وهار کوردی
رزا مەوزوونی کرماشانی
شەفەق نیوز- کوڕ سەی (سەیاد)، وهار لە خاو ئەڵسنێ.
بەش بەش کردن ساڵ وە چوار وەرز ک وە بان ئاڵ و گۆڕەێل کەش و هەوا بەش بەش کریانە، ددەێگە نیشان ک وڵات، دە نام‌بەین واران و وەشەن و وەفر و کڕیوەێل بان ئەڵ بان، هانە شوون یە ک بتوانن رێگەێ ئەڕا دەرچگن لە زق زمسان و دەس کردن وە کێشت و کاڵ و دەرهڵتن لە ماڵ بکەنە دی، جوورێ ک دپووڕێ ئەر بیشیمن ک ئی نام ناینەێلە، وە راسی یەک‌جوور نیشانەێلێگن ئەڕا هێمیداری و ترۆسکەێل هیوا ئەڕا وایین لە شەوەێ شەوگار سارد و سڕ زمسانیین، دە کوردەواری.
ده کورده‌واری لەێ‌وا وتنە ک ئەوسا، یەکێ گوڵێگ رەیین دە بان چیا دییەسەو، چەپگەێ لەێ کنییەو هاوردگەسە وە خزمەت خانەگەیان، ئەویش خوەشێ لەێ هاتگە و نام ئەو گوڵە ناگە "کەڵ‌مەس" (لە وەو ئەولا گوڵ کەڵ‌مەس بییەسە نیشانەێ هاتن وهار کوردی)
راسییەگەێ یەسە ک ئیمە هێمان، رێکەوت دیاریێ ئەڕا یە ک بویشیمن ک چ رووژێ رووژ ئەوەڵ وهارەسەو و نوووهارە، نەدیریمن باوجی دە ئیلام و کرماشان و کوردستان، فرەتر یەکم تا پانزەهم (ئوو بیسم) مانگ بەهمەن کووچی هه‌تاوی وە رووژ سه‌رانی وهار دناسن و بڕێ دە نامەین ئی رووژەێلە رووژێ دیاری دکەن ک یە وە کەش و هەواێ ئەو ناوچە کەفتگە.
(داڵگ ئەوەڵ وهارە) یا (میم گورجی) ک (گاوارە وە کووڵ)یش وەێ وتنە،،نام ژنێگە ئەساتیری ک وەوجورە دە باوەڕەێلە و مەتەێلە وتنە وە هشارەکی سەر دکیشێگە نام ماڵەێلە و دە هەر ماڵێ چەشەێ (ئاش دانەێ کوڵانە)ێ دکەێ و پێشت کەمچگێ ددەێ لەو ئاشە ک ئەڕا پێشوازی لەێ کوڵاننە و پیت و بەرەکەت دیارێ وە بان خوانچە و سفرەێ ئەو ماڵە پا ناگە دە نامێ و ئەڕا یە گافارە ها بان کووڵێ ک خوەێ سەمبۆڵ زایین و زاڕوو هاوردنە و هەلوورکەێ بان کووڵێ، ئەڕا ئێوەت کردن دۆتەڵەێ وهارە ک دیرێ ماڵ وە ماڵ دگەردنێگەێ.
باوەڕەێل کوردی وەختێ دڕەسێ وە موولەق ک لە یەکم تا هژدەهم وهار کوردی دکەفێ ئەوەێش ئەوەسە ک کوڕه‌نێچیروانەگە (سەیاێ / سەێ) دچگە کێوە وەرد زمسان دجەنگێ و وە کوچگەفڕی و کوتان سان دە مل تاش و بەرد، هێز وهار ددەێ لە خاو و گیان خوەێ دنێگە مل ئی کارە.
سان؛ سەمبۆڵێگە لە گیان‌سەختی کوردەێل ک کوڕە‌سەیایەگە، وەوجوورە ک باوگێ وەێ وتگە، وە نەرەو دنێگەێ وە سەر شان خوەێ و دە نام کڕیوە و زەمهەریر زمسانی ک وەفر زەمین و زەمان رچکانگە، سانەگە دکوتێگە بان زەمین و زەمین هناس ئەڵکیشێگ و وهار دامان خوەێ وڵا دکەێ دە نام وڵات.
وهار، مزگانی دەرچگن لە زلیمات شەوگار دریژ و سارد و سڕ زمسانییە، زمسانێ ک سەمبوڵ سەختی و سەردی و دووزەمە و گیچەڵە.
وهار، دە فەرهەنگ کوردیاتی، کوڕەگەی نێچیروانەگە (سەیایەگە) وەر ژە راپەڕین (ئەهمەن) کوڕەگەێ سەیادەگە دیاێگەو وەلێ دوێسێ تا وەختێ ک کوڕە نێچیروانەگە رچکیاگی زەمین لابرد و زەمین لە خاو ئەڵسێ و هناس ئەڵبکیشێ و لە خاو زمسانی هێز بگرێ و زەمین و زەمان ئامادەی هاتن خانم گوڵگوڵین دە وەر (وهار) بمینێ.
-سەرچاوەگەێ گوڤار سدا (دەنگ) ئازادی، ژمارە 543.
