هە دە فەرهەنگ کوردی، ژن خوداۆێنە ماگە
شەفەق نیوز- کرماشان، ئوو دوفێشتر ناوچەێ دینەوەر، هەمیشان پایتەخت فەرهەنگ کوردی بییە.
ئەر وە میژوو ئەڵگەردیمنەو لە کتاو موقەدەس سەرئەنجام تا شێعر و تەموورەژەنی و مووسیقای کوردی، تا ئەو هەمگەێ کتاو زانستی و فەرهەنگییە، تا وە ئمڕوو ک هەمجا مووسیقی و کەم تا کوتێ شێعر و نەقاشی ، دوارە دە ئی ناوچە سەر هێز داگە، هەمیشە هە دینەوەر یا تەنیا نوارۆو بییە یا لە نوارۆ ڕەوەێل فەرهەنگ کوردی.
دە ئی ناوچە، هەمیشە هونەر وەرد سروشت و کەش‌و‌کێوە و زات ئنسانی و زوان و ئایین یارسانی یا باوڕەێلێ ک وەرد ئی ئائینە تێکەڵەو بینە، یەکێ بییە، دوفێشتر وەرد عشق، عشقێ ک وەرد ئەفسانەێل ئەفسوونکارێ جوور شیڕین و فەرهاد ریشگ پەیدا کردگە و دەم وە دەم و سینگ وە سینگ دە کوردەماڵان گەردییە.
ئی جارە، ئەو جەریانە، چمان سەر لە نەقاشی هێز داگە و کەسەێلێ جوور شەهاب قەنبەری و بەشیر نەزه‌ری دە موولەق نەقاشی کوردی، ناسانگە وە گشت.
دە ئی بەشە، وت‌وێژێگ وەرد بەشیر نه‌زەری، نەقاش تەوانای شار سەحنە دیریمن ک بەش تابڵەوێلەێ وە مووتیڤ ژن و ئەسپ فرە وەناوبانگن دە کوردەواری.
شه‌فه‌ق نیوز - تکایە خوەت بناسن ئەڕامان
به‌شیر نه‌زه‌ری : وەوجوورە ک م خوەم دناسم، ئەر بخوازم خوەم بناسنم بایەد بویشم ک م شێتەر هونەرم، شێت و شەیدایێ ک هیچ چشتێ لەێ دنیا نەدتوانێ دڵنیاێ بکەێ و دە هیچ جیێ بێ‌ژە پێشت بووم نەقاشی ئارام نەدگرێ.
وەختێ ک م دە پشت سێ‌پایەێ نەقاشییەگەم دنیشم و دنیایێگ دیارمە وەر چەمم ک جوور ئی دنیا نییە، دیدگا و باوڕەێلێ تر دە نام نەقاشییەێلەم دیانە دی، جوورێ ک دتوانم بویشم م هە ئەڕا نەقاشی کردن دژیم و بەس.
ئەر جوورێ تر بخوازم بیشم، یه‌سە ک دویشمەێ: م بەشیر نه‌زەرییم، چل و چوار ساڵانم و کار و بارم نەقاشییە و لیسانس نەقاشی لە زانکۆ هونەرە جوانەکان تێهران گرتمە و یەیش بیس ساڵە ک دیرم وە شێوازێگ زانستی و پسپووری کار دکەم.
-دە ئی کارە وە وەر چەم کێ گریسیایتە و فرەترین ئاڵنگ ناگە دە بان کارەێلەت؟
:دە زانکۆ وە خزمەت ماموستا (هانیباڵ ئەڵخاس) رەسیم ک یە گەپترین رووداو ژیانم بییە ئەڕا نەشاق بیین و نەقاش ماین.
- دە کارەێلەت، ژن ، یەک لە مووتیڤەێلەتە، ئەڕا؟
: یەکم کتاو م (ژن کورد) بی ک کووەو کردنێ هەفت هەشت ساڵ دریژە داشت و نزیکەێ سی وێنە دە نامێ نریا.
م دە ئی کارەێلمە ژن کردمەسە یەکجوور (خوداڵە) و (دایە‌ی زەمین) و (دایەێ نێشتمان) ک چۆ چشتێ رێز و حورەت ناینێگە لە فەرهەنگ کوردیاتی و کوردی و لەکی خوەمان.
-بی ژە مووتیڤ ژن کورد، ئیوە، ژن خوەێ دە ئەو کتاوەێل و ئەو ئاسارەێلەت، کارەێلێ تر دە ملێیان کردیتە، دەورەێلە دە شوون چە بیتە؟
: م کتاوێ تریش دەرهاوردمە وە نام ( ژن و دێو) ، راسییەگێ یەسە ک ئی کتاوە، کوو نەقاشییەێلێگە و تەرحەێلێە ک دە نامێیان خواستمە ک ئەو باوڕەێل گەنە، ئەو هنەێل چەواشە ک هن کوومەڵگاێ (پیا وە زووری)یە وە بەش خوەم و وە رەنگ و راز نەقاشی بشێونمەیان و بکیشمەیان وە چاڵنج، جوور چشتێ ئی کارەێلمە،،خوەیان ڕاوسیانێگن دە وەر ئەو نگاێل گەنە.
م بێ ژە ئەوانە، کەفتمەسە شوون باس میژووئی چەواشەئی و دە وەراوەر یەک راوسیان خەیر و شەڕ، ئوو دە ئی کارەێلمە ئوستوورەێل کوردی و ئێرانی و مەشرقی بردمەسە کار ئوو ئی کارەێلمە بەش چشتێگیش پەیوەندی وەرد مەسائڵ رووژینەی دنیاییش دیرن،
- ئەسپ، یەکێ ترە لەو مووتیڤەێل دڵخوازتە، ئەڕا؟
: ئا، جوور گشت کوردەێل، ئەسپ دە لای منیش ئازیزە، دە نام ئی وێنەلمە م خواستمە ک وە کارەسات دڵتەزن عاشوورا، جوورێ نوو تر بنووڕم، چوون ئەسپ یەکێ لەو کاراکترەێلەسە ک ئەڕا مەزڵووم و هەژار نیشان داین فرە خوەش‌دەسە، ئە ڕا یە دە تابڵەوەێلەم کردمەسەێ ناوەند کارەێلەم.
- تو فرە وه‌رد فەرهەنگ ئستوورە پاوەنەێ خوەت کردیتە، هە؟ وەێ‌جوورەسە؟
: راسە، بەڵێ بێ ژە ئەوانە، م وە جیا تایبەتی (ژن کورد و ئستوورە)یش کار کردم ک فرە پێشوازی و هێوازی لەێ کریا، ئەڕا نموونە دە نمایشگاگەم ک پارەکە دە ئاتولیەێ هونه‌ری سەبا دە شار تێهران و دە تاوسان نامەێ، فرە لایینداری لەێ کریا و دە گوڤارەێل و شوونەێل هونەری فرە باس دە بانێ کردن. ئوو کووکارەێلێ تریش دیرم ک ساڵیان ساڵ کار دە ملێیان کردمە و دیرم دکەم.
-کارەێلەت چ تایبەتمەندیێ دیرن؟ ک وەختێ کەسێ ببینێگەیان بویشێ یە هن بەشیرە؟
: راسێ بخوازن م دە کارەێلەم هامە شوون چەن چشت ک کارەێلەم کردە هن خوەم و واژۆ یا ئمزاێ منن.
چەن تایبەتمەندی ک ئەوەڵیەکەگەیان یەسە ک رووژهەڵاتیین، چوون م جوور بڕێ تر، خوەم نەخستمەسە وەر لەفەێ ئی (ئیسم)ەێل جووراوجوورە ک رشیانەسە مل ئیمە و خوەم دە دیل ئیسمەێل رووژئاوائی نەهیشتمە، ئوو وە چەواشەێ گشت رەوەنەێلە، وە مینیاتورەێل و کاشیکارەێل و چشتەێلێ تر ک تایبەت وە ئێران و وە مەشرق‌زەمینن وەر کردمە.
هە وەو چۆنە ک دزانن م (لەک)ێگم و یەیش شانازیمە ک وە هونەر کوردی و کوردیاتی و دوفێشتر ئەو پەلە ک هن ناوچەێ لەکستانە فرەتر ئەلپلم و وە شانازییەو دویشم ک هە هامە شوون ئەوە ک لە دەر و دیوار، لە سرۆشت، لە باوان منە و هن زوان و فەرهەنگ کوردیاتی منە، و تەجرۆبەێ ژیانیمە، ئوو چ بخوازم و چ نەخوازم هە ئی چشتە زق‌تر لە گشتێ دیارییە دە کار و بار م، جوور هەر هونەرمەندێ تر و دە هەر شوونێ لە دنیا منیش سەرچاوەێ هونەرم لە ژیانم و کەسایەتی خوەم قوڵ خواردگە و شەخسیەتمیش دە وڵاتم پەروەردەوە بییە ئوو یە نە چشت چەپی چەواشەیێگە نەیش خراو.
-ئەو دووەێیەێ تایبەتمەندییەێلەت چە؟
:دوێیم تایبەتمەندی م ئەڵگەردێ وە وەزیاتێ ک دە ئی دەورە دیریمن. دزانیمن ک دە سەردەم ئیمە مودڕنیتە زاڵ بییە دە مل گشت چشتێ، ئوو دەس ناگە دە بان گشت ژیانمان، یەکێ لە هەدەفەێلەێ مودڕنیتە یەسە ک گشت فەرهەنگەێل و میللیەتەێل و هووزایەتییەێلێ ک دە دنیا هەسە بسڕێگەیان و تێکەڵاوێیان بکەێ دە نام یەکترەکی و یەکجوور فەرهەنگ (غەربی ) رووژئاوایی حاکمەو بکەێ وە زوور میدیا و تکنولووژی بانێ ک دیرێ ئوو گشت کەمهووزەێلە لە ناوەو ببەێگ و دنیا بکەێگە دێکەێ بووچکەڵەێ وەگەرد نەزم نوویێ وە نام نزام دەوڵەمەنایەتی و سەرمایەداری ئوو وە کەێخودایی خوەێ، ئوو جوورێ لە هام‌جووری دە دنیا باو بکەێ ک وڵاتوەندەێلە هە چۆ لێوانەێل یەکجار بەترەف ک جوور یەک تەولید کریانە هە وە یەک شێوەو بیانە وەر چەم، ئەوەێش وە قاڵبێ ک هە دڵخواز مودڕنیتە خوەێیە و بەس. ئمجا کار م چەسە؟ کار م سازین و زینگەو کردن مووتیڤەێلێگە ک هن ئوستوورەێل خوەمانیین، ئەڕا یەسە ک دتوانم بویشم ک کارەێلەم یەکجوورەێلێ راوسیانێگە دە وەراوەر ئی نه‌زم نووی ودەێشتەکییە ئەڵوەت دە وەراوەر گەنییەێلەێ و ئوو کەڵکەڵەێ م، همیشە هە ئوستوورەسازی دە مل ئستوورەێل کەڵێن خوەمانی بییە و هەمیشە پاملەێ یەمە ک ئی چشت خاسە ک لە مودڕنیتە خوەێ وە میراتی بردمەسە، یانێ (فەردیەت) و (تاکە کەسی) ک دە فەرهەنگ خوەمانیش داشتیمنه‌یەێ، یە زق‌ترەو بکەم و داخوازم لە گشت هام‌تەبارەێلەم، گشت وڵاتوەندەێلە، گشت کەمهووزەێلە دە گوڵەگوڵەێ دنیا یەسە ک بزانن ک چارمان ناچارە ک دوارە وە باوڕ و سوننەتەێلەمان و رێ و رێچه‌ێلەێ خوەمانیێ ک دیریمن ئەڵگەردیمن و لە تێرئاو کردن خوەمان و هونەرمان لەو سەرچاوەێلە ناویریا نەمینیمن.
-یانێ ئەڵگه‌ردیمنە جار جاران؟
: نە ، م کەێ یە وتمە؟ ئەڵگەردیان وە سوننەت وە ماناێ ئەڵگه‌ردیان و فرێز کردن خوەمانە دە جارانمان نییە، سووننەت یانێ یە ک پەیوەندی بگریمن وەرد سەرئاو هونەر بنچینەدار و فەرهەنگ ساق و کوردیاتی و ئێرانی و نام‌دوئاوانی و رووژهەڵاتی خوەمانی، گڵاڵێ گەپ بگرنە وەر چەمتان، وەختێ لەو کیەنی‌ئاوە ک قوڵ دخوەێ دکەفێگە رێ هادەێ دە دریژاێ رێیەگەێ خوەێ ببێگە هزار پەل و هە پەل بوەشنێ ئەڕا خوەێ و گڵاڵەێلێ تریش ک مەنیس‌ئاو و گەڕیس‌ئاو و گەن‌ئاو و گەن‌وگوو‌ئاو و وە قەوڵ ئێسە وتنی پاشئاو شار و دێیەکەێلە دەروەس و چرکنێیان کردگە بڕشنە نام ئەو گڵاڵە و لێخن بکەن و بگەننەێ، ئەڵگەردیان وە سوننەت یەسە ک نواێ ئەو دەروەسییەێلە بگریمن نواێ ئی تیکەڵاوییەێل گەنە ک دە ئی هەنازە کەفتگە یان دکەفێ بگریمن، ئوو بهیلیمن ک هە وە شێوازێگ سرۆشتی، گڵاڵەگە وە رێ خوەێ بچوو و بڕەسێ وە ئمڕوو و بڕەسێ وە داهاتوو و سەر ئاسووەێل نادیارترێ دە بانان نە ک مەنە بمینێ دە ئەوساوین.
ئەر بچیمنە بن‌دوروسێ دبینیمن ک دە جارانیش هونەرمەندەێلە، خوەیان وەگەرد سەرچاوەێل نادیارێ ک ئەزەڵی بینە، پەیوەندی دانە و ئەڕا یەسە ک ئەو جمێشتەێلێیانە ساق و خەس، لە ئەزەڵ تا وە ئەبەد، ماگه‌سەێ و دمینێگەێ.
-یانێ هونەرەگەمان دینی و عرفانییەو بکەێمن؟
: نە، م کەێ یە وتمە؟ م مەبەستم یەسە ک وەو سەرچاوه‌ێل ساق و خەسە ک هەمیشە هەوەجەدارێیمن بڕەسیمن و ئەو (من) ئیمە دە بان کارەێلەمان فرە زاڵ نەمینێ، هە وەو جوورە ک دە فەرهەنگ عامەێ کوردیاتی (خوەێ ئەڕا خوەی) بیین لە بنەڕەتەو عەیوەو و نەنگەساری دیرێ، دە ئێرەێش هەر یەسە، دە نیگارکیشی و مێعماری و گشت هونەرەێ ک ئەوسا داشتیمنە، دە فرە لەێیان خەڵقینەرەگه‌ێ تاکمەجارێ هە ئمزا و واژۆویش نەکردگە و خواستگە خوەێ دە نام کارە هونەرییەگەێ شوون‌گومەو بکەێ نە ئەوە بکەێگە چشتێ ئەڕا گەورا کردن خوەێ دە مل وڵات، چوون ئەڕا هونەرمەند هونەر ئەسیڵ ئەوسا، خوەێ موهم نه‌بییە، هونەرەگەێ گرینگ بییە ئەوەێش چوون ک پەیوەندی داشتگە وەرد سەرچاوەێل ئەزەلی و ئەبەدی و ئەوی هە خوەێ وە ڕاوفەێ زانستگە دە ئی ناوەکییە راوفەیێگ ئەڕا رەسانن ئەو هنە ک وەێ کریاگە و جمە و جۆلە و ئاگرێ خستگە دە دەروونێ ک هەر چێ رشیاگە دە دەرۆنێ، هەر چێ ک پەسا قوڵ دخوەێ لە ناخێیەو گشتێ بڕشنێ وە دەر و هیچ جوورێ سووژە‌کریاگی یا وە زوان رووژئاوایی وتنەنی (سابجکتۆم)ێگ دە ناوەو نەداشتگە و هونەرمەندەگە هە خوەێ وە هساو نەهاوردگە، هونەرمەند دە ئیجوورە شێوازەێلێ سووژەوە نەدبێ و خوەێ لاددەێگ و هە دمنێگە نەێڵەێ دمنێگە زەل بووچکەڵەێ ک تا وەختێ پڕە هیچ دەنگێ نەدێرێ ئمجا وەختێ ک لە نامەو پەتییەو کریا، خوەێ لە خوەێ چووڵەو کریا، ئمجا تازە دبێگە دوزەلە و جفتان و شمشاڵ و نەی و نەێلە ک هەر پف بێ‌دەنگێ ک دکرێگە نامێ، ئەو پفە جوور ئاگرێ دڕشێگە نامێ و دەنگێ لەێ هێز ددەێ ک ئاگر دخەێگە ناخ و دەرۆن وڵات گشتێ، چشتێ جوور دەمیان رووح دە کاڵبەدێگ چووڵ و هووڵ ک گیان دخەێگە وەر ئەو هشک‌ئەڵهاتگە، یەسەێ دخوازێ هەر چێ ک ببێ.
یە تاریفێگە لە هونەر ساق و سووننەت خەس و ساق، ک نە تەنیا هە وەرد کورد مانا، ئوو نە هە وەرد ئێرانی و عراقی و خاوەرمیانەئی و مشرقییەێلە ک دخوازم بویشم وە گشت دنیاوەندەێلە و واتەێ بداشتووبم ئەڕا گشت دنیا ک وه‌ر ژە یە مودڕنیسم هەر چێ ک دیرن بتلنێ و هەر چێ ک میرات فەرهنگی خوەیان دابنن ئەڵ بان مودڕنیسم، کارێ بکەن ک خوەیان لە شەڕ ئی پرۆسە و پرۆژەێ هام‌جووور کردنە ک ها دە دەس و دەم کاپیتالیسم و مودڕنیتە بپیەرێزنن و دوورەو بگرن لەێ و شەڕێ لە وڵاتیش دوورەو بخەن و بزانن و وریا ببن ک هیچ رێگەێ وەکارترێ بێ‌ژە هونەر نەماگە ئەڕامان ک وەو بڵنگە و وەو چەکە بتوانیمن رابوسیمن دە وەراوەر ئی لافاوە ک خستگەسەمانە وەرلەفە، ئوو نەبایەد بهیلیمن ک ببەێگەمان وەرد خوەێ و شوون‌گوممان بکەێ، ئەڵگردیان وە سوننەت وە ماناێ ژیان جوور ئەومە و دە جاران وسان نییە، مەبەستم یەسە ک ئی گڵاڵە ک دە دریژای میژوو، دە دریژای زەمان جارییە، پرچ و پاکێیەو بکەێمن جوور مەل ئاوپاککەرەکێ ک وە بەش خوەێ تێ‌دکوشێ ک لێخنێ ئاو لێڵاوی بسڕێ، ئستوورەێلە ک سەمبۆڵێگن لە باوڕەێل تایبەتی هن خوەمان، بایەد ئەوانە زینگ و ئمڕووژینەو بکەیمن .
م ئی رێگه گرتمەسە وەر و دە هونەر خوەم، وە بەش خوەم، راوسیان و ئێعترازێگم دە وەراوەر ئی ئەوسڕینەێلە ک ڕەوەن مودڕنیتە و کاپیتالیسم دیرێ وە سەر دنیا، وە گرد و گردواری دیارێ، وتم مودڕنیتە نە ئمڕووژین بیین ک فەرق فرەیێگ ها دە نامنی ئی دوانە.
-هونه‌ر ئیوه، چ داڕێشتێ لە هونەر فولکلور کوردیاتی گرتگە؟ وازترێ بکەێ ئەڕامان خاسە.
:دەو پرسیارییەگە جواو دام، ئێرەیش ئەر بخوازم وازاترێیەو بکەم بایەد بویشم ک هونەر کوردیاتی هونەرێگە ناب و ساق ک ریشگ دە ئەو سەرچاوەێل ئەزەڵی و جارانییە دیرێ، هونەرێگە ئەزەڵی و ئەبەدی، ئەو فەردییەت و تاکەکه‌سی ناب و خەسە ک وتم ها دە نام هونەر فولکلور خوەمانی. ئەڵگەردیان وە هونەرێ ک بکرە و ئەنەخوارد و دس‌نەخواردگ.
کانسپت کارەێلەێ منیش لەێ تایبەتمەندی هونەر کوردیاتییە گیریاگە ک دەستوورگر نییە و نەدهیلێ (مود) و (ئیسم) بویشێ وەێ ک چە بکەم و چە نەکەم یا کەسێ بخوازێ تەکلیفێ ئەڕا هونەرم بنێ و داخواز گالری‌دارەێلە بکرێگە دەستوور کارەێلەم.
-ئەڕا هە ژن و ئەڕا هە ئەسپ؟ ئەڕا چە هە ئی دو مووتیڤە فرە دە کارەێلەت وە کار بریانە؟
:دە ئەدەبیات و عرفان ئیمە، خودا هەم لان و وجهەی مەعشووق بیین دیرێ هەمیش عاشقییەت ئوو هەردوگێیان وە یەکا هان دە زات حەزرەت حەق.
ژن، لان مەعشووقیەت خوداسە، ژن دە ئێرەێلە خوداژنێگە یا دایەێ‌زەمینێگە ک ویر ئیمە دکەێ وەر ئەو حەزرەت حەق، ئەر بتوانیمن وە حەق، فرە وجهەێ زەمینێ بدەێمن، ژن دبێگە لان مەعشووقیەتییەگەێ، بەشێ ترێگێ دبێگە ئارکی‌تایپ یا ئەو گەوری‌سەمبۆڵەیلە ک یۆنگ، ڕەوانناس دیاری جەهان وتگەسەێ، داڵگ دە گەوری‌سەمبۆڵەێلەێ یۆنگ‌یش ها دە ناخوە‌ێ‌ئاگاێ هەر ئایمێ وە گشتی ک یە ئەڵگەردێ وە چووزانم داڵگ خوەمان یا ئەو داڵگ سەرانی و ئەزەڵییە، ئەو زایێشت یەکمەگە ک ئایم‌مانا دە ئەزەڵ داشتگەسەێ، بەشێ ترێگیش هن یەسە ک م دخوازم رێز و حورمەت بنم ئەڵە ژنەێل داڵگان خوەم و دایەێ نێشتمان خوەم.
دزانیمن ک پایەێ هەر کوومەڵگاێ ها دە بان ژن و ئەر دە وڵاتێگ ژنەێلە خاس و پێشکەفتە ببن خوەییش دکەفێگە نوا، ئەریش دۆمامەنە ببن ئەو وڵاتەێش دکەفێگە دۆما. لان و وجهەێ رەیینی و جوان‌پەرەسیێ ک هونەر مانا دە زات خوەێ دیرێ، هەر هونەرمەندێ دکیشێ وەر ئەو یە ک ژن بکەێگە موتیڤێ دیاری و زق‌تر ئەڕا خوەێ.
-ئەسپ چە؟
:دە دریژاێ ژیان کورد و دە شێعر و فەرهەنگ ئیمە، سرۆشتی بیین خوەێ پایەیێگە ک سەقام داگە وە شکڵ و شێوە گرتن ژیانمان.
ئاژەڵ و ئایم، هەمیشە وەرد یەکترەکی ژیانە، ئایم و دوفێشتر ئایم کورد لە حەیوان، لە تەبیعەت و دەر و دەێشت، هیچ وەختێگ جیاوە نەبییە و نییە، ئایم هەمیشان تەبیعەت و حەیوانات بەشێ لە وجوود خوەێ زانستگە، ئوو دە دەوران یوونان وەرژە ئەفڵاتون و ئەرەستوو ئوو وەر ژە وەدی هاتن فەلسەفەیش، ئەو دەورانە ک وە دەوران شاعرانە‌ئی نامگیرەو بییە و وڵات، گشتێ هە وە هەست و دڵ خوەیان ژیانە نە وە بیر و عەقڵ، وڵاتوەندەێلە، گشتێ شاعرانە ژیانە نە عاقڵانە ئوو ریازی و مەنەتقییەری جیێ دە ژیانێیان نەداشتگە، دە کارەێلەی منیش هەم، ئەسپ، هە ئەسپ وە تەنیا نییە، چۆچشتێ شێوەێ وە شێوەێ ژن دچوو، چوون ک منیش لەێ‌وا ویر دکەم ک ئایم و حەیوان تێکەڵاو بینە و هە تلکەڵاو دمینن.
دە هونەرەێل ئەوساویین، دە گشت دنیا دبینیمن ک موجەسمەیێگ ک سازینە ئەر بەشێ لە حەیوان داشتگە، لەش ئاژەڵێ تر، باڵ و چنگاڵ یەکێ تر و ... داشتگە و هەمجا کەپووڵ ئایم بییە ئوو تێکەڵاوێ بییە لە ئایم و ئاژەڵ، هە وەوجوورە ک ئایم و گشت گیانەوەرەێلە ژیانێیان تێکەڵاو بییە.
ئیمە دە ئوستوورەێلەمان حەیوانێ دیریمن وە نام (دووراسپ) ک خوەێ، ئەسپ نگابان حەیواناتە وە گشتی، ئەسپەێ ئێمام حوسەین (ع) دە نیگارکیشییەێل و پەردەخوەنییەێل عاشوورائیش ئیجوورە چشتێگە، چمان وڕینەێ گشت دیرێ و سەرەوەرەێ گشتێ دکەێ، م لەێ وەزیفە‌ناسییە و لەێ وەملەوگیرییە، ئەڕا کەسایەتی داین وەو ئەسپ دە نام نەقاشییەێلەم، سەرمەخش گرتمە ک گشت ئەسپەێلەگە دە گرد ئەو گرد ئەو ئەسپە دچەرخن دە وێنەێل عاشوورائییەێلەم، چمان گشتێ دخوازن کوتێ لە خەم و پەژارەێ خوەیان بننە کووڵ ئەو ئەسپە، چمان هە ئەوی دتوانێ خەمخوەر گشتێیان ببێ، چمان هام‌دەردی وەرد گشتێیان دکەێ، ئوو یە کردمەسە جیاوازی دە نام‌بەین نەقاشییەێلەێ عاشوورائییەێلەم وەرد عاشوورائییەێلەێ نەقاشەێل تر جوورێ ک گشت نەقاشییەگەم دە دەور تەوەر ئەو ئەسپە دچەرخێ، دە جی واژا کردن سووژەێل هەمیشانی و تکراری.
دە ئەو ئەسپەێلە، (دووراسپ) هەمجا هەسەێ، یەیش بویشم ک ئەسپ دە کارەێلەێ م پڕە لە نەخش و نیگارەێل کوردی ئوو لە نەخش و نیگارەێل وەڕە و یان و دەسکارەێل کوردەواری ئەڕا کیشانێیان بەهرە بردمە و لەشێیان وەێ‌جوورە کیشریاگە.
--هونەر کوردی دە کرماشان چۆنە؟
: وە داخەوە هونەر کوردی دە کرماشان فرە رەوز نەکردگە، یە وە تاریفێ لە خوەم هساوێ نەکەن باوجی هەر چێ هەپتە دکوتم و هەپ و هەوڵ ددەم ئەڕا هامیاری، کەسێ ک هەمیشان کەڵکەڵەێ هونەر ساق کوردی بداشتووبێ، نەدیمە، تەنیایی دە نام نەقاشەێلە دەرد گرانێگە ک دیرێ ئازارم ددەێ و خوەزەو دخوازم وە گوورانی‌چڕەێلە و مووسیقی‌وانەێلە چوون تا دڵت بخوازێ دە کرماشان مووسیقی کوردی، هەواخواز و ژەنیار و پسپۆر دیرێ ئەڕا خوەێ، تەموورە لە گشتێ فرەتر ک حەتتا دە شێواز مەکتەب گووران و مەکتەب سەحنە، فرە فرە سەقامداریمن، دە شێعریش ک دە کوردی لفانەێ مووسیقیە هەم خاس بیمنە و هەسیمن، دە لا هونەرەێل تەجەسومی جوور نەقاشی و موجسمە‌سازی وە داخەوە ئایمەێل پەیوەستەکارێ نییە دە کرماشان و دە ئی باوەتە فرە دەس‌پەتی و فرە کەمدەسیمن.
-چ جاڵنجەێلێ ها نواێ ئی رێگە؟
: چاڵنجەێلە فرەن، گرینگترینێیان یەسە ک دەوڵەتییەێلە ک قانوون ناگه‌سە ملێیان ک ئەڕا ئی کارەێلە بەرنامە بداشتووبن و بوودجە و پوول و پارە بنن، هونەر فولکلور کەم‌تاکوتێ لە ویرەو بردنە و فرەیش موهم ئەڕایان نییە، لە گشتێ بەدتر یەسە ک هونەرمەندەێلەمانن فریو درووێ وە نام هونەر جەهانی خواردنە چوون گەن لەێ ئەوڕەسینە و لە خوەیانەو هونەر جەهانی هە یانێ یە ک ئیمە هە بایەد شوونگیر و تەقلیدکار ببیمن نە نواڕۆو و ئەڕا یەسە ک دە کارەێلەمان هە کوپی‌کار مایمنە و دمینن و پرفورمەنسەێلە و کانسپچواڵەێلەگە و ڤیدئوئارتەێلە و چووزانم چشتەێل پسپووری و قووڵ قووڵێ لەێ‌وا کوردیاتییەو نەکردنە و هە کەفیمنە شوون ئەو چشت و چیاتەێلە ک دە ئورووپا و ئامریکا هەسەیان، نە، وەێ‌جوورە نییە، هەر خاڵێ، هەر شوونێ دە ئی دنیا، دە ناوچە و وڵاتێگ، هە وەو تایبەتمەندییەێل خوەێیەو، ئەگەر قسەی نووێ بداشتووێ ئەڕا وتن، ئەوەێش هونەرێگە جەهانی.
هونەر جەهانی، جوور جوغرافیا لە یەکا گرتن ئی گوڵەگوڵەێلە سازریاگە، یانێ گشت هونەرەێل دنیا وە یەکا دبنە هونەر جەهانی نە هە هونەر یەک گوڵ جی لە دنیا، گشتمان دزانیمن یە خۆ دیارییە، ئێسە ک هژمونی‌سازی دە گشت چشتێ ئوو دە هونەریش فرە ئاڵنگێ دیاریییەو بییە، ئوو مووڵتی‌میدیاێلە باوەو بینە، خۆ دیارە ئەوان ک دەسڕەسی فرەترێ وە رەسانەێلە دیرن و خاون میدیاێل جەهانیین، ئەوان دە زەێن گشت دنیا دبنە سەمبوڵ هونەر جەهانی.
ئیمەیش وە داخەوە دە گێژاو ئی هژموونییە گیر دکەفیمن و هونەرمەندەێلەمان هادەێ هیچ نیشانەێ لە میرات هونەری کوردی و کوردیاتی و رووژهەڵاتی دە کارەێلەێ خوەیان نەگرن وە خوەیانەو.
دە کرماشان، وە داخەوە بڕێ لە بەرپرسەێلە هە چمان ویر بڕینە لە ئیجوورە چشتەێلێ، لەو لاویش دبینیمن ک وە قەوڵییەی (هانیباڵ ئەڵخاس ) ک هەمیشان وەمان گووشەجەڕە ددا ک کوور کوورانە نەکەفنە شوون فەرهەنگ رووژئاوا، هونەرمەندەێلەێ کرماشان خوەمان ئیجوورە چشتێ نەدگرنە وەر چەم و ئەیانە بینەسە چاڵنجەێل گەپ وەر رێ ئیمە ئەڕا گەشەوەری هونەر کوردی دە کرماشان.
یەیش بویشم ک ئیمە وەختێ گەنجینە و خەزینەێل کەڵێنێ جوور هونەر کوردی دیریمن، شانامەێ کوردی، شانامەێ لەکی، دە نام وەڕ و لەێ و یان و نالی ۆ مەوج و قالی و حەتتا دە بان سان قەورەێلەگە دە ئاسەوارەێلەمان، دە ئەدەبیات ئیمە خەزینەێل بێ‌بنێ دیریمن ک ئەر هونەرمەندەێلەێ ئێساێ ئی وڵاتە بخوازن وەێیان بڕەسن، جی ئەڕا کار فرەترێگ دیرێ، جورێ ک دتوانیمن دە بان ئەوانە هونەرەێل فرەترێ بخەڵقنیمن، ئەڕا ئی کارە نەگریمنە وەر چەممان؟ هیوادارم هەم بەرپرسەێلە و هەمیش هونەرمەندەێلە، لەێ چشت فرە گرینگە ئەوبڕەسن و وە چوارپەل جەڕیاگ و دەم و زوان بەسریاگ نەچن وەر ئەو پیری فەرهەنگ رووژئاوایی، ئیمە ئەر وە چەم وازترێگەو بچیمنە پیری هونەرەێل نووی و رەنگ و بوو ناوچەئی و میللی و خوەمانی‌ترێ دایمن وە هونەرەێلەێ خوەمان، ئمجا دتوانیمن ک هونەرمان ئەڕا ئەوانیش کل بکەیمن و سادرێ وە گشت دنیا بکەیمن.
ئەر بخوازیمن ک کەفتن وە شوون ئەوان یانێ تەقلید کردن لە ئەوان بکەیمنە کار خوەمان، یە چ کارێگە؟ ئەوان سەد ساڵ وەر ژە یە کارێ کردنە، وە خاسترین جووریش ئەو کارە کردنە، خۆ یە چ کارێگە ک ئیمە ئەڵگەردیمنە سەد سال پێش ئەوان، ئەڕا ئمڕووژین نەبیمن؟
- چ شێوازه‌ێلێ ده کار کوردی دیریمن؟
:ده کار کوردی شێوازێ وه جیاواز ئه‌ڕا خوەێ نەدیریمن هەرچەن ک یە خەێلێگە دە ئی سەردمە ، ئی دۆما دۆما (نەقاشی مەکتەب کوردستان) فرە وەسەقامەو پایار بییە ک سەردەمدارەگەێ ئوستاد هادی زیاءدینی بییە و بڕێ تر لە شاگردەێلەێ و رەفێقەێلێ و ئەوانەێ تر ک خواستنە و دخوازن ئی کارە تەکمیل بکەن، کەسەێلێ جوور خەلیلی‌فەرد، مەهدی زیاءدینی، فەردین سادق‌ئەیووبی، ئەیانە نەقاشەێلێگن ک دە سنە جمە و جوولەێ خاسێ خستنە ڕێ ک وەێ نام (مەکته‌ب کوردستان) نامگیرەو کریاگە.
دە کرماشان وەداخەوە تا ئێسە حەتتا ئەو مەکتەبەیش نەکەفتگەسە رێ، چوون ک گەورایێگ جوور هادی زیاءدینی دە ئی گەوراشارە زهیر نەکردگە و ئەو هامدڵی و هامیارییە ک وەداخەوە دە نام هونەرمەندەێلەێ کرماشانی بایەد ببێ، نییە، بەرپرسەێلەێش لەێ‌وا، وە بوونەێ یەسە ک هە تاک و تیکێ لەێ‌لا و لەولا کارکارێ وە رەنگ و بوو کوردی دکرێ و بەس، ئەوەیش فرە فرە کەم.
-ئەڵگەردیمنە سەر تاریخ گەور وڵات گەور زاگڕۆس، وەوجووورە ک بزانی، نەقاشی لە کەێیەو هاتگەسەنام کوردەواری؟
:نەقاشی دە کوردەواری و دە زاگڕۆس وە گشتی، هەر چەن ک فرە گەور و میژووئییە، باوجی میژوو ئی کارە نادیارە، ئەڕا نموونە دە دەروەن میرمڵاس دە کوێ‌دەشت لەکستان دە لاژۆر ئوستان لوڕستان، نەقاشییەێلێ هەسە ک هن نۆ هزار تا یانزە هزار ساڵ وەر ژە یەنە، ئەوانە دە بان تاش تاشریانە ک ئەر وە یە ئەڵگەردیمنەو دبینیمن ک ئیمە تاریخێگ یانزە هزار ساڵە لە نەقاشی کوردی دیریمن دە ناوچەێل لە‌ک‌نشین کوردەواری، یەیش بویشم ک نەقاشی هە لە هەێیەو هە وەرد ئایم ژیاگە، دە نام ئشکەفتەێلە، باوە‌ئایمەێلە، ور ژە تاریخ، ئەڕا چشتەێل ئائینی خوەیان دە بان بەرد و تاش کاوسەێلە یا دە نام ئشکەفتەێلەگە چشتەێلێ کیشانە.
وە سنگ ئەوانە دپووڕێ ئەر بویشیمن ک هونەر و نەقاشی هام‌لف و هام‌زا و هام‌بازگ ئایم بییە چ دە رووژهەڵات دنیا و چ دە روووژئاواێ دنیا ئوو دوروس‌ترەگەێ یەسە ک بویشیمن سەرەتاێ هونەر و دوفێشتر نەقاشی دیاری نییە و هە یە دزانیمن ک چشتێگە فرە فرە گەور.
-شێعر و نەقاشی دە نام فرە لە خەڵکەێل دنیا، لفانەێ یەکترەکیین، دە نام کوردستانات چە؟
:دە ئێران، نەقاشی و هونەرەێل تەجەسۆمی، چۆچشتێ دە خزمەت شێعر بینە دوفێشتر شانامە و ئەفسانەێلێ عاشقانە جوور شیرین و فەرهاد و لەیلی و مەجنوون ک نزامی و کەسەێلێ تر وە شێعر ئەڵگەرداننەسەیان، جوورێ ک دتوانیمن بویشمن نەقاشی هیچ جوورێ سەر وە خوەییێگ و جیاییێگ دە نام‌بەین خوەێ و شێعر نه‌زانستگە و هە دە خزمەت ئەدەبیات بییە، دە دەوران سەفەوییە، دە ئاڵنگ پەیوەندییەێلێ ک ئێران وەرد دنیاێ رووژئاوا پەیدا کردگە جگڵە‌جگڵە نەقاشی دوورەو کەفتگە لە شێعر و چۆچشتێ وە جگ‌جگ سەروەخوەێیەو بییە.
ئی چشتە ک بخوازیمن ئیجوورە رەوەنێ دە نەقاشی کوردی داشتیمنە یا دیریمن، نە، ئەوسا لەێ‌وا نەبییە یا م خەوەر نەدیرم، ئێسەیێش دە کرماشان هە لەێ‌وا نییە، هەر چەن ئیمە شانامەێ کوردی، نادری‌نامەێ کوردی، شیرین و فەرهاد کوردی، لاس و خەزاڵ، مەم و زین و مەنزوومەێل گەورێ تر وە بنزارەێل زوان کوردی داشتیمنە، باوجی ئێسە دە کوردستان، وەو جم و جوولە ک هادی زیاءدینی کردگە، چمان چۆچشتێ هە دە بان چەن بەیت و ئوستوورەێل کوردی، تاکمە‌گلەێ نەقاشی شێعرپایە کیشریاگە و بەس، دە ئیلام و کرماشانیش خۆ دە نامنی شێعر کوردی، ئوو نەقاشی ئیچوونە پەیوەندیێ هە نەگیریاگە.
-خوەت چە؟
: م خوەم فرە دووس دیرم ئیجوورە کارێ بکەم و دخوازم دە بان شیرین و فەرهاد کوردی، نیگارکیشی بکەم چوون جوغرافیاێ عشق شیرین و فەرهاد وڵات منە و بێستون و پەڕاوێ ک فەرهاد و عشق وە‌یەکا تاشینەسەێ هێمان هەم ئەڵ شوونەێ خوەێ وساگە دە نام‌ڕاس کرماشان ئوو حەیفە ک دە جوغرافیاێ ئەدەبی کوردی و دە جوغرافیاێ سرۆشتی و زوانی کرماشان ئی سەمبۆڵە لەێ‌وا دە وەر چاومان ببێگەێ و ئمجا دە جوغرافیاێ نەقاشی کوردی شوون و نوونێ نەبێ، هە لەێ‌وا شانامە‌ێش ک گوڵەگوڵە شوون جەنگ و رووداوەێل حەماسی و عاشقانەێلەێ، گشتێیان هێمانیش هە وەو نام و نیشانە ک دە شانامەێ کوردی هاتنە هان دە کرماشان و ئی مەنزوومەێل شەڕوانی و ئەویندارییە ک هەم هان دە شێعر و مەتەڵەێل کوردیاتی ئیمە و هەم هان دە مووسیقی و بەیت ئیمە، حەیفە ک دە نەقاشی و موجەسمەسازی و ئەو دووەێ هونەرەێلەێ ئیمە بەشێ نەداشتووبن.
م خوەم بان دە،پانزە تەرح بان جڵد ئەڕا داستانەێل و شێعرەێل شاعرەێل کرماشانی کیشامە ک یە سەرەتاێ کارەێلەم وەێ شێوەوە بییە باوجی وە دروو بویشم ک دە نامنی شێعرەێلە و داستانەێلە و مەتن کتاوەێلە پەیوەندیێ گرتمە و چەن تەرح و نەقاشی تایبەتی ئەڕا ناوەڕووک ئەو پەڕتووکەێلە کیشامە، نە، نە هە م ک هێمان دە گشت کرماشانیش ئیجوورە چشتێ نەکەفتگە و همیرم یەسە ک ئیجوورە چشتێ زووترێ باوەو ببێ.
- لە کارە نووەێلەت بویش.
: کوونەقاشییەێلێ ک ها دەسم و دە نمایێشتگاێ وەێ زووەێلە دنمەیان، بڕێ تر لە نەقاشییەێلەمن ک دە بان ئوستوورەێ ژن کورد کیشامەسەیان. ئی‌جارە هام‌ڕێ وەرد ئەو ئوستوورە، ئوستوورەێ شاماران هەم کیشامە.
شاماران یا شای‌ماران ،ئوستوورەێگە ک سەر و کەپووڵێ ژن بییە و ئەندامێ لە سەر ئەو خوار، لەش مار بییە.
مار ئەڵ‌ئێرە ئوستوورەێ سەڵامەتییە ک ماناێ مەنفی و گەنێ نەداشتگە و نەدیرێ. ئی ئوستوورە یەکجوور ئستغاسەیێگە، نەزر و نیازێگە ک ژنەێل وڵاتی، ئەڕاێ ئاشێ دکوڵنن وە نام (ئاش نیازی شای‌ماران) و بڕ و بەشێ دکەن تا ببێگە نەزر شای‌ماران و لە قوڕن دڵەوە دچڕن وەێ ک (ئەرێ هەێ شای‌ماران، تو ک شای گشت مارەێل و خەزەندەێل و مەل و موورەێلەیت، ویرت وە شوو و زاڕوو و برا و خوەشک و کەس و کارەێلەمان ببێ ک مار و مەل و موورێ تر چز وەێیان نەدەن و نەدەن ئەڵ ئەڵەێیان) چشتێ ک ها دە ناخ ئی ئوستوورە یەسە ک خەڵک ئیمە باوڕ داشتنە و دیرن ک دە دنیای راسکانییش هەر ژنێگ ئەڕا خوەێ، شای‌مارانێگە. یە ماناێ فرە بەرزێ دیرێ و فرە عرفانییە و گەور، ئوو یە خوەێ م دخەێگە ویر ئەو شێعر عارفانەێ عەتار نەیشابوورییە ک سی گلە مرخ وە تەماێ وەدی کردن سیمرخ، باڵندەێ ئەفسانه‌ئی بان گرتنە وەر و چگن تا بان تکەڵ کێوەێ قاف و ئاخرێ ئەوڕەسین ک سیمرخ مانا هە وجوود نەدیرێ و هە نییە، ئوو یە خوەیانن، ئەو سی مرخه، ک وە یەکا دبنە سیمرخێ و سیمرخ هە خوەیانن، یەیش هە وەو چوونەسە، چوون هەر ژن کوردێ ک دیرێ نیاز دکەێ وە دەرگاێ شاماران، خوەێ شامارانێگە ئەڕا خوەێ، هەر چەن خوەێ لە یە ئەونەڕەسییە و ئەگەر خوەێ ئەوڕەسێ لە زات خوەێ، خوەییش ئەو خواوێنەئییە ک شای‌ماران داشتگە دتۆانێ بداشتووبێ و خوەییش دبێگە یەکێ جوور شاماران خوداوێنە.
یە عرفانە ک دە نام کوردەواری وە شێوەێ ترەو عامگیرەو بییە و وە گشتی ها دە نام گشت کوردەواری، دوفێشتر دە نام ژنەێلە ک سەرچاوەێ ژیانن، چوون دە کوردی ژن، ژین، ژیان، گشتێ هامڕیشگن.
ئی ئوستوورە، چشتێگە جوور (انا الحق)ێ ک حەلاج وتگەسەێ، یەکجوورێ لە عرفان و خوداوێنەئی عام ک هە نسیو ئیمەێ کورد بییە چوون فەرهەنگ کوردی فرە فرە پڕ بییە و غەنییە و هێمانیش هەم فرە گەورە و م ئەڕا یەسە ک نامەسە مل خوەم ک وەێ فەرهەنگە پاوەنە بمینن و بکەمەێ سەرچاوەێ بێ‌بنێ ئەڕا کارەێلەگەم. ئی چشتە ئێسەیش قسەیێگە ک ها نواتر لە واتەێلێ ک فمنیستەێلە دە بارەێ ژن دویشن.
دە ناوچەێ ناودوئاوان (خاوەرمیانە/ شەرق الاوسط) ک عەراوەێل دۆت تازەزا و بێ‌تاوان زنەچاڵەو کردنە، میللەتەێل گەورترەکێ، ژن جوور نەزری و ئەڕا نەزر و نیاز و خەیرات و ئەڕا بەردە بیین جنسی، وە خەیرات دانە وە مەعبەدەێلەیان، حەتتا دبینیمن ک داعش دەێ‌لا و تاڵبان دەولامان، دە ئی سەردەمەیش هەمجا دۆت و دۆتەڵەژن دفرووشن وە پوول و پارە و وە کەنیژی دبەنەێ و دیلی، ئوو ژن هە لە جاران و ئەوسا تا ئێسا دە لایان بێ‌قورپ بییە، کورد ئیجوورە نووڕستگە و دنووڕێ وە ژن ک سه‌رچاوەێ ژیانە و مایە‌ێ ئاز و هازایەتییە و خوداوێنەسە، جوور ئاناهیتا ک مەعبەد خوداژن ئاو بییە دە ئێران وەرین و ئێسەیش ها دە ناوچەێ کەنگەوەر دە کرماشان خوەمان.
- ئەڕا دۆماپرسیاری، چەنێ کوردەێل فەیلی عراق دناسی؟
:وەواخەوە م نەدناسمەیان هەرچەن ک فرە فرە دخوازم ک وەردێیان هام‌و‌شوو بداشتووبم و هونەرێیان ببینم و ئاڵ و وێیەر هونەری وەگەرد یەکترەکی بداشتووبیمن، یا کووتاهی لە من بییە یا هەر چشتێ تر ئاخینمە ک تا ئێسە ئی پەیوەندییە وەردێیان نەداشتمە.
