فەیلیەگان و بەشەوبوینەگان.. و نەداری نوێنەره‌یلیان
عەبدولخالق فەلاح/ هەر ماوەیگ جاریگ، دەنگیگ لە ئەندامەیل ئەنجومەن نوێنەرەیل بەرزەوبوود ك داوای ماف بەشیگ لە چینەیل عراق وپێکهاتەیلی کەێد، بیجگە کورد فەیلی، ک لەناو خوەیان بەشبەشەو بوینه وخوەیان مه‌یل ئەرا یەکیگ دیرن ک گردیانەو بکەێد، و ریزەیلیان بکەێدە یەک، و تەقلاداین ئه‌را رویتەو کردنیان لە ناسنامەی ئاینی ونەتەوییان رەت بکەێد. بووسیەێدە نوای مەغز گشتگیری توخمارەگەری، ک هیمان لە کۆمەلگاگە باوە. لە هەڵبژاردن هاتگ، دویر لە سومبلایەتی ئامادەبوود ئەرا بەشداری و هەڵبژاردن نوێنەرەیل راستەقینەیان لە ئەنجومەن نوێنەران، ، وەلی لە ری باوەڕ وە باوەتەگانیان وستەمهاتنیان، ولە ری کارکردن ئەرا هەڵچانن چویچانیان، و وسانن ململانەی نانونییان.
فرە لەو دەنگەیلە، خوەی لە خود ئەو پێکهاتە و چینەیلەسە، ک رێز ئەرایان دیرێمن، مافەیل خوەیان وەرگردن، ئەرا داواکاری وە مافەیل برایلیان، چوینکە خوەیان نوێنەر راستەقینەیانن، ( چوی برایه‌یل تورکمان ك وه‌شیوه‌ی جوراجور باوڕ سیاسییان داواکەن و داوەکاریان وەدەستیەرن)، ك یه ماف خوەیانە وەگورەی ئەوەیگ دەستور دابینی کردگە، چوینکە خوەیان لە کۆمەڵگای عراقن، و بەشیگن لەیەک جیاوە نیەوون. ئی مافەیلە شایەت کاریگەری لەبان فرەی مەردم دیرید ، وشایەت کاریگەری کۆمەڵایەتی ئەرای بوود، ک هەمیش خوەی ماف تاکانەس، لەری دابینکردن داهات و مەزرانن سیاسەتیگ لە بان بنەمای ئەو مافەیلە.
بەشیگ گرنگ له دەستور عراقی، نووڕستنه ئەرا ئەو چینەیلە ک نوێنەرایەتی کەمینەگان کەێد لەو گەلە، ولە هەرچە ماڤ دیرن، وهەرچە ئەرکێگ ك هابان شانیان، چ وەشیوەیگ کۆمەڵی جوور ئەو چینەگان، یا وەشیەوەیگ تایبەت وتاکانە. دەستور عراقی لە ساڵ ٢٠٠٥ ، لە دەقەگانی باوەت مافەیل و ئازادی فرەیگ لە باوەت مافەیل کەمینەگان گردیەسە خوه‌ی. چ وەشیوەی گشتی بوود یا تایبەتی، و ئەوەیگ دەستور نووسادەی لەباوەت کەمینەگان، ئەنجامیگ سروشتیه ، ئه‌را رەنگاورەنگی ئایینی و نەتەویی و زوانی ک لە عراق هەس، چوینکە عراق لە فرە تایفە پێکهاتگە، و ئه‌را ئی سروشتە ک لە پێکهاتەگان ناو عراق هەس، دەستور بڕیگ ماف دیاری کرد وەشیوە بەرزەگەی، ک چین کەمینەگان گردەو.
لە ماف هاووڵاتیە عراقیەگانە ك کورد فەیلیش ها لەناویان، ماف دەنگداین و پەسەنکردن دیرن و تویه‌نن دەنگ بیەن ئەرا ئەوەگ خوازنەی تا بوودە نوێنەریان، وەگشت ئازادییگ، وەبی هویچ جەختیگ، وئی مافە هاووڵاتیەیل کەمینە لە عراق گریدەو، ک مادەی ٢٠ لە دەستور عراقی نووساگە : ( ئەرا هاووڵاتیەیل لە ژن و پیاو ماف بەشداری هەس لە باوەتە گشیتەگان، و وەرگردن مافە سیاسیەگان و لەلیان ماف دەنگدان و هەڵبژاردن و کاندید بوینه). وەختیگ ئی دەقە باس مافەیل كه‌ید ، هەڵبەت ئەو مافەیل کەمینەگان گریدەو ، جوور ماف بەشداری لە هەڵبژاردن و کاندید بوین وەبی هویچ جیوازییگ له ناونی هاووڵاتیەیل.
وەختا نوێنەرەیل کورد فەیلی ئیسە لە ئەنجومەن نوێنەران جوور کەڕو وڵاڵ مینن و چەویان نیەنوڕێد، وەبی نوێنەرایەتی راسییگ و دویر لە ئامادەبوینیگ سیاسی لە دەرەیل و ناوەندەیل بڕیار لە بەغداد یا لە هەرێم، چوینکە ئیسە خوەیان خاوەن کەسایه‌تیگ نیین دەرفەت جوولەی سیاسی بیاشتوون، نوێنەرەیلیگ خاوەن توانای سیاسی سەروەخو نین تا دەرفەت و توانا ئەرا هەڵوێست و جوولەی سیاسی دەربارەی کورد فەیلی، و باوەت و گرفتەیلیان لە لای دەوڵەتەگە داشتوون تا شایەت بڕیاریگ بوەێد یا نەوەێد، یا شایەت رێکارەیلیگ ئیوەت بکەێد یا نەکەێد، خوەی تەنیا وەبی ئەوەیگ ک هێزەیل سیاسی کوردی فەیلی کارکەر، توانای پێشنیار کردن یا پڕۆژە یاسا یا رەشنووس بڕیار یەکسانی وعادیلانە داشتوون ، ئەرا هاوردنەوەی مافەیل کورد فەیلی، جوور پێکهاتەی سەرەکییگ، ئەرا باس کردن و بڕیار داین لەلی، وئیوەت کردنی وەمەرجیگ ک گشت دەزگا و فەرمانگەیل دەسڵاتە جیوەجیکارەگە لەناو ودەیشت عراق، پابه‌ند بكاد.
لە پەڕلەمانتارەیل ئیسە داواکریاگە ، وەرگری لە بڕوای خوەیان و رەسەنی خوەیان بکەن. وە شیوەیگ راستەخۆ لە باوەته‌یل گرنگ ئه‌را پێکهاتەگەیان بەشداربوون . ئەو دەرفەتە گەوراگەس، ونەبایەس چەولەلی بپووشیەێد، تا بوودە خشتیگ ئەرا بونیادکردن ری راسیگ ئەرا دویاروژیان. شایەت بڕیگ وەشیوەیگ لە شیوەگان هەوڵ دەێد دڵسەردی بخەێدە ناخ خەڵک ئی پێکهاتەی رەسەنە، تا توانایان کەمەوبوود. رابردوو لەبانمان رەدبوی. بایەسە وگیان خوەشەویستی، دور لەو دووڕویە لە برێگ لە دەسیسەیل و رەنگ ئاڵشتکەرەیل، ئامادە بویمن ئەرا ئایندە.
