دانیشتگەیل شنگال کەن و گەورەترین گروپن لە کەمپەیل مرۆیی لە عراق.
قەیران ئاو
لە وەڵام پرسیاریگ ک ئایا واشنتۆن توەنێد ئەرک ناوەینگیری لە ناوەین عراق و چەن وڵاتیگ بگرێد ک وەگەردی بکەفێدە رویوەڕوی گیچەڵ ئاو، و ئایا رییگتر هەس ک واشنتۆن توەنێد دەس بەێدەوەر ئەرا پشتگیریکردن عراق لەی رویە، رۆمانڤسکی وت: "ئەمریکا پشتگیری گفتوگۆ بنیاتنەر لەناو ناوچەگە کەێد لەباوەت ئەوە چوین عراق و هاوسایلی بتوەنن وە شیوەیگ کاریگەر ئی سەرچەوەی وەنرخە هاوبەش بکەن و وەڕییەو بوەن؟
هەرچەن باڵیۆز ئەمریکا راگەیان ک "بەشیگ لە نائاسایشی ئاو لە عراق وە تورکیا و ئیران و سوریا بەسیاگە"، باس ئەوەیش کرد ک ئەو قەیرانە پەیوەندی وە خاسترکردن ژیرخان ئابووری و وەڕیەوبردن ئاو لە عراق دیرێد.
وتیش نائاسایشی ئاو و نواگردن ئاڵشتبوین کەشوهەوا دوو باوەت یەکەمایەتی بوین لە ناو گردەوبوین دەسەی باڵای هەماهەنگی ناوەین ئەمریکا و عراق لە مانگ شوبات ساڵ گوزەشتە لە واشنتۆن گرنگی وەپی دریا.
وە هەر هاڵیگ رۆمانۆسکی وت ئەمریکا لە ری ئاژانس ئەمریکا ئەرا گەشەپیدان ناودەوڵەتی پاڵپشتی بەرهەمهاوردن حکومەت کەێد لە ژیرخان پیشکەفتگ وەتایبەتی وەڕیەوەبردن ئاو، چوینکە کەرت کشتوکاڵ لە عراق فرەی ئاوەگە وەکار تیەرێد، ئەمریکا ساڵ گوزەشتە ئەرا خاسترین رەفتار وەگەرد سەرچەوەیل ئاو و گونجانن وەگەرد کەمی ئاو، و سەرەتای ئمساڵ میوانداری بڕیگ زانای ئەمریکی و عراقی کرد لە عەممان ئەرا گفتوگۆکردن لەبان چارەسەرەی سەختیەیل کەم ئاوی و بەد وەکارهاوردنی.
بیجگە ئەوەیش، کۆمپانیای USAID سیستەم زیرەکی وزە و ئاویاری ئەرا زیاتر لە 9000 جفتیار و سودمەن دابین کرد، کە زیاتر لە 14 ملیۆن کیلۆوات/ ساعەت وزە و 17 ملیۆن لیتر ئاو خستە پشتدەس، بیجگە ئەوەیش زیاتر لە 150 ملیۆن دۆلار بەرهەمهاوردن لە نواگردن کەم ئاوی کردیە ئەرا رەسانن ئاو نووشین ئەرا زیاتر لە 12 ملیۆن عراقی، کۆمپانیای USAID نۆ یەکەی پاککردن ئاو لە بەسرە و دامەزراوە ئاوییەیل نەینەوا و ئەنبار نووەو کردگە. وەتایبەت لە مووسڵ یەکیگ لە ویستگەیلی تەکان ئاوی وە هەشت پەمپە نووەگەی ئاو دانایە و خاسەوکردن گەورەیگ ئەنجام دایە، وەیەوە ئاو ئەرا زیاتر لە 400 هەزار کەس لە 30 گەڕەک زیای کردیە.
کیشانەوەی ئەمریکی؟
لە وەڵام پرسیاریگ ئاژانس شەفەق نیوز لەباوەت مەرجەیل واشنتۆن ئەرا کیشانەوەی کۆتایی سەربازی لە عراق، خانمە باڵیۆز ئەمریکا وت: حکومەت عراق هەڵسەنگاندن کردیە ک داعش هیمان رخیگ لەبان ئاسایش نیشتمانی دیرێد، لەسەر ئاست هەرێمی و ناودەوڵەتی، و ئەمریکا وەگەرد ئی هەڵسەنگاندنە هاوڕاس، و سودانی سەرۆک وەزیرەیل ئی هەڵوێستە لە وتارەیل گشتی فرەیگ ئاشکرا کردیە، وەتایبەت لەناو دیدارەگەی وەرد وەزیر وەرگری ئەمریکا (لۆید ئۆستین).
وتیش: " سودانی و ئەمریکا هاوڕان لەبان ئەوە ک جەنگ دژ تیرۆر داعش هیمان تەواو نەویە".
رۆمانۆسکی وتیش: "وەبی ئاسایش هویچ پێشکەفتنیگ راسی وەدەس نیەکەفێد، ئەوەیش وە لەناوبردن هەمیشەیی داعش تیەێد، یەیش خاڵیگ گرنگە ئەرا ئەوانە جەنگ داعش نیەکەن؛ هیزە ئەمنییەیل عراق سەرکردایەتی جەنگ داعش کەن لەیرا لە عراق".
هەمیش وت: "هاوپەیمانی ناودەوڵەتی و ئەمریکا هیمان هانە عراق لەبان مکیس حکومەت عراق ئەرا پێشکەشکردن راویژ و هاوکاری و وەتواناکردن هیزەیل ئەمنی عراق ئەرا دڵنیابوین لە شکست هەمیشەیی داعش. ئیمە لە نزیکەو کار کەیمن لە ئەرک راویژکاری وەگەرد بەرزەوکردن توانای هیزەیل ئەمنی عراق.
هەر لەوەر یەیش رۆمانۆسکی وت: "لە چوارچیوەی هاوپەیمانی جەهانی ئەرا لەناوبردن داعش، ئەمریکا پابەندە وە وەردەوامبوین لە کارەیمان وەگەرد عراق و هاوبەشە ناودەوڵەتییەیل ئەرا نواگردن پویلدارکردن داعش و پڕوپاگەندە و جویلەی جەنگاوەرە تیرۆریستیە بیگانەیل".
ئەوە خستە یاد ک وەزیر دەرەوەی ئەمریکا (ئەنتۆنی بلینکن) و جیگر سەرۆک وەزیرەیل و وەزیر دەرەوەی عراق (فوئاد حسێن) لە کۆنفرانس وەزاری ئەرا لەناوبردن داعش هانە ریاز ئەرا نووڕین لەو پیشکەفتنەیلە ک وەدەس هاتنە، و باس وەردەوامی هاوبەشیمان لە جەنگ دژوە تیرۆر.
قەیران دۆلار
لەباوەت قەیران فرووشتن و سەنین دۆلار، و هەڵوێستەیل جارانی ئەمریکا ک واشنتۆن هیچ پەیوەندییگ وەی باوەتە نەیرێد، ڕۆمانۆسکی لە سەرەتاوە وت: "ئی باوەتە وە قەیران باسی نیەکەم، وەئاشکرا ئەوە خستنە وەرچەو ک ئیمە کۆنترۆڵ نرخ دۆلار وەدەسمان نییە، و ئەمریکا هویچ پەیوەندییگ وەی باوەتە نەیرێد، خاسترە باسی وە کاریگەری لاوەکی ئابوورییگ بکریەێد ک لە مامەڵە لە بنەمای گەردین پویل دویر کەفێد."
رۆمانۆسکی پاڵپشتی ئەمریکا ئەرا تەقەلایل حکومەت عراق و بانک ناوەندی عراق ئەرا نواگیری گەندەڵی و چەرمککردن پویل نووەو کرد، هاتێ لەو سنووردارکردنە لەبان ئی رەفتارەیلە گەشەی خاسیگ کرد، بویە مدوو پیشکەفتن خاسیگ لە کەرت بانکی عراق، تا زیاتر وەکارهاورەیل لەلایەن بازرگانانی بانک و دامەزریاگە داراییەیل گلەو بخوەێد، یەیش دەسمیەتی لە کەمکردن جیاوازی ناوەین نرخ فەرمی و نافەرمی دەێد.
رۆمانۆیسکی وتیش: بەشیگ لە کۆمپانیا و قەوارە گەندەڵەیل وەرجەیە بەڵگەنامەی ساختە وەکار هاوردن و داواکارییان گردەو کردن ئەرا دەرکردن پویل وەرەو دەیشت وڵات، ئیرنگە ک ری چالاکییان سنووردار کریا، ئەو کۆمپانیایلە ک خوازن دەسیان بڕەسێدە رێژەی فەرمی دۆلار ئەرە دابینکردنی دارایی هاوردەکردن، بایەتە هەژمار بانکی و مووڵەت گونجیاگ لە وەزارەت بازرگانی بیاشتان.
وتیش: "لایەنە گەندەڵەیل ک دۆلار گردەو کەن تا بانوخوار وە بازاڕ بکەن، و ئەو کۆمپانیایلە ک وەردەوامن لە هاوردەکردن کاڵا وەبی مووڵەت وە کاش یا کەناڵە نافەرمیەیل زوور تیەرنە بان نرخ ئاڵشتکردن هاوتەریب، لەوەر ئەوە، ئیمە گاڵ گشتی دەیمن ک مامەڵە لە چوارچیوەی کەرت بانکی فەرمی بکەن و داوا لەبان بازاڕەیل پویل کەمەو بکەن
ئاڵشتبوین حکومڕانی لە عراق
هەناێ پرسیار لە خانمە باڵیۆز ئەمریکا لە باوەت دزەکردن و شیکارییەیلیگ کریا ک ئویشن ساڵ ٢٠٢٣ بوودە سەرەتای ئاڵشتکاری لە سیستم حکومەت لە عراق، یا لەلای کەمەو ئاڵشتکاری لە هەیکەل ئیسەی حکومەت؟
خانمە باڵیۆز لە وەڵامەگەی وت: یە پرسیاریگە ئەرا عراقییەیل، هویر من لەبان فراوانکردن رێککەفتن چوارچیوەی ستراتیژی ناوەین ئەمریکا و عراقە لە ساڵ ٢٠٠٨ ک لە ئاسایش رەد کەێد وەروو پەیوەندییگ هەمەلایەنە ک گەل عراق ئەرا ئەنجام بڕەسنێد، ئەمریکا وەردەوام بوود لە هاوبەشیکردن وەرد حکومەت عراق ئەرا فراوانکردن هاوکاریمان لەبان ئامانجە هاوبەشەیل، ئەوانیش: چەسپیان سەروەخوەیی وزە لە عراق، گەشەکردن کەرت تایبەت، خاسترکردن ئاست خزمەتگوزارییەیل گشتی، فراوانکردن پەیوەندیەیل ناوەین هەردوگ گەل، نواگیری گەندەڵی، نواگیری قەیران کەشوهەوا، و بەرزکردن ئاسایش و ئارامی و سەروەری عراق.
رۆمانۆسکی وتیش: لەناو گردەوبوین دەسەی باڵای هەماهەنگی ئابووری ک سەرەتای ئمساڵ لە واشنتۆن پایتەخت وەڕیەو چگ، فوئاد حسێن وەزیر دەرەوە و راوێژکارەیل سودانی سەرۆک وەزیرەیل پلانیگ دانان ئەرا هەمەڕەنگکردن ئابووری عراق لەجیای پشتبەسانی وە داهات نەفت و فەرمانبەری لە کەرت گشتی وەرەو گەشەپیدان وڵات وە شیوەیگ گورج، و باس لە ئەگەر پشتگردن ئەمریکا ئەرا تەقەلایل عراق کردیمن تا خوەیبژی وەدەس بارێد و وزە و سەرچەوەی جیگر ئەرا وزە لە ناوەین هاوسایل دروس بکەێد.
رۆمانۆسکی لە کۆتایی وت: کار من سەرکردایەتی هەوڵەیل باڵیۆزخانە بکەم ئەرا نووڕین وەرەو نوا و گەردین لەشوین دەرفەتەیل ک بتوەنیمن ئمڕوو هاوبەشی وەرد عراق و گەل عراق دروس بکەیمن. عراق وەرەو ئاڵشتبوین چوود و من گەشبینم وە بانان هاوبەشمان.
