کورد فەیلی، دە نام زێد و ماڵ خوەییش؛ خەریوەسە
شه‌فه‌ق نیوز/ وت و وێژێ وەرد حامی نیکبەخت، لە ئێڵێگ دوورە وڵات
وەر ژە رزاشا پەهڵەوی ک تز (یەک دەوڵەت، یەک میللەت، یەک ئەرتش) دە ئێران باو نەبی و ئێران جوور چەن ساتراپی، چەن بڵاد، چەن وڵات سەروەخوەێ دگەرداننەێ، چوون کەسێ جوور ئێسە خاون زار و زەمین نەدبی، ئەمناک کردن هەر بەشێ لە کشوەر ددریا وە بڕێگ و هە لەورە زەمین و قورخ و حوکم زووداری ددریا وەیان، جوورێ ک دبین وە جیگر دەوڵەت دەو ناوچە، چشتێ جوور فەرماندار نزامی.
کوردەێل چوون یەکێ لە کوانەترین ئێرانییەێلە دیانە هساو و هەمیشە دە دریژای میژوو هە جەنگەری و بوێر بینە و پیاگەتی داشتنە و دە بان ئات و پەیمان خوەیان وسانە، جوور سوپاێگ ئەڕا ئەمناک کردن ئی پەڕ و ئەو پەڕ ئێران، دە ئی کشورە بڵاوەو بینە.
ئێسە بڕ فرەیێگ لە کوردەێل ئێران هانە نام جەماهیر (سۆفیاتی) ئەوسا ک دۆماێ داپاچگیان سوفیه‌ت، بڕێ لەێ وڵاتەێلە ئەڕا خوەیان بینە وە یەکێ یەک کشوەر، ئەڕا نموونە شارستان خواجەوەند دە شوون شەورەوی ئەومەیینگ، کەفتگەسە نام دەسان ئازەربایجان و ئەرمەنستان و دیمن ک چۆن کریا وە شوون شەڕ و تڵابەێ ئازەرییەێل و ئەرمەنییەێلە، هێمان ک هێمانە ئەو ناوچە وە نام ئێڵ خواجەوەند ک بنجینەێ هن کرماشانە نامگیرە، هەرچەن ک ئێسە دی دویشن ئێڵی وە نام خواجەوەند دەورەێلە نەماگە.
ئی ئێڵە ئێسەێش بڕێ لەیان هانە کلاردەشت و خوەیان وە کورد دزانن و هێمانیش هە وە بنزار لەکی قسە دکەن. بڕ گەپێ لە کوردەێل کرمانج بریانەسە خوارسان ژۆرین ، بڕێ تر کوردیش چگنەسە خوراسان خوارین و ... هە وەێچوونە چیە‌چیە و بڕبڕ کوردەێلە کەفتنەسە دە یەکێ یەک وڵات.
دە دەورەێ شێخ عەلیشای زەنگنە ک وەزیر و قەوی‌مەقام ئمپراتووری سەفوییە بییە، دەسهەڵاتداری و فەرمانداری نزامییەری فرە شوونەێل دریاگە وە کوردەێل، فرەتر کوردەێل زەنگنە. هەر چەن بڕێ لەێ کوردەێل دوورە وڵاتە ئێسە خوەیان وە تەبعیدی و تاڕیاگ دزانن باوجی هادەێ فرەترێیان هە وە دڵ خوەیان و ئەڕا فەرماندار بیین ناوچەیێگ بان گرت‌بینە وەر و چگ بینە وڵاتەێلێ تر دە چوار گووشەێ ئێران.
یەکێ لە ئەوانە، خێڵ عەبدوڵماڵکییە ک خوەیان هن ناوچەێ هەورامان بینە و هێمانیش هە هەورامانی قسە دکەن. بڕێ لە ئەوان کووچیانەسە قوروە، بڕێ تر وە هەمەدان، بڕێگیش وە ئوستان مازندەران و دوفێشتر وە شارستانەێل ساری و بێهشەهر. ئەیانە فرە لەیان هێمان زوان کوردی هەورامی خوەیان ئەوهیشتنە و ئەڕا فەرهەنگ و زوان کوردی، چالاکی دکەن.
حامی نیکبه‌خت عەبدولمەلکی؛ یەکێ لەو چالاکەێل و شاعرەێل خاس ئەو ناوچەسە ک تا ئێسە کتاو شێعرێ وە هەورامی بڵاو کردگە. دەێ بەشە لە زنجیرە‌ێ وت‌ووێژەێلمان وەرد ئی شاعرە دەمتەقەێگێ داشتیمنە ک پێشکەشتان دکەێمن.
-کاکە حامی، خوەش هاتیتە، وە قەوڵ خوەتان (وەش ئامای)، لە وڵات و هووز ئەڤدڵماڵکی ئەڕامان بویش؟
: منیش لە وڵات سەوزڵانییەێل نمڵچ، لە بوو هەمیشە تازەێ گژ و گیاێل وەحشی، لە وێشنگ ئەسپەێل لەچەر، لە لاژۆر ئێران، سڵام دکەم وە بغدا، وە ئیلام، وە زاگڕوس، وە گەرمیان و وە دامان پاک دەجڵە.
- جگێ لە هووز خوەتان ئەڕامان بویش
: ئیمە بنەماڵەێ ئەڤدڵمەڵکیمین، دە چوار قەڵاێ زاغەمەرز بێهشەهر دە ئوستان مازندەران.
چوارقەڵا، چوار ئاوایی دیرێ وە نام زاغەمەرز، زەیوەند، ئەمیرئاوا و حوسەین‌ئاوا ک هووزەێل فاراوەند، زەیوەند، شێخوەند و کەماڵوەند ک هەر کامەیان بەشێگن لە خێڵ ئەڤدڵمەڵکی (عبدالملکی) و نزیکەێ سەد ساڵ وەر ژە یە کووچریانە وەێ وڵاتە و تا ئێسە وە کوردی هەورامی قسە دکەن، دانیشتگنە.
منیش دە ساڵ 1357 هه‌تاوی ( 1978)، چل و یه‌ک ساڵ پێش ئەڵ‌ئێرە هاتمە دی و دەرس و مەخشەێلەم، دە دەورەێ مەدرەسە دە زاغەمەرز و دە دەبیرستان و دە زانکۆویش دە شار ساری، زانکۆوەێ مازندەران دەرس خوەنستمە و سەرڕێشتەم ریازی و هساو بییە.
-له چ ساڵێگەو شێعر وتیتە؟
:هە لە ئەوەڵ ساڵەگە ک چگمە زانکۆ یانێ لە بیس و دو ساڵ پێشەو دەس کردمە شێعر وتن و دو ساڵ دۆماێ ئەوە، وە غەزەڵ و مەسنەوییەو، جدی‌تر شێعر وتمەو.
-دەێ هەمگە ساڵە، ئێسە دتوانیمن ک ئیوە، جوور ماموستایێگ دە شێعر بناسیمن؟
:نە، خوەم وە خوەم دویشم ک م هێمانیش وەو جیگە نەڕەسیمە و هالیمان فرەم ماگە هەرچەن لە چاو ئەوسا رێ فرەیێگ نامەسە پشت سەر. لە سەرا منیش جوور گشت تازەکارەێلە لە شێعر هجاییەو دەس کردمە شێعر وتن ئێسە ک دنووڕم وەو شێعرەێلمە، فرەتر مننە سیامەخشێ دە لام.
-ئەڕا؟ فرەتر باسەگە شییەو بکە
: راسییەگەێ یەسە ک م لە وەختێگەو وەرد شێعر شاعرەێل گەوراێ کورد ئاشنا بیم وەم خوەمیش ئاگا بی ک جەهێشت فرەیێگ کردمە و هەر چێ فرەتر وەرد ئی جوورە شێعرەێلێ گورێ گرتم دیم ک چارم ناچارە ئەڕا یە ک بتوانم دە ئی رێگە وە جیێ بڕەسم و خوەم وە خوەم وتم ک بایەد هە شێعر نوو بویشم و بەس.
وەێجوورە بی ک دە ناخ م ئاگرێگ گەپ ئەوکریا و بی وە کتاو شێعرێگ وە نام (ئاورێ ئارگا).
م بیم وە ئارگا و مژ سارد و سڕ شێعر هجایی ک لە ژێر خوڵەکووێ ک کوانگ دڵم ساردەمردگەو کردبی، بڵووزە دا و چاوم رووشن کرد و دیم ک هروو کردمە وە شێعر نوو و تا ئێسە ئی دڵبەستەگییە هە ها دە نامەین من و شێعر نوو کوردی.
-یانێ دی یەمە شێعر هجایی نەدویشی؟
:چۆ، هالی هەم جارجارێ، شێعر شێعرێگ هجاییش ئەڵوەسم و دە شێعرە نووەێلەمیش هەمجا هەم لە مووسیقی و زوان شێعر کڵاسیک، چ بخوازم و چ نەخوازم، تووشگ ئەڵگرم، هەر چەن ک نام و نامتووک شێعرەێلەگەم وەرد خوەم، هە گۆڕیانە و منیش جوور گشت وڵات، شێعرەێلەم ئاوێنەێ دەرۆنمن لە یەک‌لا و لەولاویش ئاوێنەێ دەور و گردمن.
-دیاری‌ترین تایبەتمەندی شێعرەێلەگەت چەسە؟
: ژان، دەرد دیاری‌ترین تم شێعرەیلەمە، ژان و ئێشێ ک لە دەوران کووچانن و دەربڕیان ئێڵەگەم لە هەورامان تا ئێرە ها دە گیانمان، یە دیاری‌ترین چشتێگە ک دە نام شێعرەێلەم دیاری دیارییە.
-دە بارەێ شێعر کوردی خوارین ئەڕامان بویش، لە چاو کودێگ دوورەوڵات دە بانترین جی ئێران
:شێعر کوردی خوارین، هەر چەن دۆمای شێعر سورانی کەفتە جم و جۆل، باوجی ئێسە جمەێ دیاێ و رێ خوەێ، چمان کردگەسە دی و ئێسە لە فرە باوەتەێل کەم نەدیرێ لە شێعر سورانی.
-چەنێ وەرد شێعر کوردی فەیلی، ئاشنایت؟
: چەن ساڵ پێش وەختێ ک ئەڕا بڵاو کردن یەکم کتاو شێعرەێلەم، یانێ (ئاورێ ئارگا) چگمە ئیلام و وەرد ئیلامییەێڵ و ماموستا زاهیر سارایی هامشوو پەیدا کردم شێعر کوردی فەیلی ناسیم، وەداخەوە هێمان نەتوانستمە وەرد شاعرەێلەێ کورد فەیلی عراق پەیوەندیێ بگرم و هالیمان هە وەرد شێعر کوردی فەیلی ئیلامی ئاشنام.
-لە چالاکییەێلەێ خوەت دە مازندەران ئەڕامان بویش
: ئاخینمە ک هێمان دە چوار قەڵای ئیمە دە مازندەران، هیچ بنیاتێ ئەڕا کار کوردی بنەڕا نەنریاگە هەرچەن هەر کەس وە راس، خوەێ ئەڕا خوەێ، وە خیرەت خوەێ دە بارەێ میژوو و فەرهەنگ کوردیاتی، ئەویندارانە و دڵسووزانە کار دکەێ. م خوەمیش لە چەن ساڵ وەر ژە یە دیرم فەرهەنگ وشەێل کوردی خوەمان کووەو دکەم ک دە ژێر ئاوار ئی کووچیانە نەمرن.
-دە بنەتاێ ئی باسە، قسه‌ی دڵت بویش ئەڕامان
: چە بویشم؟ لەێ هەمگەێ ئارزووە و تاسە ک کووەو بییە دە مل دڵمان. گەوراترین خوەزەوم یەسە ک ئەدەبیات کوردی، بڕەسێ وەو جیگا ک لاق و شایسەێ ئی خەڵکەسە ک یە چەن هزار ساڵە تمەدۆن دیرن و ژیار کوردی ئی هنە دیرێ.
ئی زوانە و ئی فرهەنگە ک دیرێ لە دڵ کێوەێلەمان، هێمان هە قوڵ دخوەێ ، لە دڵ شاعرەێلە و نویسەرەمانیش، منیش ئاواتەخوازم ک بتوانم وە بەش خوەم ئی گوڵ جییە لە ئێران ک زێد و ماوا و هن کوردەێل دوورەوڵاتە وەگەرد برا و خوەشکەێل ترم دە چوار قەڵای کورد بێهشەهر و ساری، وە هونەر کوردیاتی و داڕێشت کوردایەتی ئەڵڕازنم.
ئه‌ڕا کورد فەیلی، ک جوور ئیمە دە نام زێد و ماوا و ماڵ خوەییش خەریوە وە هساو دیاێ، ئارزوو سەربەرزی و بەختەوەری و بەشداری فرەترێ دە دەسهەڵاتداری دە عراق و ئێران، دیرم.
-سپاس، برا، ئەڕا دووریەگەت، پایار بمینن
: منیش سپاسمەندتانم، منیش ئەڕا دووریەگەتان فرە هووڵمە، بمینن وە خوەش
