راپۆرتیگ لەباوەت مقەیەتیکردن ئاسەواری عراق
شەفەق نیوز/ راپۆرتیگ بەریتانی، باس دوو گەشتیار بیگانە کرد، ک کەفتنە وەر سزایگ یاسایی، هاتێ بڕەسێدە وەسێدارەدان، لەبان دزیکردن پارچەیلیگ ئاسەواری عراقی لە ناوچەی ئەریدۆی مێژوویی، لە باشوور عراق، ویەکیگ لە توومەتبارەیل باس ئەوە کەێد ک هویچ نشانەیگ یاسایی ئەرا بردن ئەو پارچەیل ئاسەواریە نییە، لەو وەختیشە وەرپرسەیلیگ باس گرنگی پەیاکردن هوشیاری ئەرا گەشتیارەیل و مقەیەتیکردن ئاسەواری لەلایەن حکومەت، نەگ هەکاتی ئیسە هەر لەژیر دەس هووزەیل بمینێد.
ماڵپەڕ میدڵ ئێست ئای بەریتانی وت: ئەو باوەت وەسێدارەدانە لەبان ئەو دوو گەشتیار بیگانە، هاتێ نەڕەسێدە ئاست جیوەجیکردن، نەگ لەلایەن یاسا، باوجی لەوەر ئەو رخەیلە ک کەفنە نوای ئاسەواری عراق، لەوەختیگ کەفتیەسە فتراق دروسکردن زەمینەی گەشتیاری، ک ئەوەیش وەگەرد ریکارەیلیگ نەگونجیاگە تا مقەیەتی شوینەیل ئاسەواری وەشیوەی خاسیگ بکەێد.
راپۆرتە بەریتانیەگە ک لەلایەن ماڵپەڕ میدڵ ئێست ئای بڵاو کریا و لەلایەن ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەردانی کریا وت: لە کۆتایی مانگ ئادار دەسەڵاتەیل عراق دەسوەسەر جیم فیتۆن بەریتانی وفۆڵکەر واڵدمان ئەڵمانی لە فڕۆکەخانەی بەغداد کرد، هەنای ٣٢ پارچەی خەڕگین کۆنە لەناو جانتای گرووپیگ گەشتیاری پەیا کریا، و وەرپرس ئەو گرووپە دویای تویشهاتنی وە پەتای کۆڕۆنا لەناو خەسخانەیگ عراقی گیانی لەدەسدا، ویاوەرەگەی ک خەڵک باشوور ئەفریقا بوی، توەنست خوەی لە عراق بکەێدە دەیشت، ک ئەویش کلگ توومەت ئەرای دڕا کریا، ک دەسی لەناو ئی باوەتە بویە.
راپۆرتەگە لە زوان فیتۆن هەنای لە دادگا وەرگری لەخوەی کرد وت: گومان دیرێد ک ئەو ١٢ پارچەی ناو جانتاگەی ئاسەواری بوون، وهەمیش خوەی کردە نەزان لە یاسای عراق لەباوەت ئی پارچەیل ئاسەواریە، وهەنای باس ئەو پارچەیلە کرد وت: بەشیگیان لە ناخوین کلگم گەورەتر نییە، تا دادوەر جابر عەبدلجابر لەلی هاتە دەنگ و وت: گرنگ نییە قەوارەی چەنیگ بوود.
شوینەیل دویر وبی پاسەوان
راپۆرتەگە وتیش: ئەو پارچەیلە ک دەسنریا بانیان لە ناوچەی ئەریدۆی میژوویی لە وڵات بەین نەهرەین بریاگە، ک لە نزیک ٥٤٠٠ وەرجە زاینی بینا کریاگە، و وەیەکیگ لە کۆنەترین شارەیل جەهان دریەێدە قەڵەم.
وەگورەی هەڵسەنگاندن ریخریاگ یۆنسکۆ، ئەریدۆ کەفێدە ئەهوار باشوور عراق، مقەیەتیکریاگ رەنگاوڕەنگی بایۆلۆژی و سیمایه‌ل سرووشتی ئەرا شارەیل وڵات (بەین نەهرەین)، ئەوەیش شانوەشان شارەیل ئوور وئۆرۆک، ک گشتیان لەساڵ ٢٠١٦ جویر شوینەیل کەلتووری جەهانی دانریان.
راپۆرتەگە لە زوان عەلی موسەوی وەرپرس لە وەڕێوەبەرایەتی ئاسەواری پارێزگای زیقار وت: ناوچەی ئەریدۆ ئەوسا ناوچەیگ سەربازی بوی، وتەنیا وەمووڵەت ئەرا شاندەیل ئاسەواری ری ئەرای بوی، وسەردانکەرەیل سڵای تایبەت لە ئەنجومەن دوڵەت عراق ئەرا ئاسەواری وهەمیش مووڵەت لە فەرمانگەی ئاسەواری ناسریە خوازین، و مەزەنە هەس ک ئاسەوارەیلی چشتەیلیگ فرەتر لە شار ئوور هاوسای شاردیەسەو.
موسەوی وتیش: فرەترین ئەو چشتەیلە ک لەیرا کەفنە وەرچەو خسەی پەرستگایلە، ک گرنگی فرەیگ وەپەرستگا دانە، وکار فرەیگ لەناوی کردنە، و زانایلیە مەزەنە کردن ک زیاتر لە ٧ پەرستگا لەیرا هەس، وهاتێ بڕەسێدە ١٥.
راپۆرتەگە وتیش: ناوچەی ئەریدۆ لە دویرەو دڵگیر نییە، باوجی کەمکەم سحرەگەی ئەرا سەردانکەرەیل کەفێدە دەیشت، هەنای نووڕنە ئەو پارچەیل ئاسەواریە لەبان زەوی، ک پارچەیلیگ وە نویسین سۆمەری کڕیان کیشیاگە، ک ئەوە یەکەم نویسان بوی لەجەهان، و پارچەیلیگتر هەس، فرەیان زەنگ بردنە یا کەل بوینە، چوینکە وەشفتە هانە ئەو دەیشتە.
راپۆرتەگە باس ئەوەیش کرد ک فەرمانبەرەیل ئەنجومەن دەوڵەت عراقی ئەرا ئاسەواری، چەن پارچەیگ خستنە وەردەس ماڵپەڕ (میدڵ ئێست ئای) تەنیا ئەرا وینەگردنی، ئیجا نانەی شوین خوەی لەبان زەوی، ودووارە نانەی ژیر خاک، تا لە چەو دویر بوون، و موسەوی وتیش: هەر ماوەیگ دزەیلە ئەرا شوینەگە گلەو خوەن وەئومید ئەوە ک واران بەشیگ لەو پارچەیل گرانە بخەێدە دەیشت تا بدزنەیان.
وەگورەی راپۆرتە بەریتانیەگە، ئەو وینەیل پارچەیل ئاسەواریە ک وتن لەناو جانتای گەشتیارەیل پەیا کریانە، هەر جویر ئەو پارچەیلە بوین ک هانە ئەریدۆ، ودیاری کرد ک هەرچەن مەزەنە هەس ک نرخ گرانیگ لە بازاڕ ئاسەواری ناودەوڵەتی دیرن، باوجی نرخ میژووی گەورەس، وپارچەیلیگ جویر خوەیان لە مۆزەخانەی ناسریە هەس.
راپۆرتەگە باس کرد ک بەشیگ لە قسەیل وەرگری فیتۆن لەبان خوەی ئەوە بوی ک نەزانستیە گردەوکردن ئیجویر پارچەیلیگ بویچگ دەسدرۊژیە لەبان یاسا، وتییشە؛ هویچ تابلۆیگ یا تەیمانیگ یا پاسەوانییگ نیە ک ئاشکرا بکەێد یە قەیەغەس، و دادوەرەگە خستیەسە هویری ک ئی شوینەیلە وە ناو وناسنامە شوینەیل کۆنە، ومەرج نییە یەکیگ بویشێد یە قەیەغەس.
دەیان ساڵ لە تاڵانکردن
راپۆرتەگە دیاری کرد ک لە نزیک شار ئوور ك شوینیگە سەردانکەرەیل عراقی وبیگانە وەخوەی کیشێد، تابلۆیل ئاشکرا هەس وە زوان ئینگلیزی وعەرەوی هوشداری لە هەڵچانن پارچەیل ئاسەواری دەێد وری نییە دەسکارییان بکریەێد، ودیاری کرد ک وەرانوەر ئەوە، ناوچەی ئەریدۆ لەبان گەشتیارەیل قەیەغەس، چوینکە هاژیر دەس گەورەی هووز هیزداریگ، ک هیشتەی ئەرا ئاست گەورەیگ لەو تاڵانیە قورتار بوود ک وەدرویژی دەیان ساڵ ئاسەواری عراق کەفتە وەری، ک دی خوازین گەورەیگ ئەرا ئی تابلۆیلە نییە.
راپۆرتەگە گلەو خوارد لە زوان وەرپرس ئاسەواری عەلی موسەوی بویشێد: سەخت نییە دزەیلە وەیرە بڕەسن، باوجی گشت ناوچەگە هاژیر دەس یەکیگ لە گەورەی هووزەیل، وگشتی رخی لەی هووزە چوود، گەورەی هووزەگە مقەیەتی گشت ئی زەویە جویر ماڵ خوەی کردیە.
راپۆرتەگە دەسنشان ئەوە کرد ک بەشدارکردن هووزەیل باشوور -ک بەشیگیان دەس لە تاڵانکردن ئاسەواری دیرن- لە مقەیەتیکردن ئاسەواری میژویی عراق، لە تەقەلای عەبدولئەمیر حەمدانی وەزیر روشنهۊری وەرین عراق بوی، ک لە مانگ گوزەشتە مرد، ودیاری کرد ک حەمدانی ک لە بنچینەی بنەماڵەیگە لە ئەهوار عراق، وباس میژوو دریژیگ ئەرا چل ساڵ لە ویرانکردن کرد، هەرلە جەنگ ئیران وعراق تا ئیسە، لەسای ئەو کارەیل مینەکردن نایاساییە وەشوین ئاسەواری ک لە کۆتایی ساڵه‌یل نەوەتەیل گەشەکرد، هەنای عراق لەوەر سزایل ناودەوڵەتی وتمیان خەڵک باشوور لەناو نەداری گڵوڵە بوی.
وەگورەی راپۆرتەگە، حەمدانی هەمیش باس لە هەڵمەتیگ تاڵان کردیە ک دویای داگیرکردن ئەمریکی لەساڵ ٢٠٠٣ رەسیەسە کەرت ئاسەواری عراق، و موزەخانەیل لەسای ژاوەژاو ونەداری کەفتنە وەر تاڵان، وئەو ماوە هەزاران پارچە ئاسەواری دزیا ئەرا قاچاخکردنی وەرەو بازاڕەیل ناودەوڵەتی.
راپۆرتەگە باس رەفتار حەمدانی کرد ئەرا مقەیەتیکردن ئاسەواری ک دویای کار حەمدانی جویر وەشکینکار ئاسەواری لە ناسریە، تەقەلا دا پاڵپشتی لە مرجع باڵا ئایەتوڵا سیستانی وەربگرێد، ک فتوای حەرامکردن دزی ئاسەواری دەرکرد، وهەمیش داوا لە هیزەیل ئەمەریکا كرد و فره کەس وەگەرد گەورەی هووزەیل گردەو بوی وەخاتر هەڵمەتیگ ئەرا پاڵپشتیکردن تەقەلایل مقەیەتیکردن ئاسەواری لە ساڵ ٢٠٠٥، هەرچەن ئی هازیشە ئەرا مقەیەتیکردن دامودەزگایل حکومەتی وەکارهات.
راپۆرتەگە هوشداری دا ک هەزاران شوینەیل ئاسەواری لە ناوچەیل بیاوانی دویر وەبی تەیمان و وەبی پاسەوانی کەفتنە. راپۆرتە بەریتانیەگە وتیش: شار نەتەوەی سۆمەری کۆنە، ک وەچەن ساعەتیگ کەفێدە ئەولای ئەریدۆ، ک مەزەنە هەس ئەوە فرەترین شوینە ک لەعراق کەفتیەسە وەر تاڵان، و لە وینەیل ئاسمانی دیارە هەکاتی وینەی چاڵەیل بان مانگ، لەسای تاڵانکردن ئی شوینە، ک کەفێدە بان تەپەیگ پڕ لە پیچەڵپیچ ک وە شیوەیگ نایاسایی چاڵ کریاگە، هەرچەن وە درویژی ٢٤ ساعەت پاسەوانی کریاگە، وباس دوو رویداو کرد ک لە گوزەشتە دزەیل تەقە لە پاسەوانەیل کردنە.
ئامادەنەوین ئەرا گەشتوگوزاری
راپۆرتەگە دیاری کرد ک فرە لەو گەشتیارەیلە ک تیەنە عراق، هاتێ فرەیگ لە میژوو عراق نیەزانن، تایبەت ئەو جەنگیە ک پڕۆپاگەندەی خاسیگ ئەرای نیەکریەێد، لەبان تاوانەیل ئاسەواری، وباس دووسی عراقیەیل ئەرا دەسمیەتی گەشتیارەیل کرد، ک هاتێ وە یاسایل ئاسەواری نیەزانن، ک وەگەرد شوینەیل ئاسەواری عراق جویر شوینەیل سەیران یا ئاهەنگ وبرشانن رەفتار کەن.
راپۆرتەگە دووپات کرد ک فەرمان وەسێدارەدان لەبان تاوانەیل ئاسەواری هەرلە سەردەم سەدام حسێن نەدەرچگە، و وەرپرسیگ عراقی داوا کرد ناوی ئاشکرا نەوود وت: مەزەنەی جیوەجیکردن سەختترین سزا نییە، و باوەتەگە جویر شیوەیگ سومبلیە.
راپۆرتەگە وتیش: لە وەختیگ عراق دەرفەتیگ دەێدە گەشتیارەیل تا ئەزموون دەگمەنیگ لەبان زەوییگ خاوەن میژوو کۆنە ونوو وەخوەیان بوینن، باوجی ئی باوەت دادوەری وەردەوامە ئەوە نشان دەێد ک وازەوبوین لەبان گەشتیارەیل وەرجە مقەیەتیکردن شوینەیل ئاسەواری وەشیوەی خاسیگ، بیوەی نییە.
