کوردی خوارگ جویر یەکەم دیالێکت زوان شعری کوردی
فاتیمە سەڵاح/ ئاشکەراس لە دویای سەدەی (١٧کووچی) ک ئاین پیرۆز ئیسلام لە کوردستان بڵاوەوبوی، کوردیش جویر نەتەوەیلتر کەفتنە ژیر فرمانەوایەتی ئیسلام و زوان ئەرەوی بڵڵ خوەی کیشارە بان زوان کوردی و بویە هوکار ئەوە بەرهەمیل ئەدەبی کوردی روی لە کزی بکەن و وەرهەمەیل ئەرەوی بویە شوین گرەوی زوان کوردی، هەرچەنە شاعیر یان نوسەر کورد بوی باوجی فرەیگ لە وەرهەمیلە وە زوان ئەرەوی ئەنوسریا، هەر جویر ئەوەگ لە نەتەوەیلتریش ئی چشتە وە دی کریەێد.
باوجی لە سەردەم سەلجوقیەیل ملەتەیل موسلمانە نائەرەویل دوارە گلەو خواردنە بان زوانە رەسەنەگەی خوەیان، وا دیارە ئەو سەردەمە بارودۆخ گونجایگ بویە ئەرا ئەدەبیات، کوردیش یەکیگ بوی لەوانە و هویردە هویردە دەسکردە نوسانن وە زوان زگماگی خوەی نووکردنەوەی وێژەی کوردی.
نویسەرەیل کورد هەر لە دێرە زەمانەو دەسیگ باڵا داشتنە لە نوسین وەرهەمەیل ئەدەبی باوجی ئەو بەرز و نزمیەل و نەهامەتیەیل ک هەمیشەی یەخەی کورد گرێد بویەسە هوکار ناوچگن فرەیگ لەو وەرهەمەیلە، هەر لەوەر ئەوە کۆنترین شیعری کوردی لە دویای سەلجوقیەیل مەنیەسێ و نەوفتیاگە " شیعرەیل باباتاهیر هەمەدانی"یە ک وە دیالیکت کوردی خوارگ وتیەسێ.
باباتاهیر هەمەدانی (٩٣٥ز-١٠١٠ز) نازناو هەمەدانی ئەرا ئەوەگ چوودەو چونکە شاعیر لە شار هەمەدان لە داڵگ بویە، باباتاهیر کۆنترین شاعیر دانریەێد ک کۆمەڵە شعرەیلی لەوەر دەس بن، شعرەیلی وەدیالێکت کوردی خوارگ نوسایە، لەوەر ئەوەگ مێژووی وێژەیلمان لەیە کۆنتر ناو و وەرهەم شاعیرتر توومار نەکردیە، ئیە سەڵمنێد دیالێکت کوردی خوارگ یەکەم دیالێکت کوردیە ک تەقەلا دایە بوودە زوان یەکگرتووی وێژە لە کوردستان.
لەیەو ئەرامان دەرکەفێد دیالێکت کوردی خوارگ نەک وە تەنیا دێرینە، بەڵکم گرنگی میژووی خوەی دیرێد لە وێژەی کوردی و سەردەمانیگ بویە پلە و پایەی دیالێکتەگە لە لوتکە بویە، چوینکە لە وەرین وە تەنها ئەو زوان وزارەی خاوەن پلە باڵا بویە ئەرا شعر نویسین وەکارهاوریە، هەر لەوەر ئەوەس لە شاعیر لە نوسین وەرهەمیلی وەی دیالیکتە نوسایەسێ.
نمونەیگ لە چوارینەیل "بابا تاهیر":
دڵی دێرەم ز عشقەت گیج و ویج
موژە بەرهەم زەنەم خوینا بەریجە
دڵی عاشق بەسانی چوبی تەڕ بی
سەری سوحە سەری خوینا بەریجە
جی باسە باباتاهیر چەن پارچە شیعریگ وە دیالێکت گۆران نویسایە ک دکتۆر سەعید خان کوردستانی لەی بارەو وتیە" باباتاهیر چەن پارچە شیعریگ وە شیوەزار گۆران نویسایە ئەرا "ئەهلی حەقەیل" کلیکردیە تاوەکو ئەوان بخەێدە ژیر بیر و باوەڕ خوەی".
جی باسکردنە هاتێ هەر لەو سەردەمانە چەندین شاعیر هەبوینە وە شیوازار کوردی خوارگ نوسانە و وەرهەمەیل تۆکمە و ڕەنگین داشتنە باوجی لەوەر هەلومەرج سیاسی ئەو سەردەمەیلە یان نەداشتن خەوەنەوای ئەرا توومارکردن وەرهەمەیلیان بویە هووکار ئەوەگ وەرهەمەیلە لەناو بچن یان بچنە سەر خانەی وێژەی فلکلۆر کوردی، ئەوەگ لە کۆتاییەو ئەرا ئیمە میندەو شانازیکردنمانە وە دیالیکت خوەمان ک جویر یەکەم شعری کوردی دانریەێد.
