كه‌یس كورده‌یل فه‌یلى و كوومه‌ڵگاى ناوده‌وڵه‌تى
قوربانیه‌یل ڕژیم وه‌رین له‌وانه‌گ تویش زه‌ره‌د مادى و مه‌عنه‌وى هاتن له ئاكام جه‌نگه‌یل و سیاسه‌ته‌یل دوشمنكاریه‌یلى و ته‌نیا ئیراده‌ت ناوده‌وڵه‌تى هات و ڕیشه‌كه‌نى كرد، و ڕیكخریایه‌یل ناوده‌وڵه‌تى و له‌لیانیش ئه‌نجوومه‌ن ئاسایش ناوده‌وڵه‌تى چه‌ن بڕیاریگ ده‌ركردن ك پابه‌ند حكوومه‌ته‌یل عیراق كه‌ید وه قه‌ره‌بوو كردن قوربانیه‌یل و كه‌س وكاره‌یلیان، وه‌لى ئه‌وه‌گ مایه‌ى سه‌رسوڕمانه ئه‌و شماره‌ى قوربانى فره‌و ئه‌و زه‌ره‌ده‌یل مادیه‌سه ك ملله‌ت عیراق تویشى هات وه‌تایبه‌تى چین كورد فه‌یلى ك هیمان وه‌رده‌وامن له قوربانى داین و زه‌ره‌دكردن له ئاكام ئه‌و سیاسه‌ته‌یل دوشمنكاریه ك ڕژیم وه‌رین وه هه‌قیان ئه‌نجامى دا...بڕیك كه‌س ئویشن ك كورده‌یل فه‌یلى خوه‌یان كه‌متره‌خه‌مى و سسى نیشاندانه ده‌رهه‌ق خوه‌یان وه‌ختى په‌نا نه‌وردنه دادگایه‌یل و ریكخریایه‌ل ناوده‌وڵه‌تى ئه‌را ئه‌وه‌گ هه‌قه‌یل چه‌پاوكریاى خوه‌یان بسیننه‌و.
ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق ئه‌وه وه خاس زانى ك را و ئه‌راى چوین چه‌ن كه‌سیگ په‌یوه‌ندیدار بپرسید و له‌سه‌ره‌تا قانوون شوناس ئه‌یمه‌ن نعمه‌ت له‌ى باوه‌ته‌وه ئویشى: "كورده‌یل فه‌یلى له وڵاته‌یل ئاواره‌یى جوور ئه‌وباقى عیراقیه‌یل په‌نا بردنه‌سه ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌یله‌و چه‌ن هه‌قیگ وه‌رگردنه ك قانوونه‌یل كووچكردن مسۆگه‌ریان كه‌ید؛ وه‌لى كورده‌یل فه‌یلى له ناو عیراق تا ئمڕوو هه‌ق خوه‌یان وه‌رنه‌گردنه و هووكاره‌گانیشى فره‌ن چ سیاسى بوود یا نه‌ته‌وه‌یى... له‌یرا بایه‌سه ئاماژه وه‌و قانوونه بیه‌م ك ئه‌وه‌گ تویش ملله‌ت كورد له هه‌رێم كوردستان هات وه جینۆساید شماره كرد و له ڕووژنامه‌ى ڕه‌سمى وه‌قائع عیراقیه بڵاویه‌وكریا و یه‌یشه هه‌ق و ئمتیازاتیگ ئه‌رایان مسۆگه‌ر كه‌ید ، وه‌لى كورده‌یل فه‌یلى ئى بڕیاره نه‌گرده‌یانه‌و هه‌رچه‌نى ك له سه‌رده‌م ڕژیم وه‌رین تویش جینۆساید هاتن".
ئه‌یمه‌ن زیاتر ئاشكرا كرد ك :" له خاتر ئه‌وه‌گ كه‌یس كورده‌یل فه‌یلى وه كه‌یسیگ ناوده‌وڵه‌تى شماره بكریه‌ید و بخریه‌یده وه‌رده‌م دادگایه‌یل ناوده‌وڵه‌تى جوور كه‌یسیگ جینۆساید و قڕانكردن وه‌جه‌م ، بایه‌سه وه‌ڕیگه‌ى وه‌زاره‌ت خارجیه‌وه وه په‌یوه‌ندى كردن وه دادگاى ناوده‌وڵه‌تیه‌وه و وه‌ڕیگه‌یل دیپلۆماسى و قانوونیه‌وه ئه‌نجام بگرى".
له‌لاى خوه‌یه‌و شێخ مه‌حه‌مه‌د سه‌عید نوعمانى ئه‌میندار گشتى كۆنفرانس نیشتمانى گشتى كورده‌یل فه‌یلى له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق ئه‌وه ئاشكرا كرد ك :" ئه‌وه‌گ له باوه‌ت كه‌مته‌رخه‌مى و سسى كورده‌یل فه‌یلى وتریا له ده‌رخستن و نیشانداین كه‌یسه‌گه‌یان له‌وه‌رده‌م دادگایه‌یل ناوده‌وڵه‌تى ئه‌وپه‌ڕ ڕاسیه".
زیاتریش وت :" عیراقیه‌یل وه‌گشتى هیمان باج سیاسه‌ته‌یل زاڵمانه‌ى ڕژیم وه‌رین ده‌ن ك وڵات خسته گیژاوه‌ى كاره‌ساته‌یل و چه‌مه‌ریه‌یل گه‌ورایگ ك هیمان شوینه‌واره‌یلى دیارن، وه‌لى كورده‌یل فه‌یلى تویش دوقات ئه‌وه هاتن له‌وه‌ر ئنتماى نه‌ته‌وه‌یى و مه‌زه‌وییان".
نوعمانى زیاتریش وت :" ئه‌را ئه‌وه‌گ ڕاسگوو بویمن نه‌بایه‌د تاوانه‌گه گشتى بخه‌یمنه مل لایه‌ن وه‌رانوه‌ر ، چوینكه خوه‌مانیش كه‌متره‌خه‌مى فره‌یگ داشتیمن و هه‌رچى لایه‌ن خوه‌مانه گرده‌و ه‌كردیمن تا داواكاریه‌گان خوه‌مان بخه‌یمنه یه‌ك و بخه‌یمنه‌یانه وه‌رده‌م لایه‌نه‌یل ناوده‌وڵه‌تى، بایه‌سه ئه‌وه‌یشه بزانیم ك لایه‌نه‌یل ناوده‌وڵه‌تى هویچ دوشمنایه‌تییگ وه‌ل ئیمه‌وه نه‌یرن و ئه‌گه‌ر بوینن ك داواكاریه‌گانمان ڕاسه‌قینه وقانوونین بى گومان وه‌جددیه‌و نووڕنه پییانه‌و".
نوعمانى له كووتایى قسه‌گانى وت :" داوا له گشت كورده‌یل فه‌یلى كه‌م و له هه‌ردوگ پارت كوردى (ى ن ك) و (پ د ك) و ئه‌و لایه‌نه‌یله ك هانه ژیر چه‌تر كۆنفرانس نیشتمانى گشتى كورده‌یل فه‌یلى داواكه‌م ك له دیداریگ یه‌كه‌و بگرن و هه‌وڵ وته‌قالاى خوه‌یان بخه‌نه یه‌ك تا ئى كه‌یس هاوبه‌شمانه بخه‌یمنه وه‌رده‌م كوومه‌ڵگاى ناوده‌وڵه‌تى".
نویسه‌ر و په‌یجووریكه‌ر له كاروبار كورده‌یل فه‌یلى ریاز جاسم فه‌یلى له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق وت :" میكانیزم و بنه‌مایه‌یل قانوون ناوده‌وڵه‌تى فره سه‌ختن و له‌و وه‌خته ده‌رفه‌ت ئه‌را كورد فه‌یلى په‌یا نه‌وى ئى ڕیگه بگرنه وه‌ر چوینكه پیچ و په‌ناى فره‌س، ئه‌وه بیجگه نه‌یاشتن تواناى سیاسى و قانوونى و مادى ك ماوه بیه‌یده پیان ئى كه‌یسیانه بڕه‌سننه ئاست دادگایه‌یل ناوده‌وڵه‌تى".
له‌باوه‌ت چوینیه‌تى مامڵه‌ت كردن وه قانوون ناوده‌وڵه‌تى له‌و ماوه‌ى گوزه‌یشته فه‌یلى وت :" قانوون ده‌وڵه‌تى له‌و وه‌خته ، له‌وه‌ر وجوود دو له‌نگه‌ر ناوده‌وڵه‌تى سه‌ره‌كى جوور ئه‌مریكا و یه‌كێتى سۆڤیێت ، كه‌یسه‌گان وه‌شیوه‌یگ سیاسى زیاتر جمیان له‌وه‌گ وه‌شیوه‌یگ قانوونى یا له چوارچیوه‌ى ماف ئاده‌میزاد بجمیه‌ن، و چوینكه ئى كه‌یسه كه‌یسیگ زیاتر سیاسى بوى نه‌ك قانوونى كه‌فته ژیر فشار ئه‌و زوورانه ك له ناونى ئه‌و دو له‌نگه‌ره بوى".
ریاز فه‌یلى ئه‌وه‌یشه ئاشكراكرد ك :" وه‌گووره‌ى میكانیزم ڕیكه‌فتننامه‌یل ناوده‌وڵه‌تى له‌و سه‌رده‌مه بایه‌س بوى شكات و سكاڵاگان له سه‌ره‌تا له ناو دادگایه‌یل خود عیراقه‌و ڕه‌ى بویاتان و له شوون ئوه به‌رزه‌و بكریان ئه‌را ئتست ناوده‌وڵه‌تى ، وه‌ى مه‌عنا بایه‌س بوى شكاته‌گانیان ئه‌را ڕژیم سه‌دام به‌رزه‌و بكردیان ك خوه‌ى لایه‌ن وه‌رانوه‌ر شكاته‌گه بوى و له‌یرا پرسیمن ئایا ئى كاره ڕى داشت وه‌ل ڕژیمیگ جوور ڕژیم سه‌دام ك ده‌س ناویده بان گشت دام و ده‌زگاگان ده‌وڵه‌ت و له‌ژیر كۆنترۆڵ خوه‌ى بوین".
له‌باوه‌ت مامڵه‌ت كردن وه‌ل ئى كه‌یسه له سایه‌ى گوێڕانكاریه‌یل ناوده‌وڵه‌تى ئمڕوو ریاز فه‌یلى وت :" ئمڕوو له سایه‌ى جه‌هانگیرى و وازبوین و میدیاى ئازاد و جیوه‌جیكردن بنه‌مایه‌یل ماف ئاده‌میزاد ، كیشه‌‌گه وه‌شیوه‌ى ڕیشه‌ییگ ئاڵشت بویه ، وه‌لى كورده‌یل فه‌یلى هه‌ر له دویا ئۆپه‌راسیۆنه‌یل كووچوه‌پیكردنه‌و ك له ساڵ 1980 ئه‌نجام گرت تا ڕووژ ئمڕوو تویش جوداجودبوین كوومه‌ڵایه‌تى و ئابوورى فره‌یگ هاتنه و ئۆپه‌راسیۆنه‌یل كووچوه‌پیكردن وه‌زوور بویه مایه‌ى ئاڵشت بوین فۆرمه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى و ئابوورییان ، و دى بنكه‌یگ ئه‌رایان نه‌مه‌ن له‌وراو ده‌س وه‌پى بكه‌ن له سه‌ر ئاست شكاتكردن و هه‌میش له سه‌ر ئاست تیكڵاوه‌بوین وه‌ناو كوومه‌ڵگاى عیراقییش".
له‌لاى خوه‌یه‌و ، پسپۆر قانوونى تارق حه‌رب له قسه‌گانى ئه‌را ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق له‌ى باوه‌ته‌وه وت :"نووڕستن وه كه‌یسه‌یلیگ جوور كه‌یس كورد فه‌یلى له ئه‌رك و كاره‌یل دادگایه‌یل ناوده‌وڵه‌تى نیه ، به‌ڵكوو تویه‌نریه‌ى بخریه‌یده وه‌رده‌م لوجنه‌ى وه‌رگرى كردن له ماف ئاده‌میزاد ك سه‌ر وه نه‌ته‌وه‌یل یه‌كگرتیه ، و دادگاى تاوان ناوده‌وڵه‌تى له لاهاى په‌یوه‌ندی وه‌ى كه‌یسه‌یه‌یله‌و نیه ، و بایه‌س بوى دادگایه‌یل ناخۆیى ئى كه‌یسه وه‌ربگردیاتان و بڕیار گونجیاى له باوه‌ت ئه‌و تاوانه‌یله وه‌ربگردیاتان ك كورده‌یلى فه‌یلى له‌و وه‌خته تویشى هاتن".
