عراقیەیل و ترس لەبان ئاسایش خوەراک
شەفەق نیوز/ تەگبیر بوی "سەوەتەی خوەراک" ک حکومەت عراق وەرجە نزیکەی مانگیگ باسی کرد، دەسمیەتی هاووڵاتی لە نواگردن قەیران خوەراک جەهانی بەێد، ئەرا نواگردن گرانی بازاڕ و بازاڕ سیا، وه تایبەت ئەرا کەم داهاتەیل، باوجی هەر تەنیا جویر پریاریگ بی جیوەجیکردن مەن.
کوە سەوەتەی خوەراکمان؟
ئەبو رەحیم (٧٠ ساڵان) یەکیگ لە وەکیکەیل بەشەوکردن بەش خوەراک لە لای رەسافەی بەغداد، هەس وە بیزاری کەێد لە دووارەکردن پرسیارەیل هاوسایه‌یلی لەباوەت رەسین سەوەتە خوەراکە نووەگە، ک ناچاری کرد تابلۆیگ بکەێدە دارەو، و لەبانی نویسا ک هیمان نە بەشە خوەراکەگە هاتیە و نەیش سەوەتەگە.
لە ٢١ تەموز ٢٠٢١، وەزارەت بازرگانی عراق راگەیان شمارەی وەکیلەیل بەشەوکردن خوەراک لە عراق ره‌سیه ئەرا زیاتر لە ٥٦ هەزار وە سەرپەرشتیاری وەزارەتەگە و فەرمانگەیل چەودێریکردن بازرگانی و دارایی.
ئەبو رەحیم ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دیاری کرد ک نیگەرانی لەبان فرەی خیزانەیل عراق زاڵە، تایبەت ئەوانەگ داهاتیان کەمە، لەرخ بەرزەوبوین نرخ چشتەیل خوەراکی وەبی دەسوەردانیگ حکومەتی وەگەرد نەمان بڕیارداین یاسای بوودجەی گشتی، و هەمیش داناین یاسای نوویگ (ئاسایش خوەراک) رخ مەردمەگە زیاترەو کرد.
وتیش؛ دویای ئەوە ک حکومەت یاسای ئاسایش خوەراک راگەیان، ک ئەو خیزانەیلە ک لەی ناوچە بەش لە تەموینەگە دیرن، واز لە پرسیارکردن لە رەسین خوەراک نیارن، و بەشیگیش لە خیزانەیل ئەوسا بەشە خوەراکیان وە پویل کەمیگ فرووشتیان، ئەوانیش لە مەوقەی بەشەوکردن خوەراکەگە پرسن.
ئەبو رەحیم دووپات کرد ک ئی کار بویەسە بیزارییگ زیاتر لەبان وەکیلەیل خوەراک، ک هویچ دەسەڵاتیگ نەیرن، مەگەر تەنیا وە چەوەڕیکردن رینمایل وەزارەت بازرگانی.
ئاسایش خوەراک
وەرانوەر ئەوە، داڵگ محمد (مامووستا ٥٥ ساڵان) لە نووڕینی باسکردن پڕۆژەیلیگ جیگر ئەرا یاسای بوودجەی گشتی سووکایەتیە وە ماف عراقیەیل، و دیاری کرد ک باوەت ئاسایش خوەراک بویەسە هووڵیگ سەرەکی لەلای گشت دەوڵەتەیل جەهان لەوەر ئەو رەوشەیلە ک ناوچەگە و گشت دەوڵەتەیل جەهان وەپی رەدبوون، باوجی لە عراق کاریگ راسی لەلایەنە پەیوەندیدارەیل لە ڕەفتارکردن وەرس قەیرانەگە وەخوەمان نەیمن.
داڵگ محمد ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: باسکردن پڕۆژەیل یاساییگ جویر یاسای ئاسایش خوەراک ک وەخوەمان نەیمنە، شایەت شیوەی نوویگ بوود ئەرا گوماکردن دارایی گشتی یا خەرجکردنی، تا ئیجا هەر هاووڵاتیی زەرەدمەن بوود.
بوودجەی گشتی
لایەنەیلیگ حزبی مەزەنە کردن ک یاسای ئاسایش خوەراک هەڵپیچانیگ لەبان یاسای بوودجەی گشتی بوود، وتنیش؛ حکومەت تەقەلا دەێد وە داناین یاسای تەواوکردن دەسەڵاتەیلی ئەرا خەرجکردن گشتی.
و دیاری کردن ک حکومەت كار وەڕیەوبه‌ر توانای خەرجکردن ٧٥ لەسەد داهاتەیل دەوڵەت وەدەسپیچگ جیوەجیکردن کارەیل رووژانە دیرێد، باوجی توانای خەرجکردن بەش بەرهەمهاوردن لە بوودجەگە نەیرێد، ئەراوە تەقەلا دەێد وەی یاسا دەسەڵاتیگ وەخوەی بەێد ئەرا خەرجکردن گشتی.
باوجی محمد عنوز پەرلەمانتار بیلایەن و سەرۆک دەسەی یاسایی، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: ئاسان نییە فەرمان لەبان پڕۆژەیگ بیریەێد ک دەنگ لەبانی نەیریایە، و هەمیش هیمان هاژیر توێژینەوە لە دەسەی یاسایی و دەسەی دارایی.
میوانیکردن وەزیرەیل
عنوز وتیش: لەی باسکردنە وه‌تایبەت لەلایەن ستراتیژی، نەبایەت بوودە جیگریگ ئەرا یاسای بوودجەی گشتی، و وەزیرەیل پلانسازی و دارایی و بازرگانی میوانی کریان ئەرا باسکردن شیوەیل یاساگە، و تەگبیرە ئەگەر راسەوکردنەیل تەواو کریان و ئەگەر حکومەت نەنریا.
یاسای ئاسایش فریاکەفتن
لەلای خوەییش ئەمیر دەعمی پسپۆڕ یاسایی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: ئی حکومەتە ته‌نیا ئه‌ڕا وەڕیەوبردن کارەیلە و ماف کلکردن پڕۆژەی یاسای بوودجەی گشتی ئمساڵ نەیرێد، وەگەرد بەرزەوبوین قەیران خوەراک جەهانی، یاسای ئاسایش فریاکەفتن خوەراک تەقەلایگە ئەرا کەمەوکردن ئەو زەرەدەیلە لەبان بازاڕەیل عراق و لەبان بەرهەمەگە و هاووڵاتی.
دەعمی وتیش: ئی حکومەتە هویچ پەسەنیگ ئەرا پشتسەرنان قەیران خوەراک نەیرێد، چوینکە حکومەت وەڕیەوبردن کارەیلە، ئەراوە بوودجە نییە، وەگەرد ئەوەیش هاتێ قەیران خوەراک جەهانی کاریگەریی لەبان عراق لەناو قەیرانەیلیگ پشتاوپشت سەختتر بوود.
هەمیش باس ئەو گەورەکردن راگەیاننە کرد ک کەفتە گەرد باسکردن پڕۆژەی ئاسایش خوەراک، لەوەر نەزانی ئەوانە تیەێد ک خوەیان خەنە روی سیاسەت و جیوەجیکردن، و هەمیش نه‌زانینیان لە شیوە و هووکارەیل ئیجور یاسایلیگ فریاکەفتن، و دووپات کرد ک ئەو یاسا ک تەگبیرە بڕیاری بیریەێد زەرەد نەیرێد باوجی ئەرا قۆناغیگ گرنگە، و یاسای بوودجە پویچەڵ نیەکەێد.
