چیروک ژان و زیان... ١٠ ساڵ “جینۆساید وەردەوام” ئێزیدییەیل

هویردەکارییەیل جینۆساید و قەیران شنگال

 لە تاوسان 2014 داعش ناوچە ئێزیدییەیل نەینەوا داگیرکرد و جینۆساید ئەنجامدا، لە ئەنجامی هەزاران ژن و مناڵ و پیاو رفیا، لەورا تویش شکەنجە و کۆیلەکردن و کوشتن و بڕین بوین، ئاوای و میلکان ئێزیدیەیل کاول کریا و ماڵەیلیان سزیا و  دار و نەداریان تاڵان کریا، و دەیان هەزار کەس ئاوارە بوین.

وەگەرد ئەو جینۆسایدە، تەقەلای فرەیگ دریا ئەرا رەسانن فریاگوزاری مرۆیی ئەرا ئێزیدییە ئاوارەبویەیل.  ئەرا دابینکردن شوینیگ ئەرایان و خوازینەیل سەرەتایی، هیزەیل پیشمەرگە لە بنەڕەتەو بەشداری کردن لە ڕزگارکردن شنگال لە چنگ داعش.

دویاوەدویای جینۆساید، فەرمانگەی ڕزگارکردن ئێزیدییەیل لەلایەن نێچیرڤان بارزانی، سەرۆک هەرێم کوردستان دامەزریا.  ئامانج لە دامەزرانن ئی نویسینگە، پاڵپشتی و دەسمیەتی زویوەزوی بوی ئەرا ئێزیدییە ئاوارەیل، کارکردن ئەرا ئازادکردن رفیایەیل و گلەوداینیان ئەرا ناو خیزانیان، و دابینکردن چەودێریکردن دەروینی و کۆمەڵایەتی ئەرا خەڵک ئازادکریاگ بۆ دەسمیەتی لە چاکسازی و تیکەڵبوین وە کۆمەڵگا.

لە سەرەتای دامەزریان نووسینگەگە سەرکەفتگ بویە لە ئازادکردن هەزاران ئێزیدی رفیاگ لە دەس داعش و گلەوداینیان ئەرا کەسوکاریان،  چەن ئۆپەراسیۆنیگ مەیدانی وە هاوکاری هیزە ئەمنییەیل و ریخریاگە ناودەوڵەتییەیل ئەنجامدریا.

ئمڕوییش، چارەنویس سارە تەنیا نمونەی سەدان  ویرانکاری و پارچەپارچەبوین کارەساتبار کە ئێزیدییەیل دویای دە ساڵ لە جینۆسایدەگە وەخوەیان دوینن، ئێزیدییەیل هیمان وەدەس کاردانەوەی ئەو پەلامارە تیرۆریستییە ناڵن، لە وەختیگ تەقەلایل ئاوەدانکردن و دادپەروەری وە یەواشی مەنیە.

 لە دیداریگ وەرد ئاژانس شەفەق نیوز، شمارەیگ ئاوارەی دانیشتگ کەمپەیل پارێزگای دهۆک دەس خستنە بان رەوشەیل خوەیان: “دویای دە ساڵ لەوەر رەوشەیل ئەمنی و خزمەتگوزاریی شنگال نیەتوەنن گلەو بخوەن، لایەن هەس کار ئەرا گلەوخواردن زوورەملی لەلیمان کەن، بەڵام ئیمە خوازیمن ئیسە لیرا بمینیمن”.

لەدویای ئازادکردن شنگال، قەڵای ئێزیدییەیل، لە دەس داعش لە ساڵ 2015، ناوچەگە وەردەوامە لە ناسەقامگیری سیاسی، کە چەن لایەنیگ ململانێ لەبانی کەن، یەیش کاریگەری لەبان ئاوارەیل دیرێد.

سەعید جاردۆ، وەرپرس ناوەند رووشنهویری و کۆمەڵایەتی لالش ئەرا ئێزیدییەیل دووپات لە گرنگیدان زویوەزوی ناودەوڵەتی ئەرا رەوشەیل بەد پێکهاتەی ئێزیدی وەتایبەت لە ناوچەی شنگال کەێد.

 لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق وتیش: رویداوەیل کاردانەوەی راسی دروس کەێد، کە وە سزانن ئاوای و ماڵەیل و ویرانکردن ژیرخانەیل و تاڵانکردن پویل و دارایی، ئەوەیش  بیجگە لە کارەساتەیل ئاوارەبوین و کووچکردن نشان دریەێد.

 جاردۆ باس گرنگی پەیاکردن چارەی ڕیشەیی کرد ئەرا چارەسەرکردن زەخمە قویلەیل ئێزیدییەیل و دیارترینی ئەو چارەسەرانەیش ئاسانکارییە ئەرا ڕێکارەیل دادگای تاوانە ناودەوڵەتییەیل ئەرا چارەسەرکردن باوەت جینۆساید و ڕاگەیانن ئەوە کە ئێزیدییەیل تویشی هاتن جویر تاوان لە جینۆساید تا دادپەروەری بخرێۆە بان ری راس،  دووپاتیش لە  گرنگی دروسکردن ژینگەیگ تەندروس و گونجیاگ لە شنگال و ناوچەیل ترەک کرد تا ئێزدییەیل بڕوایان وە خوەیان گلەو بیەن  و لە بانان نەوەیل هاتگیان دڵنیا بوون.

جاردۆ پەشیمانی خوەی نشان دا گامەیل خاوە کە لەو باوەتە نریەن،  لە ئاوەداننەکردن ناوچە ئێزیدیەیل و وەتایبەت شنگال و نەبوین پویل  ئەرا قەرەبووکردن خەڵک، وەگەرد نەوین هەل کار،  وتیش  وەردەوەردەی سیاسی و دەرکەفتن چەکداری ریگرن لە گلەوخواردن خوەیبەخشانەی ئاوارەیل ئەرت ملیکانیان، و باس گرنگی دانان یاسای ریگریکردن ئەرا مقیەتیکردن ئێزیدییەیل و کەمینەیل ترەک کرد، لە دووارەوبوین ئەوەگ رویداگە، و جیوەجیکردن دادپەروەری کۆمەڵایەتی وەبی جیاوازی.

 جینۆساید وەردەوام

خەیری بوزانی، وەرپرس باوەت ڕزگارکردن رفیاگەیل سەروە سەرۆکایەتی هەرێم کوردستان وت: تا ئیسەیش کۆمەڵکوژی ئێزیدییەیل وەردەوامە و زیاتر لە 130 هەزار ئاوارە لە رەوش سەختیگ ناڵن، لەناو ئەو کەمپەیلە کە لە هەرێمی کوردستان نریانە،  وتیش؛ زیاتر لە دوو هەزار و ٩٠٠ کەس بیسەروشوینن و تا ئیسە چارەنویسیان نادیارە.

بوزانی وتیش: حکومەت فیدراڵی، لەڕی وەزارەت کووچبەرەیل، وەزوور ئاوارەیل لە کەمپەیل گلەو دەێد ئەرا ناوچەیل  شەنگال کە ئەرا ژیان ئایەم نیەگونجێد چوینکە ناوچەیگ کاولبویە وهەمیش ناوچەیگ سەربازییە وە شیوەیگ گەورە، یەیش هیلێد ژیان مەدەنی لەورا سەختەو بوود.

چەودیارەیل ئێزیدی کە قس ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز کردن نووڕن کە ئایندەی ئێزیدییەیل تا رادەیگ فرە تەقەلایل  هاوبەش کۆمەڵگەی نتودەوڵەتی و حکومەت عراق خوازێد ئەرا خاسترکردن ژیانیان، و پیشکەشکردن پاڵپشتی خوازیارگ،  ئی تەقەلایلە بایەسە دابینکردن ژینگەیگ بیوەی و ئارام لە ناوچەیلیان بوود جویر شنگال لە ری ئاوەدانکردن و ئامادەکردن ژیرخان ئابووری و پیشکەشکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەیل،  بیجگە لەوەسش بایەسە ریکارەیل دادگای ناودەوڵەتی تاوانەیل ئاسانکاری بکریەێد ئەرا وەدەسهاوردن دادپەروەری و دادگاییکردن تاوانبارەیل.

 بەسیان کەمپەیل

سایەڵ بەسیان کەمپەیل لە عێراق رخیگ خستە ناو کەمینە ئاینییەیل وڵاتەگە، وەتایبەتی ئەوانەگ لە مەوقەی زاڵبوین داعش وەبان ناوچە فراوانەیل وڵاتەگە لە ماوەی ساڵ 2014-2017 ئاوارە بوین.

بەڵام فرە لەو ئاوارەیلە کە مەننەسەو دوودڵی خوەیان نشان دەن لەوەر ئەو رەوشەیلە کە جەنگ میلکانیان کاول کرد.

 کووچ  ئێزیدیەیل

رخ جینۆساید، و شیویان رەوش ناوچیلیان یا لە ئۆردوگایل ئاوارەیی، هیشت فرە لە ئێزیدیەیل وەرەو دەیشت عراق بچن.

وەرپرسەیل ناوخوەیی ئێزدی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز باس کردن کە “هەزاران ئێزیدی و عراق هیشتنە جی، دویای وەرگردن ڤیزە ئەرا تورکیا و ئیجا وە ریەیل  کووچبەری نایاسایی”.

وتنیش: "مدووەیل فرەیگ دەڵەک  ئێزیدییەیل نەێد وەرەو کووچکردن، دیارترینیان ئەو جینۆسایدە کە وەدەس داعش تویشی هاتن، بیجگە لەو رەوشەیل بەد لە ئابووری چ لە ناوچەیلیان یا لە ئۆردوگایل ئاوارەیی تویشی تیەن کە ساڵانیگە وەردەوامە وەبی چارەسەر."