كورد له‌سه‌ره‌تاو كووتایى جه‌نگ یه‌كه‌م جه‌هانى
گرووپیگ بویچگ نه‌وگ ك كلكریانه شوعه‌یبه ، وه‌لى وه‌سه‌به‌ب ره‌فتار ناشایسته‌ى فه‌رمه‌نده‌یل تورك وه زویترین وه‌خت هاتنه‌وه ئه‌را شوون ژیان خوه‌یان ، ته‌نانه‌ت هاوكارى خوه‌راك و جنگیش وه‌ل له‌شكر توركا نه‌كردن.
شماره‌یگ كه‌میگ له كورده‌یل له‌وه‌ر خاتر نه‌فوه‌رگرتن له‌و هه‌له ك رویدا ئه‌ڕایان هاوكارى له‌شكر تورك كردن و كه‌سیش له‌لیان له‌ڕز سوپاى تورك نه‌مه‌نده‌وه ، هه‌ر وه سه‌به‌بیشه توركه‌یل تاوانبار كورده‌یل كردن و داواى دادگاییكردن كورده‌یل كردن له دادگاى له‌شكر.
ده‌وڵه‌ت توركیا وه پشتگیرى سوڵتان (ڕه‌شاد په‌نجم) قانوونیگ ده‌ركردن و دى وه‌گووره‌ى ئه‌و قانوونه تویه‌نستن وازى وه چاره‌نویس ملله‌ت كورد بكه‌ن و بیجگه ئه‌وه‌یش كورد له‌بان خاك باوگ و باپیره‌یل خوه‌یان ده‌ربكه‌ن ئه‌را شوونه‌یلیگ فره دویر و خاوه‌ن ئاو و هه‌وایگ ناخوه‌ش و خراو ، ئمجا وه‌گووره‌ى به‌ند هه‌یشتم ئه‌و قانوونه ، كورده‌یل دویره‌و خریاگ هه‌ق ئه‌وه نه‌یاشتن وه‌هویچ شیوه‌یگ بچنه‌وه ئه‌را شوون باوگ و باپیره‌یلیان ، وه‌ل ئه‌وه‌یشا ناو و زانیارى یا مه‌علووماتیش له‌بانیان توومار كریاویگ له دوسیه یا مه‌له‌ف نهێنى . ئه‌وه بوى له‌شوونه‌یل جیاجیا دانریان ئه‌را ئه‌وه‌ك وه‌رده‌وام له‌ژیر چه‌ودیرى هیزه‌یل ئه‌منى بوون.
وه‌گووره‌ى به‌ند 12ى ئه‌و قانوونه ، كورد چه‌ك كریاوین و له‌گرووپیگ ك شماره‌یان 300 كه‌س بوى گشتیان له یه‌كترى جیاوه كریاوین ، ئامانج له‌و كاریشه تاواننه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌ى كورد بوى له‌ناو نه‌ته‌وه‌ى تورك ، ئمجا دویاى ئه‌وه‌ك ده‌سڵاتداره‌یل كورد ره‌سینه ئه‌و ئامانجه ك هویچ وه‌ختى نیه‌تویه‌نن كورد له‌و زوان و كلتوور خوه‌یه دویره‌و بخه‌ن ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌یش ناچار كورد كردیان هه‌ر 10 كورد له‌ناو 100 تورك رووژئاواى ئه‌نادۆڵ جیگیر بكه‌ن تا وه‌ته‌واوى بتاویه‌نه‌وه . دویا چشتیگیش ك وه‌ده‌س هاتگه ، ئه‌وه‌سه ك ئه‌گه‌ركورد سه‌رپیچى فه‌رمانه‌یل بكرداگ وه‌ك ئه‌رمه‌نه‌یل گشتیان وه‌جه‌م بكوشن.
ئه‌و ئامار(احصا‌و) ك له‌ساڵ 1915 زایینى كه‌فته‌سه ده‌س ، له‌تى هاتگه‌و ئویشیگ : (700)هه‌زار كورد ئه‌را ڕووژئاواى ئه‌نادۆڵ دویره‌و خریاوین ، ئه‌ویش له‌وه‌ختیگه‌وه ك ته‌نیا نیمه‌ى ئه‌و شماره وه‌ساق و بى وه‌ى ره‌سینه شوون مه‌به‌س و ئه‌وباقى مه‌ردمه‌گه له شه‌كه‌تى و له‌ورسگى و له‌نه‌خوه‌شى له‌ناو ڕى گیان له‌ده‌سدان یا كوشیان وه‌ده‌س دوشمنه‌یل . دى سیاسه‌ت چه‌فت له‌ناوبردن ره‌گه‌ز كورد له‌لایه‌ن حكوومه‌ت توركیاوه هه‌ر وه‌رده‌وام بوى و هه‌ر جویر ئه‌رمه‌نى و مه‌سیحى جى وه‌جى كریا له‌بان كورد سته‌مدیده ، ئمجا له‌بان داواكارى كۆنگره‌ى ئاشتى له‌پاریس له‌شوون جه‌نگ یه‌كه‌م جه‌هانى شاند یا وه‌فدیگ كوردى وه سه‌رۆكایه‌تى جه‌نراڵ (شه‌ریف پاشا) ئه‌را باس و گفتوگوو له باوه‌ت مه‌سه‌له‌ى كورد ره‌سیه پاریس ، شاندیگ ئه‌رمه‌نیش له‌ورا بوى ك داواى خاك فراوانیگ كردیاگ له‌كناره‌یل ده‌ریاى سیه ، دویاخریش كیشه‌ى كورد خریا وه‌ر باس و له‌یه‌كه‌وداین . بازرگانه‌یل ئه‌مریكاى نیشته‌جى ئه‌سته‌نبوڵ له‌وه‌ر خاتر به‌رژه‌وه‌ندى تایبه‌ت خوه‌یان دژ دابه‌شبوین توركیا بوین.
له‌ساڵ 1915 ته‌لعه‌ت پاشا ، نامه‌یگ نویساو كلیكرد ئه‌را (گیتس) ئه‌را ئه‌وه‌ك به‌یگه‌ى ده‌س نوێنه‌ره‌یل ئه‌مریكایى ك له‌كۆنگره‌ى (ئاشتى) ئاماده بوین له‌پاریس ، له‌تاریخ هاوچه‌رخیش (ته‌لعه‌ت پاشا) وه قه‌ساو كورد و ئه‌رمه‌نه‌یل ناسریاگه ، چوینكه دریغى نه‌كرد له كوشتن و بڕین كورده‌یل بیچاره . ئمجا له‌ى نامه پاشا ئاماده‌یى خوه‌ى نیشانده‌یگ له‌وه‌ر خاتر داین ئمتیازات فره‌یگ وه‌و وڵاته‌یل یه‌كگرتگ ئه‌مریكا ، ئه‌ویش له‌وه‌ر خاتر ئه‌وه‌ك ئه‌و ولاِته‌یله پشتگیرى له‌لى بكه‌ن ئه‌را سه‌ركوتكردن كه‌مایه‌تیه‌یل له‌ناو وڵاته‌گه‌ى و دى توركیا له‌هه‌وڵ دبلۆماسى خوه‌ى و له سیاسه‌ت خوه‌ى وه‌رده‌وام بوى و ئه‌مریكایش وه زه‌حمه‌ت داواكارى توركیا قه‌بوول كردیاگ .
له‌مانگ ئاب ساڵ 1919 فه‌رمانده‌یگ له‌شكر توركیا وه‌ناو (مسته‌فا كه‌مال پاشا) تویه‌نست هیزیگ (35)هه‌زار كه‌سى وه چه‌ك فره‌یگه‌وه له‌شار (سیواس) گرده‌و بكا ، ئمجا هه‌ر وه‌و له‌شكریشه شار (سه‌میرنا) ئازاد كرد ك زویتر له‌لایه‌ن له‌شكر یۆنانه‌وه داگیر كریاویگ.
له‌مانگ نیسان 1919 هیزه‌یل كورد دویاى ئه‌وه‌ك ئاگادار بوین له‌وه‌ك كه‌مال پاشا سوپایگ دامه‌زرانگه ، ئمجا له‌ترس ئه‌وه‌ك نه‌وه‌ك ئه‌و له‌شكره دژ هه‌قه‌یل كورد وه‌كار بایگ خوه‌یان چه‌كدار كردن و له‌ناوچه‌ى (قه‌حته) نزیك (مه‌لاتیه) وه‌ته‌واوى خوه‌یان ئه‌را روى وه‌ڕوى بوینه‌وه‌ى ئه‌و له‌شكر و هیز كه‌مال پاشا ئاماده كردن.
دویاى ئه‌وه‌ك (مسته‌فا كه‌مال پاشا) وه‌كاره‌گه زانست و هس وه كردیاگ ئه‌نجام كاره‌گه كاره‌سات خراو له‌لى كه‌فیگه‌وه‌و شایه‌ت دویاخر نه‌تویه‌نیگ خوه‌ى له‌ژیر بار مه‌ینه‌ت باریگه ده‌یشت ، دى كه‌فته ناو هویره‌و كردن و ئه‌وه بوى (مسته‌ر بیل) وه‌رپرس هه‌واڵگرى یا مخابرات بریتانى كلكرد ئه‌را لاى وه‌رپرسه‌یل كورده‌یل و یه‌یش چیه لاى كورده‌یل و ئاگاداریان كرد و وته‌پیان : جویر ئه‌وه‌ك شاند یا وه‌فده‌یل كلكریاگ كۆنگره‌ى پاریس ئاماده‌یى خوه‌یان نیشاندان ئه‌را چاره‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ى كورد ، نیه‌وگ هویچ نه‌عره‌ته یا په‌لاماریگ له‌شكرى له‌دژ ئه‌و ئه‌نجام بدریه‌یگ . كورده‌یلیش قسه‌یل (بیل) قه‌بوول كردن . یه‌یش له‌وه‌ختیگ ك كورده‌یل تواناى ئه‌وه داشتن و تویه‌نستن وه‌هاوكارى ئه‌رمه‌نه‌یل شكه‌ست وه هیزه‌یل مسته‌فا كه‌مال پاشا بارن. وه‌یه‌یش فه‌ن وفیڵیگ سیاسى گه‌ورا له‌لیان كریاو بوینه قوربانى و گه‌وراترین هه‌ل سیاسى له‌ده‌سدان.
(مسته‌فا كه‌مال پاشا) له‌وه‌رده‌وامى نزیكه‌وكردن خوه‌ى له‌روسیاى قه‌یسه‌ر و بیجگه ئه‌وه‌یش به‌شدارى له‌كۆنگره‌ى ساڵ (1919)ى باكۆ (كۆنگره‌ى ملله‌ته‌یل رووژهه‌ڵات ) وه سه‌رۆكایه‌تى وه‌زیر كاروبار ده‌یشت شوره‌وى وه‌رین (زینوڤیف) پرووژه‌ى له‌ناوبردن و نه‌هیشتن كوومار ئه‌رمه‌نستان وه‌لیا خسته وه‌ر باس و له‌یه‌كه‌وداین ، ئمجا بیجگه كۆنگره‌ى باكۆ ، دو په‌یمان تر له‌ناونى مسته‌فا كه‌مال پاشاو (یه‌كێتى سۆڤێت وه‌رین) له 29 نۆڤه‌مبه‌ر 1919 و 15ى ئه‌پریل 1920 ئمزا كریا . دى حوكم كاره‌گه له‌یوا بوى ئه‌رمه‌نستانیش له‌وه‌ر خاتر وه‌رگرى یا دیفاعكردن له‌خوه‌ى شكات فره‌یگ به‌رزه‌و كرد ئه‌را لاى كوومه‌ڵه‌ى ملله‌ته‌یل (عصبه الامم) و هویچكام له‌و شكاته‌یلیشه كاریگه‌رى نه‌یاشتن و له ئه‌نجامیش ئه‌وه بوى كه‌مالیسته‌یل وه هه‌ر جووریگ بوى ره‌سینه ئامانج خوه‌یان ك ئه‌ویش نه‌مه‌ندن حكوومه‌ت ئه‌رمه‌نستان بوى.
نوێنه‌ر وڵاته‌یل سه‌ركه‌فتگ له مانگ ئه‌پریل ساڵ (1920) له‌شار (سان ریمۆ) وه‌ل نوێنه‌ره‌یل ده‌وڵه‌ت توركا گفتوگوویگ كردن ك به‌ڵگه‌گه‌ى له 10ى ئاب 1920 له‌شار (سیڤه‌ر) فره‌نسا ئمزا كریا . ئمجا وه‌گووره‌ى ئه‌و په‌یمانه به‌شیگ له‌خاك ده‌وڵه‌ت توركیا لكیا قه‌ى وڵات ئه‌رمه‌نستانه‌وه ، وه‌لى ئه‌رمه‌نستان له‌ساڵ 1375زایینى خودموختارى یا حوكم زاتى خوه‌ى له‌ده‌سداو له‌ناونى توركیاو روسیاو ئمپراتۆر پارس دابه‌ش كریا.
وه‌گووره‌ى به‌نده‌یل (62 ، 63 ، 64) له‌به‌ش (سێیم) ك تایبه‌ت بویه وه‌مه‌سه‌له‌ى كورد و له‌هه‌مان وه‌ختیش وه كوردستان ناوبریا، قه‌وڵ دامه‌زرانن كوردستانیگ سه‌روه‌خوه‌یى دریاویگ . ئمجا له‌خواره‌وه به‌نده‌یل (62 ، 63 ، 64) وه ته‌واوى و فراوانى شیه‌و كریاویگ و ده‌سه یا لوجنه‌یگیش وه ئه‌ندامیه‌تى (بریتانیاو و فره‌نساو ئیتالیا) له ئه‌سته‌مبوڵ بوى و دى وه‌گووره‌ى ئه‌و ئه‌ركه ك وه‌پیان سپاریاویگ له‌ماوه‌ى ئه‌و شه‌ش مانگه له‌تاریخ ده‌رچگن ئه‌و په‌یماننامه بایه‌سه بڕیار یا قه‌راریگ بیاتان ئه‌را دیاریكردن و ده‌سنیشانكردن چاره‌نویس ناوچه‌ى كوردنشین له‌ڕووژئاواى ئاو فورات و باشوور مه‌رز ئه‌رمه‌نستان و به‌ش ڕووژهه‌ڵات توركیاو باكوور سوریا و عراق ك له‌به‌ڵگه‌نامه‌ى شماره (2 ، 3) و به‌ند (27) له‌به‌ش دویه‌م هاتگه.
ئه‌گه‌ر هات و ئى لوجنه یا ده‌سه‌ى دیاریكریاگه له‌ماوه‌ى (شه‌ش) مانگ تواناى جى وه‌جیكردن ئه‌و ریككه‌فتننامه نه‌یاشتن و نه‌تویه‌نستن ئه‌رك خوه‌یان وه‌ته‌واوى باریگه جى ، ئه‌وه بایه‌سه وه هه‌ڵه‌په‌ڵه‌و دویر له‌خه‌مسه‌ردى ئه‌نجامه‌گه‌ى بره‌سنیگه حكوومه‌ته‌یل په‌یوه‌ندیدار و ئاگاداریان بكا له‌و باوه‌ته‌وه‌و بویشیگ تواناى جى وه‌جیكردنى نه‌یاشتگه . وه‌ل ئه‌وه‌یشا ئه‌رك بان شان لوجنه‌گه‌س ئه‌را دابینكردن هه‌ق ئاشوورى و كلدانیه‌یل له‌ناوچه‌یل كوردنشین قه‌یریگ گام قانوونى بنه‌یگ و بیجگه ئه‌وه‌یش ئه‌را جى وه‌جیكردن ئه‌و داواكاریه لوجنه‌یگ له نوێنه‌ره‌یل بریتانیاو فره‌نساو ئیتالیا و ئیران و كورد دروس بكریگ . له‌لایگ تریشه‌وه ، بایه‌سه ئى لوجنه خه‌ت مه‌رز ناونى ئیران و توركیا وه‌گووره‌ى به‌نده‌یل ئى په‌یماننامه ئاماده بكا.
