نامەیەکی واتساپ ، دەستور دەگۆڕێ
به‌در ئسماعیل شیرۆكی/ لە کاتێکدا کە کەشوهەوای سیاسی عێراق، بە هۆی مشتومڕی پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی عێراقەوە، رووبەڕووی گرژی و لەیەکترازان و دژیەکیەکی ناوخۆیی بێ سنور بووەتەوە، بڕیاری لەناکاوی دادگەی فدرالی عێراق، وەک بانگی ناوەختی کەڵەشێرێکی کات نەناس، هەموو هێڵە گەرمەکانی مڵمڵانەی نێوان هەرێم و بەغدای چاڵاک کردەوەو هەموو هاوكێشەکانی بردەوە ناو مەیدانی بەریەککەوتن و گرژیی قەتماغ گرتووی دوو دەیەی رابردوو .
گەرچی کێشەی نێوان کورد و بەغدا، لەهەموو سەردەمەکاندا مەسەلەی ماف و ماف زەوتکردن بووە و گشت پرسەکان رەنگ و بۆی سیاسیی بەسەروە زاڵ بووە، لێ لەو چەند ساڵەی رابردوو و دوای دەرکەوتنی هەولێر وەکوو ناوەندی هەرێمێکی فدرالی و ناوهێنانی بەغداش، لە ناوەندی داگیرکاری بۆ پایتەختی دەوڵەتی فدراڵی عێراق، تا ئەم رادەیە پرسەکان رەهەندی جۆراوجۆریان وەرنەگرتووە.
لە دوایین رووداو دا، ئاریشەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر بڕیاری دادگەی فدرالی، کە راستەخۆ سەرچاوەی داهاتی کوردستان دەکاتە ئامانج، تەنانەت قۆناغی سیاسی تێدەپەڕێنێ و کێشەکە دەگوازێتەوە ناو فەزا و ئاقاری یاسایی و ئابوری و، لەوانەشە لێکەوتەکانی شۆفینیی بڕیارەکە رەهەندەکانی بەکار هێنانی هێزیش بێنێتە سەرمێزی گفتوگۆی بەڕێوەبەرانی دەوڵەتی عەرەبی عێراقی .
دادگەی فدرالی لە دەمێکدا یاسای نەفت و گازی هەرێم بەگوێرەی دەستورێک بە نایاسایی دەناسێنێ، کە هەر بەگوێرەی ئەو دەستورە دوو دەیەیە هەرێمی کوردستان قەوارەیەکی سەرزەمینی و نەتەوەیی و یاسایی و دەستوریی فدرالی یە، کە جیاواز لە بابەتی شەفافیەت و چۆنایەتی بەکارهێنانی سامانی ئەو هەرێمە بە نەفت و گازیشەوە، با جێگای گازندە و مشتومڕی زۆری خەڵک و لایەنە سیاسیەکانی ناوخۆی کوردستانیش بووبێت، لێ زۆر زیادتر لەو عێراقەی دادگەی فدرالی تێیدا جێی خۆشکردووە و بڕیاری لاگرانەی سیاسی دەردەکات، بووەتە هۆکاری پێشکەوتن و بوژانەوە و بەرەوپێشچوونی کۆمەڵگە لە هەموو بوارێکەوە.
دەرهاوێشتە سیاسی و نادەستوریەکانی بڕیارەکە بەڕادەیەک بوون، کە لەیەکەمین کاردانەوەیدا سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ئەو بڕیارە بە راشکاوی دەخاتە بەر نەشتەری رەخنەیەکی توند و دەڵێ: لە حاڵێکدا کە عێراق بە بارودۆخێکی رامیاریی دژواردا تێدەپەڕێ، دادگەی فدرال بریارێکی درکردووە کە لەگەڵ بنەماکانی فدرالیەت یەک ناهێتەوە و لەگەڵ مافە بنەڕەتیەکانی هەرێم یەک ناگرێتەوە، لەسەر ئەرزی واقعیش قابیلی جێبەجێکردن نابێت. هەروەها سەرۆکی هەرێم لە وەڵامی پەیامنێرێک، لە کۆنفرانسی ئاسایسی مونشین لە ئەلمانیا، لە بارەی ئاماژە بە ئامانجە سیاسیەکانی بڕیارەکە گووتی: ئەگەر ئامانج لەو بڕیارە بەدیهێنانی قەیران بوو بۆ کوردستان، ئەوە بەڵگەیە کە بڕیارەکە ستەمکارانەیە .
لەلای دیکە و لەبەرەی هاوبیرانی دادگەدا، قەیس خەزعەلی رێبەری عەسائیبی ئەهلی حەق، بەرگری لەو بڕیارە دەکا و دەڵێ: ئەو بڕیارەی دادگەی فدرالی، باشترین بڕیار بووە، هەر لەو دەمەیڕا کە ئەو دادگەیەی تێدا دامەزراوە.
بەرلەوەی وەڵامی ئەو پرسیارە بدرێتەوە کە، باشترین بڕیاری دادگە لە قازانجی کێ بووە؟ دەبێ بچینە سەر وەڵامی پرسیارێکی جدییتر، کە چ گۆڕانکاری و روداوێکی ناوخۆیی و هەرێمی و جیهانی هاتۆتە دی، کە لە سات و وەختێکی وەهادا دادگەی فدرالی، یان ئەو بەرەیەی کاردەکاتە سەر دادگەی فدرالی و بڕیارەکانی ئاراستە دەکات، هەوڵ دەدات دەست بۆ لە قاڵبدان و لاوازکردن و پاشەکشەپێکردنی هەرێمی کوردستان ببا و بنەماکانی دەستوری و یاسا فدرالیەکانی هەرێم، بە زەبری هێزی دادگە وەربگرێتەوە و فەزای سیاسی عێراق جارێکی تر سانترالیزە بکاتەوە، لە کاتێکدا هەر ئەو بنەما دەستوریانە بوون، بوونە هۆکاری ئەوەی، لە ساڵی ٢٠٠٣ دا، کورد خۆبەخشانە جارێکی دیکە پێی بخاتەوە ناو تەڵەی پێکەوە ژیان لەگەڵ عەرەب و بگەڕێتەوە ناو چوارچێوەی دەوڵەتێک بەناوی عێراق و گاز لەو پارووە فریودەرە بدات، کە ئێستا خەریکە لە ئەستۆوە بەو تەڵەییەی وەدەکاتەوە . ئایا پەشێوی و دووبەرەکی پارچە پاڕچە بوونی سیاسیی ناو ماڵی کورد، هۆکاری ئەو جەسارەتەی هێزە سیاسیەکانی عەرەبی عێراقین؟
بەتیبینیکردنی گەڕەکۆبوونەوە و چاوپێکەوتنە چڕەکانی سەرۆکی هەرێم، بۆ دووبارە بیرهێنانەوەی کورد و ناساندنەوەی خۆ بە جیهان، دەشێ یەکێکی دیکە لەو هۆکارانە بێت، کە دەسەڵاتی رێز لەیاسا نەگر و سۆزنەناسی عێراقی، قەیرانەکانی جیهانیی، ئۆکرانیا و بەرجامی ئێرانی و ئەفغانستان و ........ دەیان سەرئێشەی تری نێودەوڵەتیان بۆ لێدانی پێگەی هەرێم قۆستبێتەوە، کە هەموو وڵاتان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێوەسەرقاڵ کردووە؟
لەو وڵاتەی کە دەکرێ بە نامەیەکی واتساپ کە لەدەرەوە دەگات، هەموو سازوکار و هاوپەیمانی و تەنانەت بەندەکانی دەستوری هەمیشەییش، بەئاسانی نادیدە بگیرێن و بخرێنە ژێر پێ، رەوایە کوردیش بە تێبینیکردنی کارتەکانی گەمەی سیاسی خۆی لەو چەقبەستوویییە نەریتییە رزگار بکات . لەو روانگەوە کە هیچ لایەنێک و تەوەرەیەکی عەرەب زمان، چ مەزەبی یان سیاسی، چ لەبەرەی هاوپەیمان، چ لەبەرەی رکەبەر، دژی ئەوە نابێت کە کورد بخرێتە ژێر پاڵەپەستۆی ئابوری و سیاسی و ئیداری و، بگرە هەموو دەستکەوتێکیشی لێ بستێنرێتەوە.
لەدژایەتی کردن و ژێردەستکردنەوەی کورد و دەسەڵاتەکانی، هەموو لایەنێکی عەرەبی هاوڕا و هاوئامانجن، ئەوەیان بۆ هیچ لایەنێکی کوردستانی نابێ جێگای پرسیار بێت. بۆیە دەبێ کاتی ئەوە هاتبێت کە بۆ یەکجاریش بووە، سەرکردایەتی کورد، لە ژێر هەیمەنەی بورسەی نەفت و گەمەی بەڕێوەبەریی زۆنەکانی دەربچێ و بە بەغدا بڵێ، یان چارەسەری هەموو کێشەکان بەیەک پاکێج و بەیەکجاری و بۆ هەمیشە، یان بەپێی ئەو یاسا و دیفاکتۆیەی بەرێ، گەڕانەوە بۆ ساڵی ٢٠٠٣، هەریەکە و ئیدارەی ناوچەکانی خۆمان دەکەین .
لەبیرتان بێت لێ سەندنەوەی مافی نوێنەرایەتی لە کوردانی فەیلی و کوردانی ئێزدی و شه‌به‌ك، سەرەتای دابڕاندنی دەنگی کەرکوک و شەنگاڵ و گەرمیانە لەدهۆک و هەولێر و سڵێمانی .
