گەڕەک سەدریە لە بەغداد.. سیمایل وکەسایەتی
شەفەق نیوز/ گەڕەک "سەدریە" لە بەغداد وەناو شێخ سەدرەدین محمد هروی دانریاگە، ک مامووستا بوی لە مەکتەو بەشیریە، ولە ساڵ ٦٧٧ کووچی مردگە، و لەی شوینە نریاسە خاک.
لە زاقترین سیمایل سەدریە مزگەفت سەراجەدینە، ک مەکتەویگ لەناوی بویە ئەرا زانستەیل، وئی مزگەفتە بینای رەنگینیگ دیرێد، و لە وەردەم ئەو دەروازە مەیدان بویچگیگ هەس، مەنزڵگای شێخ سەراجەدین هاناوی.
وەگورەی سەرچەوەیل، یەکەم بیناکردنی لە ساڵ ١١٣١ کووچی وە فەرمان والی بەغداد حەسەن باشای وەزیر بویە، و جوویگ لەشانی کەنیا، تا ئاو وە ناخووڕ ئەرای بڕەسێد، و هیمان مزگەفتەگە ئاوەدانە، و لە هەفتایل سەدەی گوزەشتە و ساڵەێل پشتی دووارە بینای کریا.
لە کەسایەتیەیل سەدریە وەگورەی سەرچەوەیل، محمود فەهمی مامووستای سیاسی ونویسەر و شاعر، لە ساڵ ١٩٠٥ لە سەدریە لەداڵگبویە، و زانستەیلی لە "کوتاب" عوسمانی وەرگرد، و لە ماڵ مامووستایل باڵا لە ساڵ ١٩٢٦ خوەنەواری تەواو کرد، و هەمیش دەرمانسازی خوەنست وحکومەت مووڵەت دروسکردن یەکەمین تاقیگەی کیمیایی وەپی دا (تاقیگەی ئیبن سینا) و وانە لە زانست سروشتی لەناو یانەیلیگ دیاد، هەمیش خەڵات لە زوانەیلیگتر ولە گەردون وەرگرد، وخەتیب وەتوانایگ بوی، و لە زوان وئەدەب وزوان و میژوو بلیمەت بوی، و لە ساڵ ١٩٢٩ بویە وەڕیەوبەر مەکتەو حوسەینی لە دەهانە.
لە کەسایەتیەیل سەدریە، هەمیش دکتۆر خالد جابر بوی، لە ساڵ ١٩٢٤ لە سەدریە لەداڵگبویە، لە پەیمانگای هونەرە جوانەیل لە ساڵ ١٩٤٦ دەرچگ، بویە خاوەن بڕوانامەی لیسانس لە زانکۆی کولێژ ماف لە ساڵ ١٩٤٧، وبویە خاوەن دکتۆرا لە ئەدەب لە زانکۆی لیل لە فەرەنسا، و خەڵات یەکەم لە ئەکادیمیای هونەرەیل باڵا لە پاریس وەرگرد، لە پیشانگایل عراقی وجەهانی بەشداری کرد، نویسیاگەیلیگ وە زوان فەڕەنسی دیرێد، لە ساڵ ١٩٦٠ لە پۆست عەمید پەیمانگای هونەرە جوانەیل بەغداد بوی.
لە کەسایەتیەیل ناودار لە سەدریە، حاجی مومن، لە سەدریە وەناوبانگ بوی ک شکیان سوخان گردیادەو، ئی پیشە لە باوگی برد، ئیجا کوڕەیلی لەلی بردنەی، ک خوەی کورد فەیلیە، و ناودیارترین خوەنەرەیل لە سەدریە مەڵا حەسەن بوی ک هەمیش لە کوردەیل فەیلی سەدریە بوی، ومەڵا بەهیە، لە کویچەی عەتار لە سەدریە، و مولایە زارا لە سەراجەدین.
گەردین لە سەدریە وسەراجەدین لە شوین واز و فراوانیگ لە بن بازاڕەگە دەسوەپی کەێد، ک وەناو عەلاوی مەحبوب ناسریا، وەگورەی سەرچەوەیل؛ بەغداد بازاڕ سیا نەزانست، و دویر بوی لە گرانی ودەسکاری نرخەیل، و تەنیا وارانەگە بەش بەرهەم دان کردیاد، جویر گەنم داوودی وگەنم گونتەرە و گەنم عراگی، ولە ناودیارتین خاوەن دوکانەیل فرووشتن دان لەو شوین وازە، ئەحمەد جەمعە، ک باوگ شاعر عەبدولوەهاب بەیاتی بوی، ودوکانەگەی لەی شوینە بوی ک ئیسە بویەسە چیشتەخانەی کەلەپا، ولە شوین نزیکیگ لە بازاڕ سەدریە، ک ئیسە نوینی نەمەنیە، و خانیگیش بوی وەپی وتیان خان ئەوەند، نمەک لەناوی فرووشیا.
لە سەدریە، جارانی، چایخانەیگ بوی وەناو چایخانەی نەبگە، و ئەرا دووسدارەیل جەنگە کەڵەشیر بوی، و بەغدادیەیل ئی کارە نەوە دویای نەوە هاوردن، ک هەرلە سەدەی پەنجەم کووچی خاوەن کەڵەشیرەیل شانازی وە دوو چین کەڵەشیر کردیان جویر هەراکی و عراکی.
لە دەر پشتینەی مزگەفت سەراجەدین، لەناو بازاڕ سەدریە، وەناوبانگترین چیشتەخانەیل کەواو بوی، چوینکە لە قەساوخانەیل نزیک بوین، و خانمەیل نان فرووش هەر شەوەکیانیگ لەناو بازاڕەگە نیشتیان، هەمیش ئەو خانمەیلە ک قەیماغ و ماس فرووشن ک لە کویچەی معدان هاتیان.
لە کویچەی کبی و ئاتون، چەن دوکانیگ بوی ک قاو قاجاخ و قەزان و تەیشت و مەسینە و لگەن بەغدادی چەرمگەو کردیان.
وە درویژی ئەو بازاڕە لەقەی مزگەفت سەراجەدین، دوکانەیل فرووشتن پەڕوو بوی، و ئەو شوینە وەناو (بەزازین) ناسیا، و چەن دوکانیگ ئەرا دروسکردن تەڵا ونوقرەیش بوی.
ئەگەر ریکردن وەرەو دەروازەی سەدریە وەردەوام بوی، وەناو کویچەیگ رەد بویمن ک تورشی دروس کەن، ک دروسکردن تورشیاتی هیمان لە جویراجویر شارەیل عراق باوە، و سەدریە بەش خوەی دیرێد لە دروسکردن خاسترین تورشیاتی، و وەرانوەر کویچەی تورشی ئەوسا جەن دوکانیگ عەتاری بوی، و ئویشن مەقامچڕ ناودیار محمد عاشق یەکیگ لەی دوکانەیلە داشتیە، ک عاشق یەکیگ لە کەسایەتیەیل ئی شوین دیرینە بویە.
نزیک بازاڕ سەدریە، شوین سینەما فیردەوس تاوسانی بوی، و ئی سینەما لە ئیواران تاوسانی خوەشیگ، رەنگینترین فیلمەیل عەرەوی نمایش کردیاد، جویر فیلمەیل فەرید ئەترەش و محمد عەبدولوەهاب و محمد فەوزی ولەیلا موڕاد و ئیسماعیل یاسین..، و لە شان دوکانەیل عەتاری دەریگ ئاسنین ودیواریگ لە خشت بویەسە تەیمانەی بەشیگ لە سینەمای فیردەوس جارانی، و حەمام سەید لەورا بوی ک وەسێ پاچینە ئەرای داوەزێ، چوینکە لە زەوییگ چاڵی بویە.
حەمامەیل جارانی بەغداد، چویر کویچەیلیگ تاریک بوین، ئاوەگەی سویەرە، ک کەسیگ لە نیم ساعەت زیاتر نیەتوەنێد لەناوی بمینێد، ک وەزوی تەنگەهەناس بوود، وبڕیگیش لەلیان لە گەرمی لە هووش خوەیان چیان، و لەو باوەتە شاعریگ وە زوان عەرەوی ئویشێد:
حەمامەگەی شەوەکیانە تاوانبارەیل خەێدە دوزەق
هەنای لەش وە ئاو پاکی شووردم، دوزەقەگەی بویە بەهەشت.
چایخانەیل دەورگرد سەدریە، شوینیگ ئەرا وەرزشوانەیل تیمەیل جەماوەری بوین، جویر چایخانەی ئەبو تویرە، ک شوین ناودارترین تیمەیل جەماوەری تووپان بوی، جویر تیمەیل عاسیفە و شەباب تەلیعە و ئەنوار تەلیعە، و ئی تیمەیلە بازیگەرەیلیگ لە هەڵوژاردەی عراق لە شەسەیل سەدەی گوزەشتە لەناویان بوین، و بازیەیلی لە یاریگای عوێنەی جەماوەری وە ئامادەبوین جەماوەر فرەیگ ئەنجام دریاد.
لە دەیشت دەروازەی بازاڕ سەدریە، ک جادەگەی ناوبەین جادەی جمهوریە و کیفاح تیەێد، دوکانەیل فرە وهەمەڕەنگ هەس، چ لە چیشتەخانەیل یا کوشکەیل میوە وسەوزە و شیرەمەنی و پەنیر و خا و سەردی وقوتەنەری و نانەوایل سەمون وکەعک و شیرینی و ساڵۆنەیل سەرتاشی، وهیمان ئەو دوکانەیلە تا ئمڕوو شیوەی خوریان دیرن، هەرچەن سیمایل فرەی گەڕەکەیل بەغداد ئاڵشت بویە.
