کوردایەتی، خۆنووسینەوە یان خۆناسینەوە
پارتە پێشەنگەکانی بزاڤی رزگاریخوازی کوردستانی بەر لەڕاپەڕینی ساڵی ١٩٩١، بەهەندێک جیاوازی لە دەسەڵات و توانای جەماوەری و قەڵەمڕەوی جوگرافیدا، بەشێوەیەکی بەرچاو ، نەیانتوانیوە لە سنورە مێژووییە نەریتییە جەماوەری و ناوچەیی و بازنەی ئەدەبیاتی سیاسی و فەرهەنگیی بەرێی خۆیان دەرباز ببن و، سازوکاری رابردووی زال تێکبشکێنن، کە لە ئەنجامی کات، پەروەردە، خانەوادە، ناوچە و هۆز، دروست بووە و کاریگەری و رادەی فراوانبوونی قەڵەمڕەوی ژێر نفوزی هەر لایەنێکی دیاری کردووە. بۆیە سەدەی بیست بە بنیاتی ئەندێشە و دەمارگیری و زەبروزەنگ و پاوانخوازیەکانییەوە، لەسەرلەبەری کایەی سیاسەتکردن، رێکخراو، ئیدۆلۆژی، شێوازی پەیوەندی و گوتار، بووەتە بناغەی هەموو بزاڤێک و بەردەوام خۆی فۆرمۆلە کردۆتەوە و هەنگاوبەهەنگاو، لەگەڵ رۆژ ژمێری ژیانی کورد هاتۆتە پێشەوە و لەبرەو نەکەوتووە.
کە بەدیقەت لە تابلۆ گشتییەکە ورد دەبینەوە، بە روونی ئەو راستییە بەرچاو دەکەوێ، کە پارت و هێزە دیموکرات و لیبرالە کوردیەکان، خۆیان لەناو بیرەوەریەکانی مێژوو و شانازی رابردوویان قەتیس کردووە و، دەرگای پێشڤەچوون و رچەشکێنی و وەرچەرخانی بگۆڕی هزرییان، کە پەرژینەکانی نەریتپارێزی تێک بشکێنێ، لەسەرخۆ کڵۆم داوە. لە دۆخێکدا کە ئەو هێزە هەم مەودا، هەمیش تخوب و پێوەری قۆناغی ئێستای کۆمەڵگەی کوردییە، بە دەستکەوتەکانی و ئالەنگاری و ئاستەنگ و پەروەردە و دەرفەتەکانییەوە، بۆچی دەبێ بەو رادەیە خۆی دوور بگرێ لە نوێگەری و هاوئاهەنگبوون لەگەڵ جیهانی نوێ و فۆڕمی بەڕێوەبەریی هاوچەرخ لە تێکەڵبوون و دیالۆگی نێوان لایەنە سیاسییە جیاوازەکان و بیڕای جیاواز و بۆچوونی سیاسی جیاواز و ئەندێشەی جیاواز، کە لە جیهانی مۆدێڕندا بوونەتە کۆڵەکەی پێشکەوتن و بناغەی پتەوی یەکگرتن و یەکێتی و هێزداریی گەلان.
بۆچی دەبێ ئەو هێزە بە زەنگینیی مێژووی بزاڤەکانی خۆیەوە، بەو ڕادە لە خۆ لەقاودان و خۆ پارێزیەوە، دەست بە گوریسی میراتی بەجێماو لە شۆڕش و بزاڤەکانی رابردووی بگرێ و، بەردەوام ئەو گوریسە بەدەوری بەژنی روانگە و جیهانبینی و بەرنامە سیاسییەکانیدا هەلزنێ و، ئەو هەڵزنین و لەخۆ ئاڵاندنەش سەرەنجام هەم ئاقاری جولانەوە لە جیهانی پان و پۆڕ و بەرفراوانی ئێستای لێ بەرەتەنگ دەکاتەوە، هەمیش گشت کۆمەڵگە، بە دامەزراوە و داودەزگە و سیستەمی بەڕێوەبەری وڵاتیشەوە، لەگەڵ خۆیدا، ئەگەر بەرەو شێوازی ئیدارەدانی رابردووش نەگەڕێنێتەوە، ئەوا لەجێدا و لە ساتەوەختی نەگۆڕودا دەیچەقێنێ و یادەوەریی دژبەرییە ناوچەیی و رێکخراوەیی و ئیدۆلۆژیەکانی سەدەی رابردووی بەسەردا ساخ دەکاتەوە، ئەوە لە حالێکدا کە جڤاکی نوێبەختی کوردستان، بۆ یەکەمین جار دوای سایکس بیکۆ، لە مەودایەکی درێژی سێ دەیەییدا، بەپێی (ئەزموون و هەلە) خەریکە ئازادی و سەربەستی سیستەم و دەسەڵاتی کوردی تاقی دەکاتەوە.
شەقامی ماندووی کوردستان بە دەستکاریکردنی ئەرێنی لە بنیاتی نەریتپارێزی سیاسی و، نۆژەنکردنەوەی شاڕێی پەیوەندیی ناوخۆیی، لە کاری بەیەکەوەیی و هەڵڕشتنی رەنگی ژیان بەسەر سیمای روداوە کوژەکییەکانی رابردوو، نوێ دەبێتەوە و دووبارە هۆزان بۆ کوردبوون دەهۆنێتەوە و، بە پێشڤەچوون بە مانای گەشەکردنی زانست و پەروەردە و فەرهەنگ و شارستانییەکی پڕ لە تۆلێرانس، هەنگاوەکانی خۆی لەگەڵ گەلانی ئازاد و زندوو لە بەڕێوەبەریی دەستەجەمعی سیستەمی نوێی جهان کۆک دەکات.
رەوتی کوردایەتی سیاسەت داڕێژی دەسەڵاتدار، دەبێ ئەم پرسەیان لەبەرچاو بێت، کە بە هەبوونی حکومەتی کوردستان، نەدەتوانڕێ و نە لۆژیکیشە چاوڕوانی سەدەیەکی دیکەی دانبەخۆداگری و هەناسە درێژی و خۆڕاگری و مال لەسەرکۆڵی لە خەڵکی کوردستان بکرێ. ئەوەی لەژێر سەرکردایەتی ئەو بزاڤە رویدا، سەرلەبەری لەپێناو ئازادی خاک و سەربەستی وڵات وسەربەخۆیی نەتەوایەتی بوو. لێ قۆناغی دوای ئەوە خۆشگوزەرانی و حەسانەوە و سەربەستی مرۆڤ و لە ئارامیدا ژیان، هەم ستراتیژ، هەم داخواز، هەمیش ئامانجی کۆتایی خەڵکی کوردستانە و، کە شایانی ئەوەیە هێزە پێشەنگەکانی ناسیونالیزمی کوردی، وەکوو ئەرک و وانە، هەرگیز لە رۆژەڤی گرنگترین و لە پێشینەترین کارەکان دایاننەگرێ، هەڵبەت ئەوە داوا و خواستێکی دادپەروەرانەیە و گرنگە لە دامەزراوەی دیموکراسی کوردستاندا، کورسی لەپێشەوە و پلەی یەکەمی بۆ دابنرێ. چونکە دیموکراسی و بەهای نەتەوەیی بۆ هەموو گەلان و کوردیش پڕ شکۆن، لێ بە ئەندازە و بارتەقای شەڕی ئازادی و شۆڕش، دانبەخۆداگری و دەمارگیری و پشودرێژی نابەخشن.
دوای راپەرینی ساڵی ١٩٩١، ئەو فۆڕمەی لەسەر بنچینەی سەرکەوتنی چەکداری بنیاتنرا و دواتر لە هەڵبژاردنی یەکەمین پەرلەمانی کوردستان بە هاوبەشی و سازشێکی خەمخۆرانە جێگیر کرا، هەژماری جەماوەری بزاڤی نەتەوەخوازی پڕتر و زەنگینتر و بڕ بەهاتر کرد.
گەرچی شەڕی ناوەخۆی ناوەڕاستی دەیەی نەوەد کۆستێکی روخێنەر بوو، لێ زاڵبوون بەسەر ئەو تەنگەژەیە و دواتر یەکگرتنەوەی دوو کەرتەکەی ئیدارە و حوکمڕانی کوردستان، سەنگ و قورسایی و متمانەی بزاڤی کوردایەتی پاراست و خستیەوە سەرشوێنی خۆی.
لە درێژمەودا و لە ئەنجامی برۆکراسیی ئیدارەدانی وڵات و نادادپەروەریدا، ئەگەر دوودڵی گومان و پرسیار هاتبێتە ئارا، لێ گەشەکردن و پرۆسەی ئاوەدانی ناوخۆیی و، دواتر رووبەڕووبوونەوە و پاراستنی کوردستان، لەشەڕی قورس و مەترسیداری داعش و ئیدارەدان و بەردەوامی ئەو بەرگرییە تا سەرکەوتن، شانازی و سەنگ و گرنگایەتییەکی زۆر مەزنی خستەوە سەر تای تەرازوی هێزی نەتەوەخوازی کوردستان. بەڵام سەرباری هەموو ئەو خاڵە ئەرێنییانە، دەبێ لەوە بەئاگا بین، کە کێشەیەکی قۆناغی و سەردەمی لە بیرگەی درێژمەودای کۆمەڵگەی جیهان بەگشتی کوردستانیش بەتایبەتی بوونی هەیە، کە زانیاری روداو و هەواڵی ئەمڕۆ، هەموو زانیاری و سەربوردە و هەواڵی دوێنێ دەسڕێتەوە، ئاخر نەوەی نوێی ئەمڕۆ، پێوەر و روانگە و بژاردەی نوێی بۆ ژیانی ئەمڕۆ هەیە و زۆر کەمیش مێژوو دەخوێنێتەوە و لەبەر دەکات، وەچەی ئەم سەردەمە سیستەمێکیان دەوێ، کە بەپێی پێودانگ و جیهانبینی و داخوازی ئەوان، سەرلەبەری کایەکانی ژیان نوێ بکرێتەوە و دابڕێژرێتەوە. بۆیە زۆر گرنگ دەبێ ئەو نەوەیە ئەو بزاڤە ببینێ، کە حوکمڕانی کوردی دامەزراوە و بەڕێوەبەرایەتییە ئیداری پەروەردەیی و سیاسییەکانی لە ریشەوە و بە پێوەری دادپەروەری هەڵبسەنگێنێ و دابڕێژێتەوە، بە شێوەیەک کە هێزی راکێشان و لەخۆگرتن و ئیدارەدانی بەرەی نەتەوەیی، هەموو جەمسەرە هزری و سیاسییەکان، بەرەو مانەوە لە تەوەری کوردبوون ( بە مانا سیاسییەکەی) کێش بکا و رێگا لەو تەوژمە بگرێ، کە لەتەنکاو مەڵە دەکەن و بەڵێشاو بەڵێن دەبەشنەوە.
دواجار ئەگەر بەپێی چاوگەی سیاسەتی لۆژیک و ماتماتیک لە رای گشتی و لایەنگریی کۆمەڵگەی کوردستان بڕوانین، داتا و ژمارەی بەشدار بوون لە هەڵبژاردنەکان هەواڵی خۆش راناگەیێنن و پێمان دەڵێن، ئایەندە چارەسەری بنچینەیی بەپەلەی گەرەکە، کە تێیدا بەرەی نەتەوەخوازی، ئیرادە وپێملبوون و بەرپرسیارییەتی مێژوویی خۆی ئەرێ دەکا و، ئامادەیە بۆ بنیاتنانی قۆناغێکی نوێ و دەسستپێکردنی شۆڕشی دیموکراسی و دادپەروەری و، بە بڕیاریشە تەوقی مڵکەچی بۆ نەریتە کلاسیکیەکانی بەشبەشێنەی جوگرافی و ناوچەیی و هۆزایەتی تێک بشکێنێ و کوردستانێکی یەکگرتوو بنیات بنێت، کە نەتەنیا لە کوردستان، بەڵکوو ببێتە هێزی وەرچەرخانی هەموو عێراق، بۆ جێبەجێکردنی دەستور و، گۆڕان لە ناوەندگەری باڵ سالارییەوە، بۆ وڵاتێکی دیموکرات و لیبرال و فدرالیزمی رەگ داکوتاوی چەسپاوی هەمە پەسەند.
