لە وەرانوەر جینۆساید... نێچیروان بارزانی پەیمان وە ئێزیدییەیل دەێد و وە پەنج ریەو جویلێد

ئێزیدییەیل کە شمارەیان سەدان هەزار کەسە لە عراق، وە ئاینیگ ناوازە و کوینە ناوبانگی دیرێد و فرەی پێکهاتەیایان لە ناوچەی شنگال و کویەیل بوین.

 هویردەکارییەیل کارەساتەگە

 لە 3ی ئاب 2014 داعش پەلامار دەسکردە فراوانیگ وەبان  ناوچەی شنگال  و هەزاران ئێزیدی کوشیان و هەزارانیان گرد کە فرەیان ژن و مناڵ بوین، فرە لە ژنەیل جویر "کۆیلە" وەکار هاوریان، لە وەختیگ پیاوەیل ناچاربوین موسڵمان بوین یا بکەفنە وەر مەرگ،  و پەلامارەیل بوینە مدوو کووچکردن وەبڕەو و دەیان هەزار کەس لە رەوشیگ مرۆیی کارەساتبار پەنا وە کویەیل دەورگرد بردن.

 وەڵام نێچیروان بارزانی

 لە وەرانوەر ئی کارەسات مرۆییە، نێچیروان بارزانی، سەرۆک ئەو وەختەی حکومەت هەرێم کوردستان، دەسوەجی بڕیگ بڕیار و ریکار ئەرا پاڵپشتیکردن ئێزیدییەیل و کەمکردن ئازارنیان دەرکرد، کە دیارترینیان دامەزرانن فەرمانگەی ڕزگارکردن رفیاگەیل ئێزدی،  نووسینگەگە ئەرک ڕزگارکردن ئێزیدییە رفیاگەیل لە چنگ داعش وەخوەی گرێد، تا ئیسە فەرمانگە سێ هەزار و 567 کەس ڕزگار کردیە کە هەزار و 208 کەسیان ژن و زیاتر لە دوو هەزار مناڵن.

 لە مەراسیمیگ کە لە شوبات 2021 لە ئاوای کۆچۆی سەر وە شنگال ئەرا نموونە ئەرا وەخاکناین روفات 104 قوربانی ئێزیدی دەس تیرۆریست داعش وەڕیەو چگ، قسەیل سەرۆک نێچیروان بارزانی فرە کوڵی کردەو: “ئەو جینۆسایدە داعش ئەنجامی دا تیرۆریستەیل وەرانوەر خوەشک و برا ئێزیدیەگانمان تەنیا تەقەلای کۆنەپەرسەیل نەوی لە دژایەتی کۆنترین ئایینی ناوچەگە و مرۆڤایەتی، بەڵکم تەڤەلای بیهودە و نەگبەتانە بوی ئەرا پالامار وەبان چەمک و بەها بەرزەیل خەڵک کوردستان، کە بریتین لە وەخشین، تەبایی، وەیەکەوژیان، مرۆڤایەتی و دووسداشتن ژیان، کە تایبەتمەنییە دیار و دیارەیل کۆمەڵگەی ئێزیدییە”. 

لەو باوەتە حسێن کۆرۆ، وەرپرس فەرمانگەی کاروبار رفیاگەیل لە هەرێم کوردستان، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: تەقەلایل سەرۆک هەرێم کوردستان نێچیروان بارزانی وەردەوامە لە تەقەلایلی ئەرا ڕزگارکردن ئەو ژن و مناڵە ئێزیدیەیلە کە رفیانە، و پەیمان کا دویا کەس لەناو ئەو ژن و پیاوە رفیاگەیلە ئازاد بکەێد کە تا ئیسەیش لە چنگ داعشن.

کۆرۆ ئویشێد؛ ئەم تەقەلایلە لە چوارچیوەی پابەندبوین سەرۆکایەتی هەرێمە ئەرا مقیەتیکردن و ڕزگارکردن قوربانییەیل لە تاوانەیل پەلامارەگە  و رفانن کە لەلایەن داعشەو وەرانەور کۆمەڵگەی ئێزیدی لە شنگال و ناوچەیل ترەک ئەنجام دریەێد.

 جینۆساید وە شمارە

 خەیری بۆزانی، سەرپەرشتیار باوەت رفیاگەیل ئێزیدی لە نویسینگەی تایبەت سەرۆک نێچیروان بارزانی، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “لە مانگ تشرین یەکەم ساڵ 2014ەو فەرمانگەی ڕزگارکردن رفیاگەیل ئێزیدی ئەرک ڕزگارکردن ئێزیدی وەخوەی گردیە”. لە بڕ گشتی رفیاگەیل ئازادکریاگ کە شمارەیان سێ هەزار و 567 کەس بویە، ڕزگار کریان. 

 ئامار فەرمانگەگە کە کەفتە ئاژانس شەفەق نیوز نشان دەێد کە “شمارەی ئاوارەیل ئێزیدی کە ئیسە لە کەمپەیل هەرێم کوردستان ئامادەن 135 هەزار و 860 ئاوارەس، و شمارەی ئاوارەیل ئامادەبوین لە ناوچە جیاجیایل هەرێم 189 هەزار و 337 ئاوارەس، و دووپاتیش کەێد کە شمارەی قوربانییەیل تا ئیسە رەسیەسە زیاتر لە 5 هەزار کەس، لە وەختیگ داگیرکردن داعش بویەسە مدوو دوو هەزار و 745 مناڵ بی باوگ. 

شمارە کارەساتبارەیل لەیرا نيەوسێد،  تیرۆریستەیل 68 مەزارگەی ئایینییان تەقاننەو،  و ئامار فەرمانگەگە دەرخەێد کە شمارەی ئەو بڕە قەورەیلە لە قەزای شنگال تا ئیسە پەیا کریاس رەسیەسە 83 بڕە قەور،  یەیش بیجگە جگە لە دەیان شوین قەور تاکەکەسی. 

شمارەی ئەو ئێزیدیەیلە کە ناچار بوین وە تەواوی کووچ بکەن رەسیە زیاتر لە 120 هەزار کەس.  شمارەی رفیاگەیل رەسیە شەش هەزار و 417 کەس کە سێ هەزار و 548 کەسیان لە ڕەگەز ما و دوو هەزار و 869 کەسیان لە ڕەگەز نیر. 

بەڵام نویسینگەی تایبەت سەرۆکایەتی ئویشێد: سێ هەزار و 576 ئێزیدی لە چنگ داعش ڕزگارکریانە، لەوانە هەزار و 208 ژن و 339 پیاو و 1070 دویەت و 959  کوڕ. 

 بۆزانی ئەرا شەفەق نیوز وت: “وازکرۆن دۆسیەی ڕزگارکردن رفیاگەیل ئێزیدی وە فەرمان سەرۆک نێچیرڤان بارزانی ئەنجامدریاس، کە گرنگی و حەز و فرەیگ ئەرا ڕزگارکردن گشت ئەو ژن و پیاو ئێزیدی رفیاگە نشان دا کە قوربانی کردەوەی تونوتیژی و تیرۆر بوین، و باوەتە دادە دەس نویسینگەی تایبەتی خوەیەو تا  خوەی سەرپەرشتیی بکەێد پشتگیری تەواو و وەردەوام ئەرا ئی ئەرک مرۆیی بەرزە مسۆگەر بکەێد.” 

 وەقسەی بوزانی، “لە سەرەتای ئی تەقەلایلە، سەرۆک نێچیروان بارزانی هویچ تەقەلایگ نەیشتیە لە پاڵپشتیکردن باوەتەگە لە روی دارایی و ئەخلاقی، یەیش ڕەنگدانەوەی پابەندبوین قویلیە ئەرا ئەو پرسە و رکداریی ئەرا دابینکردن خاسترین ئامراز و توانا ئەرا وەدەسهاوردن سەرکەفتن لە ڕزگارکردن رفیاگەیل”، باس ئەوە کرد کە ئی دەسپیشخەرییە تا ئیسە وەردەوامە، و وە گیان هاودەنگی لە چوارچیوەگە دانریاس وەرپرسایەتی ئەوەسە کە دڵنیا بوود لەوە کە رفیاگەیل ئەرا باوەش خیزان و مەردم خوەیان گلەو بخوەن، و ژیانیان ئاوەدان بکەن دویای ئەو کارەسات و سەختییەیلە کە وەسەریان هات.

ئامار نووسینگەگە دەرخەێد، شمارەی ئەو کەسەیل رفیاگە کە بوینەسە قوربانی دەس داعش و تەرمەیلیان لە بڕە قەورەیل پەیا کریاس و دریاسە دەس خیزانیان، 242 کەسە، کە 35 کەسیان لە ڕەگەز ما و 207 کەسیان لە ڕەگەز نیر. 

سەرچەوەیگ سەرۆکایەتی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: سەرۆک هابان پابەندی تەواوی لە تەقەلای ڕزگارکردن ئەوەکان،  کە وەگورەی شمارەیل نشاندەن کە دوو هەزار  و 601 کەسە که هەزار و 235 کەسیان ژنە و هەزار و 366 که سیان پیاوە. 

یەسە کە بارزانی لە 16ی نیسان گوزەشتە، وە بوونەی سەر ساڵ ئێزیدی وت: “ئیمە دووپات کەیمن ئەرا گشت هاووڵاتیەیل ئێزیدیمان کە پشتیوانی دامودەزگایل هەرێم کوردستان ئەرا مافەیلیان و داواکارییەیل رەوایان، و کارەیل نویسینگەی ڕزگارکردن ئێزیدییە رفیاگەیل تا کۆتایی وەردەوام بوود”.

گشت یانە هاوتەریب وەرد تەقەلایل نێچیروان بارزانی و فەرمانگەی رفیاگەیل “ئەرا ڕزگارکردن گشت ئەو ئێزیدییە رفیایەگە کە تا ئیسە لە چنگ ریخریاگ تیرۆریستی داعشن، وە گرنگیدان وە پیشکەشکردن پشتیوانی هەمەلایەنە و گرنگی ەە رزگاربویەیل ژن و پیاو بیەن، چ لە روی دەروونییەو بوودر یا لە روی کۆمەڵایەتی، یا لە روی ئابوورییەو، تا بتوەنن ئەرا ژیانیان گلەو بخوەن و بەشداری لەناو مەردمیان بکەن.” 

وە بوونەی ساڵیاد ئەو جینۆسایدە کە لە ساڵ 2019 لە شار دهۆک وەڕیەو چگ، نێچیروان بارزانی دیدگای خوەی کوڵەو کرد و وت: “وەگەرد ئەو کارەساتەیلە وە درویژایی میژوو وەرانەور ئێزیدییەیل ئەنجام دریانە، نەتوەنستنە و هەرگیز نیەتوەنن جیاوازی لە ناوەین کوردستان و ئێزیدییەیل بکەنر و ئێزیدی یەکیگ لە کوینترین پێکهاتەیل ئی وڵات ئیمەن، مەینەت و شەکەتی ئێزیدییەیل ئەرا ئاوەدانکردن و مقیەتیکردن ئی وڵاتە، پیشکەشکردن و قوربانیدانییان لە میژوو فرە گەورەس”.

 ئەنجام

 لە وەرانوەر ئی کارەسات مرۆییە، نێچیروان بارزانی زنجیرەیگ بڕیار و کردەوەی ئەرا پاڵپشتیکردن ئێزیدییەیل و کەمکردن ئازاریان گردەوەر:

دامەزرانن نویسینگەی ڕزگارکردن ئێزیدییە رفیاگەیل: ئی نویسینگەیە لە مانگ تشرین یەکەم 2014 وە رینمایی ڕاستەوخۆی سەرۆک بارزانی دامەزریار  نویسینگەکە ئەرک ڕزگارکردن ئێزیدییە رفیاگەیل لە چنگ داعش گردە مل،  تا ئیسە فەرمانگەگە توەنستیە سێ هەزار و 576 کەس ڕزگار بکەێد کە هەزار و 208 کەسیان ژن و هەزار و 70 کەسیان مناڵە.

 پاڵپشتیکردن ئاوارەیل: بارزانی پاڵپشتی ماددی و ئەخلاقی پیشکەش وە ئێزیدییە ئاوارەیل دانیشتگەیل کەمپەیل هەرێم کوردستان کرد،  شمارەی ئاوارەیل ناو کەمپەیل نزیکەی 135 هەزار و 860 ئاوارە، یەیش بیجگە جگە لەوە 189 هەزار و 337 ئاوارە لە ناوچەیل ترەک هەرێم.

داننان وە جینۆساید: بارزانی لەبان شانۆی ناودەوڵەتی کار کرد تا ئەوەگ وەسەر ئێزیدییەیل هات وە جینۆساید بناسێد،  ئی دانپیدانانە گرنگە ئەرا وەدەسهاوردن دادپەروەری ئەرا قوربانییەیل و دڵنیابوین لەوەگ تاوانبارەیل خریەنە وەردەم دادگا ناودەوڵەتییەیل.

ئاوەدانکردن و خاسەوکردن: بارزانی بەشداری لە تەقەلایل ئاوەدانکردن شنگال و ناوچە زیانلیکەفتگەیل کرد، بیجگە لەوە پاڵپشتی دەروینی و کۆمەڵایەتی ئەرا ڕزگاربویەیل کرد تا دەسمیەتییان بیەێد ژیانیان دروس بکەن.

 گرنگیدان وە شوینە ئایینیەیل: دویای ئەوەگ داعش 68 مەزارگەی ئایینی کاول کرد، بارزانی تەقەلایلی ئەرا ئاوەدانکردن ئەو شوینەیلە خستەڕوی، زوور لە مقیەتیکردن میراتی کولتوور و ئایینی ئێزیدییەسل کرد.