هەفت سوارەگە

فوئاد رەوەند/ وەرجە ٦٤ ساڵ، هەنای بەغداد دڵی قرچێد پیاویگ ئەفسانەیی بوینێد، ک وەخاتر باوەری جەنگ کرد، هەر ناوی وەتەنیا ئەفسانەیگ بوی، جەنگ وەگەرد چوار سوپای خاوەن چەک نوو، وە تفەنگ کۆنە کرد، سوپای شانشین عراق، و بەریتانیا وە فەرماندەی وەتوانای ژەنیڕاڵ رینتن یەک دەسی، ک ئەو سوپا شکان و لویت ژەنیڕاڵەگە شکان ک زەرەدەیل فرەیگ لە مەیدان جەنگەگە هیشتە جی، و لە سەرکەفتنیگ سەربازی زوییگ بویئومید بوی، و کۆمار تورکیا و شانشین ئیران و ژەنەڕاڵ وەتوانای حاجعەلی رزم ئارا (١٩٠١ – ١٩٥١) ک ئەویش شکانەو وبویە هەنەکی رووژنامەیل ئیران، ئیجا دەر سنوور یەکێتی سۆڤیەت کوتان تا خوەی و هاوڕیەیلی لە ساڵ ١٩٤٧ بوینە پەنابەر تا لە ساڵ ١٩٥٨ گلەو خوارد، ئەوەیش ئەو ریبەرە بوی ک  فرەترین ماوەیگ لە سەردەم خوەی لە وەرخودان گوزەران کرد، ئەوەیش مەڵا موستەفا بارزانیە (١٩٠٣ – ١٩٧٩).

دەسەی پیشوازیکردن باڵا، لەلایەن سەرکردایەتی پارت دیموکراتی یەکگردگ کوردستان هەڵوژیا، و پویلیگ نەیرن بەش ئی پیشوازیکردن گەرمە بکەێد، و هەمیش جەماوەریگ نەرین.

دەسەگە وە سەرپەرشتیاری پارێزەر عومەر موستەفا (1923 ـ 1992)  بوی ک وە عومەر دەبابە ناسریاگە و ئەندام لە مەکتەب سیاسی پارتی و لە کادرەیل وە تواناو و رویخوەش بوی، وە ئەندامیەتی هەرلە: حەبیب محمد کەریم (1931 ـ 2013) ک وەناو حەبیب فەیلی وەناوبانگە برای دکتۆر جەعفەر فەیلی (1910 ـ 2000) لە ئەندامەیل مەکتەب سیاسی پارتی لە کۆنگرەی یەکەمی لە ساڵ ١٩٤٨،لە کادرەیل وەتوانا وپیشەدار پارتی، جەلال تاڵەبانی (1933 ـ 2017) ئەندام لە مەکتەب سیاسی و لە دامەزرنەیل یەکێتی گەنجەیل کوردستانی لەساڵ ١٩٥٣.

پیشوازیکردنەگە لەلایەن نووڕین ئاسان و سەختیش بوی، نەگ تەنیا لەوەر نەوین پویل، باوجی چوینکە حزب شیوعی عراقی ک خاوەن جەماوەر گەورەیگ بوی، چەوی هابان پارتی، هەمیشە لەبان گشت چالاکیەیل زاڵ بوین،  سەرکردایەتی پارتی بڕیار دا دەسەی هەفت كه‌سی بوودە خاوەن گشت ئەرکەیل، و گشت دەسڵاتیگ بیاشتاد تا وەگورەی ئەرکەگە رەفتار بکەن، و بایەتە وەشیوەی فرە خاسیگ ئەنجامی بیەن.

رووژەگە لە ٦ تەشرین یەکەم ١٩٥٨ دیاری کریا، ریبەر مەڵا موستەفا بارزانی، عەقید روکن میرحاج ئەحمەد تاهر (1911 ـ 1988) ک وە ناو میرحاج عەقراوی ناسریاگە، پارێزەر ئیبراهیم ئەحمەد فەتاح (1914ـ2000)، سێ سەرکردە لە پارتی لە پاچینەی ئەو فڕۆکە داوەزین ک جەمال عەبدولناسر سەرۆک وڵات میسر لە فڕۆکەخانەی قاهیرە ماڵئاوایی لەلی کرد، پلان پیشوازیکردن لەلایەن دەسەی هەفت كه‌سی ئامادە کریا، ک پارێزەر عومەر موستەفا بوودە سەرۆک دەسەگە، جەلال تاڵەبانی پیشوازیکردن لەو شاندەیلە کەێد ک لە پارێزگایل کورد باکوور هاتنە، مووسڵ، هەولێر،  سلێمانی و کەرکوک، ئیجا دەسمیەتی پارێزەر عومەر موستەفا دەێد وە پاسەوانیکردن سەرۆک تا لە بەغداد مەنیە،  و ئەو کارەیل کەفنە بەش حەبیب فەیلی.

فەیلیەل شار بەغداد وە سەدان هەزار بوین، بایەتە ئی ئەرک گرنگ ودرویژە بزانن ک ئەوەیش ئەرک حەبیب فەیلی بوی، وەگەرد پیشوازیکردن شاند فەیلیەل لە پارێزگایل خوەرهەڵات و فورات ناوراس لە عراق، وەتایبەت خوەرهەڵات چەم دیجلە.

بیگومان، زیاتر ئەوانەگ پیشوازی لە مەردم کردن کورد فەیلی بوین، وە درویژی ریەگە لە فڕۆکەخانە تا شوین نیشتن رێبەر تابلۆ بەرزەو کردنە، پیشوازی لە ریبەر کورد کەن، بەشیگ لە جەماوەر حزب شیوعی ئامادە بوینە، و وەگەرمی وەباڵای حزبی شیوعی ئویشن،  و فەیلیەل دروشمەیلیگ تیکڵا لە کوردی سۆرانی وفەیلی و عەروی وتیان، ک وتیان "هەر بژی نخە ونژی، رەمز نزال" چوینکە نخە زەردە ڕەنگ پارتی بوی، و نژیەگە سوورە ڕەنگ شیوعی بوی، و ئی دروشمە باسیگ هەنەکی بوی لەناو خەڵک بەغداد، ک شیوعیەیل خوازین خوەیان لەبان گشت ڕیپیوانیگ یا پیشوازیکردنیگ یا خوەینشاندانیگ زاڵ بوون، و حەبیب فەیلی خوازێد وە ناسکی جواویان بیەێد وەبی وەردەوەردە.

حەبیب محمد کەریم، جەماوەر بەغداد و خوەرهەڵات چەم دیجلە و فورات ناوڕاس وەڕیەو بردیاد، و محمد موسا سادق (1927 ـ 2007)، ک وەرپرس دارایی دەسەگە بوی دەسمیەتیی دیاد، ک هاوکاری دارایی لە بازرگانەیل فەیلی لە بەغداد بردیاد، و خەرج کرا ماشین، سەنین پەڕوو تابلۆەیل و پیشوازیکردن لە میوانەیل کردیاد.

عەبدولحسێن عەلی عەلوش (1932 ـ 2015)، ک وە ناو عەبدولحسێن فەیلی ناسیاگە، سەرۆکایەتی شاند بازرگانەیل و کەسایەتیەیل لە پیشوازیکردن ریبەر موستەفا بارزانی لە فڕۆکەخانە کردیاد، ئیجا سەردانکردنی لە شوین دانیشتنی، حسێن محمد حەسەن (1939 ـ 2003) ک وە ناو حسێن فەیلی ناسیاگە سەرۆکایەتی کاسپکارەیل کردیاد ک بەشە فرەگە بوین، عەبدولکەریم موڕاد (1934 ـ 2022) ک وەناو یەدولڵا فەیلی ناسریاگە، سەرۆکایەتی گەنجەیل وخوەنەوادەیل کردیاد، و وەڕاسیەو کاکە زیاد کۆیەیی (1914 ـ 1999) گورجترین کورد بوی لە نیشتەجیەیل بەغداد لە پیشوازیکردن میوانەیل، شەکەتی نەزانست و پویل خوەی وە خانەدانی خەرج کردیاد، و مقەیەتیکردن مەڵا موستەفا لەماوەی ئەو ٢٩ رووژە ك شاندەیل کورد و عەرەو سەردانی کردیاد کار فرە سەختیگ بوی، عومەر موستەفا لەی ماوە کەفتە وەر تەنگی فرەیگ، و فرە شەکەت بوی، و جەلال تاڵەبانی وەگشت رەنجی دەسمیەتیی دیاد.

لە رووژ ٣ی تەشرین دویەم لە ساڵ ١٩٥٨ دویاترین کار بوی، لە هۆڵ شەعەب لە شار بەغداد، ئاهەنگیگ وە شەرەف ریبەر موستەفا بارزانی سازیا، و تیپ فەیلی وە هەڵپەڕکە و گورانی کوردی بەشداری کرد جویر (سەنی سەما، چەپی، فەتاح پاشا)، و حەبیب محمد کەریم عەریف ئاهەنگەگە بوی، و وەدەنگ پیاوانەی پارچەیل ئەرزشداریگ پیشکەش کرد.

لەوەر ئەوە ک ئامادەبویەیل فرە بوین، بەشیگ لە مەردمەگە لە دەیشت هۆڵەگە بوین، و پارێزەر عومەر موستەفا وە درویژی ئەو ٢٩ رووژە هەرلە پیشوازیکردن لە فڕۆکانەی موسەنا تا ئاهەنگ هۆڵ شەعەب نیگەران بوی، و لە کۆتایی دەسخوەشی لە پەنج سوارەگەی فەیلی کرد ک هەرلە" حەبیب محمد کەریم، محمد موسا سادق، عەبدولحسێن فەیلی، یەدولڵا فەیلی، حسێن فەیلی، بوین ئەرا رەنجیان لە سەرکەفتن ئەو ئاهەنگ پیشوازیکردن مەزنە تا کۆتایی، و لەیرا ڕەحمەتی جەلال تاڵەبانی وت" من لە هووز زەنگنەی فەیلیم، ئی باسە کەم تا ئەوانەگ لەی پیشوازیکردنە بەشداری کردنە وە نەمری بمینن.