عەلاوی و عەبدولمەهدی، چه کردنه؟ هه‌نا به‌یگ موراد ئه‌خا وه ده‌ر
شەفەق نیوز- دە سەرەتاێ 1981، هەنا خانم و بنەماڵەگەێ، جوور هزاران بنەماڵەێ تر کورد فەیلی ک لە عراق تاڕیان، بان گرتنە وەر وەراو لەندەن.
ئەوانیش هەکاتی ئەو دووەێ کوردەێل فەیلی عراق، بێ ژە یە ک خوەیان لە زێد و ماواگەیان کریانە دەر، بڕێ لە قاوم و کارەێلەیان ک دە عراق مابین، بوختانبار کریان ک دژ وە عراق دەس وە کار بیینە و وەێ خاترە کوشریان و شوون‌گومەو کریان و تا ئێسەیش هێمان ک هێمانە تەرم و قەورەێلەیانیش نەدریاگەسە دەس بنەماڵەێلەیان هەر چەن ک وزارەت کووچ و کووچبەران، دە دادگای باڵا ک ئەڕا پەیجووری ژینووساید کوردەێل فەیلی ئەونریا، شوونگری ئی کارەساتەێلە کردگە باوجی وه جیێ نه‌ڕەسییە.
خانم بەیگ موراد، دە لەندەن دەس کرد وە کارەێل ئەندازیارییەێ ئەڕا خوەێ ک پسپۆڕی خوەێ بین تا یە ک قەێڕان دارایی جەهانی هاوردەێ وەرئەو کار سیاسی کردن و دیبلۆماتیک.
هەنا خانم، دۆماێ ئەوە چۆنەو کیشریا وە نام ئی کارە و خوەێ بی وە کەسایەتیێگ دە دنیاێ سیاسەت عراق، تا وەرورە ک دە ساڵ 2003 پوست سەرۆکایەتی ئەنجومەن وەزیران گرتە دەس و بی وە رازدار سیاسەتوانەێل عراقی و لە ژێر و بان کارەێل سیاسی، چ نادیارییەێلەێ و چ دیارییەێلەێ ئەوڕەسی.
لە وەو دۆما، خانم بەیگ‌موراد، خوەێ جوور ئەندازیارێگ ئەڕا چالاکییەێل مەدەنی و دیپلوماسی وە وڵات ناسان، ئەندازیارێ ک خزمەت ئەڕا گشت عراقییەێلە ئەخوازێ لە هەر هووز و نەتەوە و هەر ئایین و مەزهەب و هەر زوان و بنزارێ.
ئاژانس شەفەق‌نیوز، ئەڕا وە دەر خستن قەیرێ لە کار و بارەێل سیاسی ک وە هشارەکی وڵات ئەنجام دریانە وەرد ئی کەسایەتی ژن کورد فەیلییە، وت‌ووێژێ کردگە تا ئەڕا یەکم‌جار بڕێ لە پشت پەردەێل دنیای سیاسەت دە عراق بخرێگە دەر.
-شەفەق نیوز: وەختێ ک وە پسپۆر و پێشینەێ کاری ئیوە ئەنووڕیمن، ئیوە ئەندازیارێگن ک دۆمای قەیرێ دوورەوڵاتی و کار پسپۆڕی، کار و بار دنیا، کوت‌وپڕ خستگەسەێ ناو دنیاێ سیاسەت، باوجی ئیوە وە ئاز و تەواناێ کە‌م‌وێنەیێگ، دایتە نیشان ک نە تەنیا وەر ئەو دۆما نەبردەتان ک سەرێ هێز دایت دە ناو سەرەێل و تا ئێسە وە بانترین جیگایێگ رەسیتە ک ژنێگ ئەتوانێ بڕەسێ وەو جیگا، خوەت چە دیری بیژی ئەڕامان؟ لەێ بارەوە.
هەنا بەیگ موراد: دە دۆمادۆماێ دەهەی هەشتاگان بی ک وەزیات ئقتسادی بریتانیا وەر ئەو خراوی چگ و کومپانییەێلە هەر کەس وە ڕاس، دەس کردنە دەرهاوردن ئایمەێلەیان و منیش کەفتمە وەر لەفە و بیمە یەکێ لەو چینە ک کار پسپۆڕی خوەیان لە دەس دان، داناین کار ئەندازیاری ک دڵبەستەی ببیت ئەوەیش ئەڕا ژنێ دوورەوڵات و دە خەریوان، فرە گرانە هەر چەن ک کار دە دەرەوەێ لەندەن ئەڕام بی باوجی وە خاتر بنەماڵەگەم دڵ نەنام ک وە تەنیا بچم و وەێجوورە بی ک کوت‌‌پڕ بێ یە ک بخوازم، چۆچشتێ وە دەس زوورێ ک لە کارە ئەندازیارییەگەم کردمە دەر، وەرە نام دە کار خەیرخوازانە ئەڕا یە ک یارمەتییەێلێ ئەڕا هانا داین وە باوانمان دە عراق ک دەو وەختەێلە تووش قەێڕان فرە گەنێ هات‌بین و فرە هەوەجەدار بین، کووەو بکەیمن.
هە دەو بەینەێلە بی ک خانم عایدە عسەیران رەحمەتی لیم خواست ک وەل دوکتور ئەیاد عەلاوی ک خزم‌وکار یەکترەکی بین دە بزووتنەێ وفاق هامیاری بکەم.
وە ڕاسی هەرچەن لە قوڕن دڵەو خوەشم نەهات ک جارێ تر کارەگەم بگۆڕنم و لەێ پەل وەو پەل ئەڵپەڕم باوجی نەوەدڵ چگمە ناو کار سیاسەت، تا بان ئەڵ بان و دەس تەقدیر لە سێ کار جیواز، ئەندازیاری ک پسپۆڕی خوەم بی ئەڵپەڕمە ناو کار خەیرخوازانە و ئمجاییش بکەفمە ناو کار سیاسەت.
ئاڵێشت بیین فەزای سیاسی عراق، دۆماێ ئاڵ‌ۆ‌گوڕێ ک دە رژیم کەفت ئوو ئەو چشتەێلە ک دە ساڵ 1992 هاته سەر رژیم بەعس سەددامی، دڵنیایی دا وە پێم ک دڵ خوەمەو بدەم و بچمە سەر کار دە نووسینگەی دوکتور عەلاوی و وەگەرد رووژنامەی (بەغداد) دەس وە کار ببم دە لەندەن. وەێجوورە بی ک م پا نام دە هنازێ ک بردەمە دنیاێ سیاسەت و دیپلۆماسی.
شەفەق نیوز: ئەندازیار هەنا خانم، یەکم ژنێگە ک بییەسە سەردەفتەر و بەرپرس نووسینگەێ سەروک وەزیران عراق، چشتێ ک دە عراق و ئێران و ناودوئاوان (شرق‌الاوسط) ئوو عەراوات وە گشتی، هێمانیش باو نەبییە.
لەولاویش دوێیم دەسکەفتێ ک نسیو ئیوە ک یەکێگن لە کەمهووزەێل ژنان و کورد فەیلی، یەسە ک تو تەنیا کورد فەیلیێگی ک وەێ جیگا رەسیتە، ئەڵوەت ها وە بارتتەو و وە پێتەو بییە، توئیشی ئەڕا؟
هەنا بەیگ موراد: ئەخوازم وەر ژە گشت چشتێ یە ئەڕا ئیوە دیارییەو بکەم ک م دە سەرەتاێ کارەێلە خەیرخوازانەم، ئوو دە دژایەتیێ ک وەرد سەددام ک خوەێ سەمبۆڵ دژمنی وەرد ئایم و ئایمەتی بی، ئەکردم دە ساڵ 1983 ئوو دە لەندەن، یەکێ لە ئەندامەێل یەکم کوومەڵەێ دژ وە سەددام بیم دە دەرەوەێ عراقیش.
ئی دامەزراوە نواگری ئەکرد لە پاسا بیین ماف کوردەێل فەیلی دۆماێ تاڕیانێیان لە عراق ئوو دە دنیا، جاڕ ئەو کارساتەێلە و دوچاوەکییەێلە ک رژیم بەعس سەددامی وە سەر کورد فەیلی عراق ئەهاورد، ئەکیشا ئوو ئەو ستەمەێلە ک وە گشت عراقییەێلە ئەکرد، ئەڕا گشتێ وازاوە ئەکرد.
یەیش بیژم ک م جوور ژنێگ دە ناو ئەو قەێڕانەێل ئقتسادییە ک دە بریتانیا کەفت ناتوانستم دەسهەڵات فرەترێ بداشتووبم ئەڕا خوەم و یە ئەو هەست ژنانووگیمە ناخەفان و ئەڕا یە بی ک خوەم وە خوەم وتم ک جوور ژنێگ هێزا و پڕتوان دە وەراوەر ئەو دووزەمەێ کاریمە بوسم و بکەفمە شوون کارەێل خەیرخوازانە و بەرامبەری خوازانە ئەڕا کەمهووزەێل عراقی، دوفێشتر کورد فەیلی، هەمیش ئەڕا گشت ژنەێلە ک خوەیان گەپترین کەمهووزن دە هەر وڵاتێ، خۆ دیارییە م خوەم ک وە دو جووور ئی دوچاوەکییە هەست ئەکردم، یەکجوورێ ئێحساسێ بی جوور هەست کوردێگی فەیلی و تاڵان کریاگ و جوورە ترەگەییش، هن ژنێگێ عراقی بی، وە تایبەتی ژنێگ فەیلی ک ئەڕای هیچ بەشێگ دیاری نەکریاگە و حەتتا وە خاتر فەیلی‌بیینێ لە ئەو دووەێ ژنەێلەێ عراقییش حەقێ نادیارترەو ماگە، لەێ چاو و چەمسارەوە م خوەم چۆچشتێ نام دە مل خوەم ک فرەتر لە هەمیشان تێ‌بکوشم ئمجا دنیاێ سیاسەت جوور دەرانەێ ئەوکریاگێ دە وەر خوەم دیم ک ئەتوانم لە ناوێیەو وەر ئەو دنیا گشتێ بقیڕنم و دنیا لە چریکەێلێ ک نەژنەویانە ئەوبڕەسنم، چریکەێ داڵگەێل چاوەڕێ کورد فەیلی ک زاڕووەێل نوونمام و نمامەێلەیان شوون‌گومەو کریانە، قیڕەێ دۆتەڵەێل کورد فەیلۍ ک چاوەنووڕ داشتن ژیانێگن ئاسوودەسەر، ئەوەیش دەو دە یەک بڕش و شێواشێوە ک عراق تووشێ هات‌بی.
خود ب خودا، مێردەگەمیش دە ئی رێگە ک خوەم ئەڕا خوەم ئەڵوژان‌بیمەێ، پیاگانە پاڵ‌پێشتم گرت و هامیاریم بی.
ئمجا ک رژیم سەددام شێویا و عراق ئازادەو کریا، منیش توانستم ک ببمە سەرنووسینگەێ سەروک‌وەزیران، دە سەر ئەو کارەمەیش چوون ک هەم ئەندازیار بیم و هەمیش هووکارەێ کار خه‌یرخوازانە، جوور سەرگە‌‌تەشی ناتوانستم نیشتەجی بمینم دە پشت مەێزەگە و کار دەفتەری بکەم، چوون ک وە چاو خوەم ددیم ک هام‌وڵاتییەێل عراقی خوەم، ماڵێیان ڕمیاگە و منیش جوور هەر کوردێگ ک لە ماڵ‌ڕمیان کەسێ فړە پەشێوەو دبێ، تاقەتم ناگرت و خیرەتم ئەهاتە ژان و هەست وە جەخت فرەترێ ئەکردم.
وەداخەوە عراق ئەوسا، چووزانم هاتێ عراق ئێساییش، هێمان ئێقە پێشکەفتەو نەبی ک چاو دیین ژنێ دە ئیجوورە جیگایێگ بداشتووبێ.
هووز ئەلقاعدەێ عراق ک وەرەقەت فامستن ئەنجام داین ئیجوورە کارەێلێ وە دەس ژنێگ نەداشتن، هەڕەشە کردن ک کوشنەم، لەولاویش شەڕ و تڵابەێ نریا دە ناوبەین ئەحزاب لە بان یە ک ئی جیگاێ بەرزە لە م ک هەم ژنێگ بیم و هەم لە کەمهووزەێل بێ‌کەس و بێ‌دەس و بێ‌دەسهەڵات کورد فەیلی بسینن و یەکێ لە خوەیان بننە شوونەم ئوو ددیم ک چەنێ زوور ئەنان دە مل سەر دەوڵەت.
م ک ئافرەتێ بیم ک هە ئەڕا کار پەتی هات‌بیم و خوەشم وەێ هماڵدارەکییەێلە و ئی چاو و راو کردنەێلە ناهات لەو لاییش ددیم ک ژیان و مال و بنەماڵەییش هانە خەتەر و ئەزییەت ئەبین لە سەرۆک‌وەزیران عوزرخوازی کردم و دەرهاتمە دەر ئمجا هووشیار زێباری ک ئەوسا وەزیر دەرەوەی عراق بی و فرە دەسهەڵاتدار بی، کل کردە شوونم و منیش ک کوردێگ بیم جوور خوەێ، هە جوور خوەشک خوەێ رێزداری لێم کرد و م کل کرد ئەڕا سفارەتخانەێ عراق دە ئوردون، منیش ک ئەڕا خاتر ئەو هەمگەێ خەبات و تێکوشانمە دە وەراوەر رژیم بەعس سەددامی، کیسەیێگ نەدۆران‌بیم، بێ‌مننەت نووسینگەگە هیشتمە جی و چگم ئەڕا لای کوڕەگەم دە ئوردون ک دە زانکۆوێ دەو کشوەرە دەرس ئەخوەنست.
تا ئێسەیش جوور کوردێگێ فەیلی، هەمیشان هە شانازی وە یە کردمە و ئەکەم ک هەم عراقییم و هەم کوردم و هەمیشە و دە گشت جیێ سەرم بڵن گرتمە و وە سەربەرزییەو وتمە ک م کورد فەیلیێگم و یە دە هیچ جیێگ و لە هیچ کەسێگ ئەونەشاردمەسەێ چوون ئەزانم ک کورد فەیلی دە ناو عراق وە گشتی، هە وە خزمەتگوزاری و وە ئازادیخوازی و دڵپاکی و پاکدەسی و دڵسووزی ئەناسرێ و یه گرینگترین چشتێ بییە ک م دە ناو ئوپوزوسیوون و دە عراق و دە دەرەوەێ عراقیش هە جاڕێ کیشامە و هە شانازی وە پێیه‌و کردمە و وە بوونەێ یە هەمیشەیش هە هاوار و هانا ئەڕا خەڵکەگەم کردمە و هەق‌خوازی کردمە لە گشتێ ئەڕا هووزەگەم، چوون چشتێ ئەڕا لە دەس داین و شاردن نەدیرم وە دەنگ بەرزەو ئێژم ک دوکتور ئەیاد عەلاوی خوەێ، کەسێ بی ک هەناێ سەروک وەزیران عراق بی، بڕیار دا و (تەرقین قەید) ئەڕا خاتر ئاوارەێلە و دوورەوڵاتەێلە واژۆوەو کرد و یە بی وە چین خەیرێ ک ئەو کار خاسە ک هن هاوبیری و بەشداری چەن کەسایەتی بی، بکرێگە سەرەتای دیاری کردن حەقەێل نادیار و پاسا کریاگ دە عراق.
یەیش بیژم، م هەر کارێ ک ئەگرتمە دەسمەو، هیچ وەختێ بیر لە یە ناکردم ک ژنێگم و دیرم ئەو کارە ئەکەم، هەمیشە خوەم وە خوەم وتمە ک منیش ئایمێگم و دیرم کارێگ ئنسانی ئەکەم و بیر و باوڕم یە بییە و هەسە ک ئەر دە گشت کارێگ هە وەێجوورە وە یەکسانی ناوبەین پیاگ و ژن بنووڕیمنە کارەێلە، وەز و وەزیات ژنەێلەیش فرە خاسترەو ئەبێ.
شەفەق نیوز: وەگەرد دو کەسایەتی گەورای عراقی کار کردیتە، ئەیاد عەلاوی و عادڵ عەبدوڵمەهدی ک ئەوسا جیگر سەروک کومار بی و ئمجا بی وە سەرۆک‌وەزیران، ئەوان لە دو پێشینەێ سیاسی جیاواز بین، خوەت چوون توانستی دە ناونی ئی جیاوازییەێلە کار بکەێت و رزامەندی ئەوان بیاریتە دەس؟
هەنا بەیگ موراد: باس هاوکاری م وەگەرد ئەیاد عەلاوی ئەڵگەردێ وە ساڵەێل دوور و دریژێ ک پەیمانە نێشتمانییەگان وە لایینگری لە عراق، وە گشت رەنگێگەو دامەزریا. ئەڕا نموونە دە ساڵ 2004، دوکتور عەلاوی وه لیم داوا کرد ک یەکێ بکەمە دی ک گونجیایگ ببێ ئەڕا پۆست ئەمینداری گشتی، تەنیا چشتێ ک جوور مەرجێگ نا نوای م یە بی ک ئەو کەسە ئەکەمەێ دی پسپۆڕ و کارزان ببێ و لایینداری لە عراق وە گشتی بداشتووبێ و دی کەلم وە ئەو لاییندارییەێلێ ترە ک دیرێ نەبێ نە وە ئائینێ و نە وە ناسنامەێ نەتەوە و عەشیرەگەێ، یە فرە ئەڕام جاڵب بی چوون ئەوسا هەر کەس ک دەسهەڵاتداری داشت، ئێقەرە بێ‌لایینگری هیچ کارێگ ناکرد. منیش دەو بەینە هەم فرە وە دیپلۆماسییەوە رەفتار ئەکردم ئوو هەم وە دڵسووزیەو ک یە خوەێ رەوێشتێگە ریشگدار دە نام نەتەوەێ کورد فەیلی، ک خوەییش دە کتاوەگەێ (دە ناو دو ئاگر، وێسگەیێگ لە میژوو، ئەیاد عەلاوی) دە ماڵپەڕ 220 وتگەسەێ.
عادڵ عەبدوڵمەهدی، هەر چەن خوەێ سیاسی‌ئایمێ بی و لە ئایمەێل دەسهەڵاتدار ئەنجومەن باڵای ئسلامی، هەر کەس ک دەو بەینەێلەو و له نزیکەو ئەناسێگەی ئەزانێ ک خوەێ فرە لە دوچاوەکی کردن حەتتا ئەڕا هاوحزبییەێلەی خوەییش دوور بی. ئەوی وەختێ ک دە ساڵ 2007 ک م ده ئوردون بیم، هات ئەڕا ئەورەێلە و هەر چەن ک ئەزانست م لاییندار هیچ حزبێگ نەبیم وە‌لیم خواست گلەو بخوەم ئەڕا بەغدا و لە سەروکایەتی کومار کار بکەم.
ئەوسا یانزە موشارە دە ئەورە کار ئەکرد ک لەو راوێژکارەێلە هە من و خانم لەیلا عەبدولەتیف، ژن بیمن، خاسە یەیش بزانن ک لە یانزە گلە هە دوانێیان لە حزب باڵای ئسڵامی بین و ئەو دووەگەیان گشتێیان پێشینەێل جیوازی داشتن ئەڕا خوەیان و هیچ پەیوەندیێێگ وەرد حزبەگەی عادڵ عبدولمەهدی نەداشتن، وەختێگیش ک ئەو چگ ئەڕا سەروکایەتی وه‌زیران، م وە خاتر یە ک ئەخواستم فرەتر بڕەسم وە خێزان و ماڵ و بنەماڵەگەم دی وەلێیا نەچگم و کەفتمە شوون کارەێلە خەیر‌خوازانەێلەێ خوەم.
شەفەق‌نیوز- دە شوونەێلەێ بڕیار سیاسی عراقی چە ئەدیت؟ ئایا راسە ئەو باوەتەێلە ک باس لە کورد فەیلی ئەکردن وە پشت‌گووش ئەخریان؟
هەنا بەیگ موراد: ئا، راسییەگەێ یەسە ک ئەخریانە پشت‌گووش.
وەختێ ک ئەخواستن ئەڕا پوستەگان کاندیدا بکەن، ئیمە جوور کورد فەیلیێگ یەکجار ئەخستنەمانە مل بەش کورد، یەکجاریش دە مل بەش شیعە (هەر چەن م ئی جوور بەش کردنەێلێ لە بنەڕەتەو هە رەدێ ئەکەم) باوجی ئەدیم ک ئەوان ئەڕا لە ملەو کردن کورد فەیلی وەێجوورە هە وە ول خڕمان ئەدان. چوون گشتێ ئەدیمن ک ئاخرسەر نە حزبە شیعەگان و نەیش حزبە کوردەگان هیچ کامەیان نابینە خاونمان و ئاخرێ ئەندامەێلەی خوەیان ئەڕایان، نواتر بین لە ئیمە.
دەبارەێ ئەو قانوون و بڕیارەێلە ک ئەڕا کورد فەیلی ددریان هەمجا م بیڕگ و باوڕم یەسە ک ئەوانەیش خاس‌وڕاس ئەنجام نەدریانە، هەکاتی فرە لە یاساێلەگە.
هووکارەێل وە پشت‌گووش خستن ئەو باوەتەێلە ک هن کورد فەیلیین، فرەن. بڕێ لێیان ناوخویین (تایبەتە وە خود پێکهاتەگە لە چۆچانن و بەرژەوەندی کەسایەتی و ...) لە لییانیش هووکارەێلێگن دەرەکی ک ئەڵگەردێ وە حزبەێلە خوەیان ک لە دۆماێ رمیان رژیم بەعس سەددامی ، حوکمڕانی دە مل عراق دە ناوبەینێیان ئەوانە هە دەس وە دەس کریاگە و ئەوان هەر چێ بییە، فرەتر ئەڕا حزبەگەیان خواستنەسەێ تا ئەڕا کشوەر و خەڵک عراق وە گشتی.
دە بارەی یە ک بیژم کێ فرەتر هاوخەمە وەگەرد کورد فەیلی، بایەد بیژم ک لە ساڵ 2010 ک خوەم، دەس‌کردمە کار راستەوخوەیی خوەم تا ئێسە هەر چێ دیمە یە بییە ک گشتێ لە دەرد ئیمە ئاگان و هەمیشە هاوخەمی ئەکەن وەل کورد فەیلی، باوجی هەنای وەخت بڕ و بەش کردن پوستەێلە ئەڕەسێ کەسێ خوەێ ناکا وە خاون کورد فەیلی و هەر کام وە راس زوور ئەدەن ئەڕا خوەیانەێل و ئاخرسەریش ئەوانە ک هانە حزبەێلەی خوەیان بەشدارەو ئەکەن و هەمیشەو هە جوور هەمیشە، یە هە کورد فەیلییە ک هە بێ‌بەش ئەمینێ و بەس.
