شێعر گوورانی
رودوس فه‌یلی (مسته‌فا به‌یگی)
٭سه‌ر قسه
زوان گوورانه‌یل ک چه‌نی چه‌ن سه‌ده، زوان ئه‌ده‌بی و مووسیقی کوردی بییه، سه‌رچاوه‌گه‌ی هن کوردی ناوچه‌یل ئه‌ورامان و گوورانه، ده ئێران و عراق.
هووزه‌یل گووران ئێسه‌یش جوور جاران، ئایینی بیینێیان زق‌تر و دیاری‌تره تا زوان و هه‌ر چشت ترێیان جوورێ ک هه‌ر ئێسه‌یش وه چه‌واشه‌ی ئێڵه‌یل و هووزه‌یلێ تر کورد که وه نام ئێڵ و باوانی یا وڵات و ناوچه‌ی خوه‌ێیان دناسرن، ئه‌وان وه تایبه‌مه‌ندییه‌یل ئایینێ خوه‌ێیان دناسرن، جوور یارسانی، ئه‌هڵ هه‌ق، کاکه‌یی.
هه‌ر چه‌ن په‌رکه‌نه و ته‌ڵف و،توون بیین ئه‌وانیش بییه‌سه هووی ئه‌وه‌ی ک ئه‌وانیش وه بڕێ له عاده‌ته‌یل زوانی و ئێڵیاتی ئه‌و خێڵه‌یله هووکاره ببن، باوجی هێمان ده لا شێعر و مووسیقی هه ئه‌و رێ و رێچه‌ی خوه‌ێیانه گرتنه‌سه وهر.
شێواز (توڕه) یا (مه‌سنه‌وی هجایی کوردی) ک وه کوته‌لابه‌یتێ ده‌س‌وه‌ێ‌که‌ن، یه‌کم تایبه‌تمه‌ندییه و دوێمه‌گه‌ی کیشه و وه‌زن هجاییه ک فره‌تر په‌نجه و هه‌فته‌سه، یانێ هه‌ر لابه‌یت وه په‌نج به‌ش یا هه‌فت به‌ش ده هه‌ر که‌مه‌یان به‌ش‌به‌شه‌و دبێ.
زوان ئه‌ده‌بی گوورانی ک نزیکه وه زاراوه‌ی گوورانه‌یله خوه‌ێیان ئوو زاراوه‌یل ئه‌ورامانی و له‌کی یه‌کێ تره له ئی تایبه‌تمه‌ندییه‌یله ک ده،هه‌ر ناوچه‌یێگیش،،که‌م تا کوتێ شێوه‌ی ئه‌ورره‌یله وه خوه‌ێ گرتگه، چوون‌چشتێ دبێ بویشیمن ک ده لای کاکه‌ئییه‌یل عراق، ئی زوان و مووسیقی ده ژێر ئاڵنگ کوردی سوورانی چگه و ده شار کرن و ناوچه‌ی گاواره و گووران وهر ئه‌و ئه‌ورامی ته‌پ دکواێ، ده قه‌سر و زه‌هاو وهر ئه‌و کوردی کرماشانی و ده سه‌حنه و دینه‌وه‌ریش ده نامه‌ین کرماشانی و له‌کی دچوو و ده لا له‌کستان و کوێ‌ده‌شت و نوورئاوا و هه‌مه‌دان و ئه‌راک وهر ئه‌و له‌کی ک بنزار خوه‌ێیانه لا دگرێ.
چشتێ تر ک فره زاڵه ده بان شێعر ئه‌وان، ئایینی بیینه‌گه‌ێیه ک جوور مووسیقی گووران، هه له جارانه‌و له‌ی وا بییه و که‌متر تم عاشقانه دیرێ و فره‌تر خه‌منامه و جه‌نگنامه و زکر و هووهووه.
ئاهه‌نگین بیین هه‌م یه‌کێ تر له‌ی تایبه‌تمه‌ندییه‌یل هن ئه‌ڵوه‌‌سته‌یل گوورانه، جوورێ ک ئی مووسیقی ناوه‌کییه، ده جی‌جیێ له شێعره‌یله‌گه، ئێقه‌ره زق و زاڵ دبێ ک ئی هه‌ق و ئختیار یا خاستر بویشم ئی ده‌س‌واز بیینه داگه وه ئه‌وان ک ده‌رانه ده‌ر له قه‌فه‌س ته‌نگ کیشه و تاکمه‌جارێگیش قافیه و ره‌دیف.
خوه‌زه‌و ک ئی زوانه جوور ئه‌وسا، جوور زوان ئه‌ده‌بی ئیمه‌ی کورده‌یل خوارین وه گشتێ بماگا.
ئی تایبه‌تمه‌ندییه فره‌تر میرات ئه‌ده‌بی کتاو موقه‌ده‌س یارسان، یانێ (سه‌ر ئه‌نجام)ن ک هه له‌ی‌واسه و بنچینه‌ی شێعر و مووسیقی کوردی و وه تایبه‌ت هن کوردی خوارین و کوردی گووران و له‌ک و ئه‌ورامان ئه‌ڵگه‌ردێ وه ئه‌وه، جوورێ ک دپووڕێ بویشیمن ئه‌ر سه‌رچاوه‌ی زوڵاڵ کانیاو پاک سه‌ره‌نجام و دوفێشتر ئایین یارسان نه‌بوواتا تا ئێسه هزار جار زوان و فه‌رهه‌نگ و مووسیقی کوردی، لاوه‌که‌مێ کوردی خوارین و له‌ک، پاسا و ئاسیمیله دبی و نه‌دمایه‌ی و یه جه‌ور نه‌بیین ئامووزێشت وه زوان کوردی ده لا کوردستان فه‌یلی، کرماشان، که‌ڵهوڕستان و له‌کستان، یا وه گشتێ بویشیمن ک کورده‌واری خوارین کیشاگه و جیگر زاراوه‌یل و بنزاره‌یل ئێڵیاتی ئه‌ڔا شێعر وتن بییه.
٭بن قسه
ده بن قسه‌یله‌م، ئی شێعره له ماموستا که‌ریم تووتشامی دیارم ک له چل‌ته‌ن حه‌زره‌ت حه‌یده‌رییه و دواره یه بویشم ک ئه‌یانه کار و بارێیان شێعر و شاعری و شایه‌ری نییه، ک شێعر ژیان و زوان ئایینی یانه‌سه و بێ شێعر ئه‌ڵوه‌سین، دوور ژه گیان مننه ئایم بێ‌زوانێ ک هیچ ئه‌ڔا قسه کردن نه‌دیرێ، هه وه‌و چوونه ک بێ‌مووسیقییش هه له‌ی‌وانه، ئه‌یانه وه شێعر و مووسیقی له پێشت باوگ و ده نام زگ داڵگ خوه‌یان، هووکاره بینه و سرۆشتێیان وه یه شێوه گرتگه وه خوه‌ێ.
٭یه‌یش شێعره‌گه:
یا هوو
له ده‌ورێش که‌ریم تووتشامی
یاران دیم وه ده‌و
چوون غه‌واس نه به‌حر که‌شتی دیم وه ده‌و
دانه‌م په‌یدا که‌رد نه تاق خه‌سره‌و
قاسدم توند خێز ئاشوو هه‌ن ئه‌و
زه‌رب زوڵفه‌قار تێژیی خه‌زاو
په‌نامان وه زات کاوسووار کاو
دیم سه‌یاد نه خه‌یو مه‌گیلوو وه شه‌و
شه‌کاکان کوشته ها نه غه‌زای ئه‌و
جماڵش چوون خوه‌ر مه‌دره‌وشوو و ده‌و
ده‌س وه‌و پیاڵه‌ی ساقی نوور نه‌و
جماڵش چوون خوه‌ر چوون مانگ مه‌دره‌وشوو
ها نه رووی مووله‌ق غه‌زا مه‌پووشوو
وڵات نه له‌رزه‌ی داوای داوش بوو
که‌ریم سیادی جه‌هانن وه توو
شاباز شه‌یدا گیر دامت بوو
دانه‌م په‌یدا که‌رد نه سه‌رچه‌شمه‌ی نوو
ئه‌وه‌ڵ یار و ئاخر یار
