بێ رسانە وە تاڵان چیمن!
مازیار نەزەربەیگی / رسانە وە زوان سادە یانێ یەی رزار (سیستم) گ کارێ وەتن هەر ئەو چشتەیلەسە گ مەردم بایەس بزانن. ئێ رزارە ئەڵبەت تەنیا کارێ ئاگادار کردن مەردم نییە، بەڵکۆ لە ئێ رێیە لە هەر کەسێگ تیوەنێد رەخنە بگرێد و لە هەر باوتێ گ بزانێد هەوەجە هەس، بیوشێد یا بنیوسێد. رەخنە گرتن یەی جوور دەسمیەت دانە و وەل گەنەکاری و دژایەتییا جیاوازە.
چەن گلە وینە دیم لە هەڵکەنین و شکانن تابڵەو هەفتەنامەی دەنگ ئازادی کرماشان گ چمان کار شارداری بیوە و مدوو ئێ کاریشە چمان یە بیوە گ شار کرماشان رەنگینەو بکەن. ئەڵبەت گ رەنگین کردن هەر شارێگ کار خاسێگە، ئەمان تا ئێسە نەیوم و نەشنەفتیوم گ وە هەڵکەنین و هیورد کردن و فڕە دان تابڵەو یەی هەفتەنامە شارێگ رەنگینەو بوود گ وە دەسمیەت شارداری کرماشان نەمردیم و ئێ هەڵکەفتیشە دیمن و شنەفتیم! جی قێرزانی دێرێد گ یادمان دانە چیو تیوەنیم کرماشان رەنگینەو بکەیم، یەک بچیمنە گژ دەر و دیوار و هەرچێ گ کەفتە قەپمان باریمنە خوار و وە پا بچیمنە ملێیا تا گشت چشت رەنگینەو بوود، چیون تا ئێسە فکر کردیمن شێوەی یەی شار رەنگین جوور ترەکە، ئەمان دی خاس رەساننەمانەو. ئەڵبەت لە ئێ کوڵەوتارە نیەتوام لە سەر شار رەنگین گەپ بێیەم، وە مدوو ئێ هەڵکەفتە توام لە سەر رسانە و هرمەتێ گ رسانە دێرێد یا بایەس داشتوود بنیوسم.
رسانە وە زوان سادە یانێ یەی رزار (سیستم) گ کارێ وەتن هەر ئەو چشتەیلەسە گ مەردم بایەس بزانن. ئێ رزارە ئەڵبەت تەنیا کارێ ئاگادار کردن مەردم نییە، بەڵکۆ لە ئێ رێیە لە هەر کەسێگ تیوەنێد رەخنە بگرێد و لە هەر باوتێ گ بزانێد هەوەجە هەس، بیوشێد یا بنیوسێد. رەخنە گرتن یەی جوور دەسمیەت دانە و وەل گەنەکاری و دژایەتییا جیاوازە. کار رسانە دەسمیەت دانە، کارێ یەسە گ تەنیا پێشکەفتن کوومەڵگا بگرێد لە بێز چەو و رخێ لە هیوچ نەچوود و لە سەر هەر مژارێ گ هەوەجە وەپێ هەس کار بکێد. وە ئێ مدووە لە هەر کوومەڵگای نووخوازێگ، رسانە و کەسەیلێ گ هانە دەور کار رسانەییا، هرمەت و جیەگای فرە تایبەتێگ دێرن، و تەنیا کەسەیلێگ وەل رسانە گیچەڵ دێرن گ خوەیان گیچەڵێگ هالە ناو کارێیان و رخێیان چوود گ بکەفێدەو دەیشت، وە ئێ مدووە تا تیوەنن وە رسانەیل ئازار رەسنن و هەر جوور بیوە توان نووای کارێیان بگرن، گاجار وە تنیان، گاجار وە شکایەت، وە تەنانەت گاجار وە کوشتن.
ئەڵبەت چیون هەر رسانەیگ ها لە ئختیار چەن کەس و ئەو چەن کەسە هاتێ نووڕگەی تایبەت وە خوەیان داشتوون، خاستر یەسە گ چەن رسانە داشتیومن تا هەر کام لەلێیان بتیوەنن دەنگ خوەیان وە کوومەڵگا بڕەسنن. ئەو وەختە مەردم خوەیان تیوەنن بیونن، بخوەنن یا بشنەون گ کام رسانە دەسمیەت فرەترێگ وە کوومەڵگا دێد و کام رسانە پەسای رێ وە هەڵە چوود. ئەمان هەنای وە گشت رسانەیل فشار باریم گ لە شوون یەی رامیاری یا یەی نووڕگەی دیاری بچن، ئەو وەختەسە گ جیەگای رسانە لە ناو کوومەڵگا لە کیس چوود و تەنیا یەی شێوەی تیتاڵ لەلێ مینێد گ نیەتیوەنێد کارگەری خاسێگ لە بان کوومەڵگا بنێد.
سە رێز گرتن رسانەیل تەنیا یە نییە گ قاقەز یا تەنانەت پیول بەیمە پێیان و ئێکەش لەلێیان بتوایم تەنیا لە شوون ئەو چشتە بوون گ ئیمە توایم! رێز گرتن راسگانی یەسە گ بیلیم رسانەیل کار خوەیان لە چوارچوو داتەکەیلێ گ هەس پێش بووەن، بایەس بیلیم رزگار بوون، بیلیم لە شوون یە بوون گ تاتوو هەرچێ دیوزەمە و گیچەڵە دەربارن و ئەڕای رێکار دیاری بکەن، بیلیم لەلیمان رەخنە بگرن و ئێ رەخنەیلە وە کار بگریم. وە چەو دژمەن خیونی نەنووڕیمنە رسانەیلا، فکر نەکەیم ئەگەر رسانەیل بووەسیم کارمان پێش چوود، هاتێ چەن رووژ فرەتر بچیمنە نووا، ئەمان دیواخر لە ناو گەنەکاری خوەمان شاریەیمەو. مرۆڤ یەی بیونەوەرە گ ئەگەر دەسەڵات فرەیگ بگرێد، لەوای گیانەوەرەیل ترەک وەپێ تێد و تیوەنێد دیوزەمەی فرەیگ درس بکێد، رسانە نیەیلێد وە ئەو بەرە بڕەسیم، وەرجە یەگ لە ناو گەنەکاری خوەمان بشاریەیمەو وەپیمان ئیوشێد لە کوو هەڵە چیمە و ئێکەش چوە بایەس بکەیم، چیون رسانە کارێ یەسە گ بنووڕێدە گشت چشتا، گشت چشت لە بێز چەو بگرێد، تەنیا وە کار یەی بەش یا یەی کەس نیەنووڕێد، نووڕێدە کار گشت و گشت کارەگان نێدە شان یەکا تا بتیوەنێد رێکارێگ ئەڕای گیچەڵەیل کوومەڵگا بیونێدەو، تەنیا خاسی دەوڵەت یا خاسی دەسەڵات دارەیل نیەیونێد، تەنیا لایەنگر کارەیل هەڵەی مەردمیش نییە، رسانە لایەنگر راسیەتە، لایەنگر زانیاری و پێشکەفتن کوومەڵگا.
ئەڵبەت گ بوود لە خود رسانەیلیش رەخنە گرت، رەخنە گرتن یەی جوور رێز گرتنە، ئەمان یەک سەرکوت رسانەیل بکەیم، یە وەل رەخنە گرتن جیاوازە، سەرکوت کردن لە دژمەنی و دژایەتی تێد و تیوەنێد نووای پێشکەفتن کوومەڵگا بگرێد. ئەڕای نموونە ئەگەر یەی رسانە یەی خەوەر وە هەڵە بڵاو بکێد، تیوەنیم لەلێ رەخنە بگریم و ئەیویش تیوەنێد درسێیەو بکێد، ئەمان یەگ وە لەقە بچیمنە مل زگ رووژنامەوان و دەفتەر و ئەسباوەگانێیان، یە وە رەخنە گرتن نیەود، یە تەنیا بوودنە مدوو جیایەتی، بوودنە مدوو یەگ رسانەیل نەتیوەنن ئەرکێیان گ لەوای یەی چراخ‌قوە چوودە مل هەرچێ تیەریکیا، وە پەرتخ بڕەسنن، لە رووشنای کەفن و گشت جی تیەریکەو بوود.
ئیمە گشتمان لە ناو ئێ کوومەڵگا ژیەیم، هاتێ بڕێگ لەلیمان بتیوەنن لە ناو تیەریکی، چەن رووژ فرەتر یا خاستر لە ئەودیوای مەردم بژیەن، ئەمان تیەریکی دیواخر دەس خوەی وەشنێد و ئەڕای دیاری و گرنگ نییە کی هالە وەر گورزەگێ، تیەریکی ناوێ هاوە قێ خوەیەو؛ سە خاستر یەسە گشتمان لە ناو رووشنای وە خاسی بژیەیم، و رووشنای یەی کوومەڵگا هەوەجە وە چراخ دێرێد و چراخەگان هەر ئێ رسانەیەلەنە گ پەسای تێکووشن، پەسای رەخنە گرن، پەسای رێکار دیوننەو، پەسای دەسمیەت دەن، ئەگەر ئێ چراخەیەلە بکوشنیمنەو، وە تاڵان چیمن، تا چەو وا کەیم دیونیم گشت چشت لە کیس چێیە و فرە دێر بیوە.
هەمیش ئیوشم گ تەنیا گەنەکارەیل خوەشێیان لە تیەریکی تێد، خوەشێیان تێد هەرچێ چراخە بکوشیەیدەو تا بچنە دزی، بچنە گژ دەر و دیوارا، ئەمان ئەوانە گ هەزەو رووشنایین، ئەوانە خوەیانیش رووشنان، دەریونێیان رووشناس، هەر رووژ چەوەڕێ یەنە گ بزانن رسانەیل چوە ئیوشن، خوەشی کەن گ رەخنە لەلێیان بگرن، خوەشی کەن گ رێکار تازەیگ بیوننەو، خوەشی کەن چیون دڵسووز کوومەڵگان، دڵسووز مەردمن.
«دەیوید رەیزمەن» کوومەڵگاناس ئامریکایی، باوەڕ دێرێد گ مەردم لە سەردەم ئیمە لە یەک داچەکیانە، تەنیا کەفتنە و تەنیا چشتێ گ تیوەنێد لەنوو ئێ گەلان جیا کەفتێیە وە یەک بڕسنێد، هەر ئێ رسانەیلەسە.
رسانە ئەڕای هەر نیشتمانێگ فرە گرنگە و خاڵ دیاری هەر کوومەڵگای نووخوازێگە، هرمەت گرتن لە رسانەیل و رووژنامەوانەیل فرە گرنگە، چیون ئەگەر رێزێیان نەگریم، گشت کوومەڵگا لە یەک داچەکیەن و نیەتیوەنن کار خوەیان وە خاسی پێش بووەن، ئەگەر هیورمان وە رسانەیلەو نەود، ئەوانیش هیورێیان وە ئیمە نییە، وەرە وەرە گشتمان وەرەو تیەریکی و هەژاری چیمن. سە رێز رسانەیل بگریم تا ئەوانیش کار خوەیان وە خاسی پێش بووەن.
چەنان کار هەس گ نیشان دێد دەسەڵات دارەیل رێز رسانەیل گرن، یەکمین چشت یەسە گ تا ئەورە گ رێ دێرێد بیلن رسانەیل ئازاد بوون تا دەنگ و نووڕگەی خوەیان بێ خەوش و چرچ وە مەردم بڕەسنن، ئەڵبەت ئێ ئازادیە وە مانای وێڵ کردن گشت چشت نییە، وە مانای یەسە داتەکەیلێ گ دیریم بایەس لایەنگر رسانەیل و رووژنامەوانەیل بوود، تا ئەوانیش بتیوەنن لووایلوو ئێ داتەکەیلە کار بکەن و وەرەو نووا بچن، ئەگەر ئێ داتەکەیلە زێز وە کار رسانە بوود، ئەو وەختە رسانەیلیش زێز وە داتەکەیل وسن و دیوزەمەی فرەیگ لە شوونێ تێد.
سە دەوڵەت لە ئێ باوەتە بایەس داتەکەیل درس و نووخوازێگ دیاری بکێد. دوێمین کار یەسە گ لە ژیان و دەفتەر و ماف رسانەیل و هەرکەسێ گ لە ئێ باوەتە تێکووشێد، پشتەگری بکەیم، هەم دەوڵەت و هەم مەردم بایەس هیورێیان وە ئەو جییە گ رسانە پەسای کار خوەی لە ئەورە پێش بێد بوودن و ئەو جییە بپارێزنن. کار رسانە وەل کارەیل تر جیاوازە، سە دەفتەر و دەستەکێیانیش وەل جییەیل تر جیاوازە و دەسەڵات دارەیل هەر شارێگ بایەس فرە هرمەت ئەو جییە گ رسانە پەسای کار کێد بگرن، چیون ئەو جییە سەرچەوەی رووشناییە، جی هاتن هەوای تازەس، جی هەناس کیشان یەی کوومەڵگاس، ئیمە بێ نیور و هەوا فرە زیو لە بێن چیمن. وەداخەوە لە ناو کوومەڵگای کیوەنە پارێز هرمەت چشتەیلێگ گرن گ ئەڕای کوومەڵگا نیەتیوەنێد کارێگەری فرەیگ داشتوود، ئەمان زێز وە ئەو کارەیلە، چشتەیلێ گ بایەس هرمەتێیان بگریم، ئەڕامان بێ نرخە. مدوو ئێ گەپە یەسە گ وەداخەوە ئەو جوور گ بایەس فەرهەنگمان وەرەو نووا نەچێیە، ئەو جوور گ بایەس پەروەردە نەیومنە، ئەو جوور گ بایەس وە رسانەیل ئجازە نێیایمنە گ کارێیان وە درسی پێش بووەن، وە تایبەت وە رسانەیل گەورا لەوای تلیوزن و رادیون.
ئێسە گ ئێ هەمگە دیوزەمە دیریم، چ لە باوەتی فەرهەنگ، چ لە باوەتی ئابووری و چ لە باوەتی گەپەیل رامیاری و کوومەڵایەتی، بایەس بڕەسیمنەو گ لە کوو کەم کاری کردیمنە، و هەنای لە بانێ هیوردەو بیومن، رەسیمنەو گ یەی بەش فرە گەورا گ مەنستە جی، هەر ئێ بەش رسانەسە، سە تا فرەتر لەیە نەچقیامەسە ناو تیەریکی و گەنەکاری، وە رسانەیل ئجازە بێیەیم رزگار بوون، چیوزە بێیەن تا ئیمە لە رووشنای و هەوای تازەی خوەیان بێ بەش نەکەن و تا ئەورە گ هاز دێرن دەسمیەت کوومەڵگای ئیمە بێیەن. بایەس بڕسیمنەو گ جیەگای رسانە هالە کوورە، «مارشاڵ مەک لووهان» بێرەوەر کانادایی لە ئێ باوەتە ئیوشێد، هەر ئەو جوورە گ ئەرەشمیدۆس لە شوون یەی خاڵ دیاری و پاڵپشتی بیو تا دنیا لە شوون خوەی جی وە جی بکێد، ئێمڕوو ئێ خاڵ دیاری و پاڵپشتیە هەر ئێ رسانەیلەسە.
•سایت بلوط
