زوانێ ئه‌ساتیری لە وڵات گەور ِ دینە‌وەر
شەفەق نیوز- ئەر وە میژوو ئسلام، ئێران و کوردەواری سەرێ بکیشیمن، نام فرە کەس دبینیمن ک پاشوەند و لانام نام ئەوانە (دینەوەری)ە.
ئی زانایلە، ک لە عرفان و دین گرتگە تا حەکیمی و تب و ریازیات، تا وە شێعر، دە هەر چشتێ سەرڕێشتە داشتنە له وڵات بێستوون و گووران و سه‌حنه و که‌نگه‌وه‌ر هێز گرتنه.
دە ئی چەن سەدە ک چگە شاعرەیل و گوورانی‌چڕەیل و تەموورە ژەنەیل فرەیێگیش زهیر کردنە ک وە پێشتەوانەی ئایین یارسان و کتاو موقەدەس کوردەیل (سەرئەنجام)، چناو شێعر و گوورانی و زوان کوردی، زینگەو کردنە ک زوان گووران، زوان ئی شێعر و تەرانە و مووسیڤاێلە، بییە وە زوان ئەدەبی و حماسی کوردی.
ئی زوانە هەر چەن، ئەڕا ئیمە ئارکائیکە، ئەڕا ئەوان خوەیان، هێمانیش زوان قسە کردن و زوان ژیان رووژینە. ئەڕا یەسە ک کەسەیلێ جوور ماموستا قاسم ئەرژەنگ ( شه‌ماڵ) ئەڕا ئیمە، زوانێیان و خوه‌یان، هێمان ک هێمانە، که‌م تا کوتێ، ئەساتیری‌وێنەن.
ئەرژەنگ خوەێ، جاران، وتارێ دە فستیواڵ گەلاوێژ خوەنییە وە نام (زوان یاری). ئەڵەورە وتگە هەر چێ ک دیرێ لە زوان یاری دیرێگ و بەس. یە ک دخوەنن، دەمتەقەیێگە کوردیاتی دە نامەین ئیمە و کاک قاسم ئەرژەنگ ( شه‌ماڵ)، له شار سه‌حنه‌ی کرماشان.
-ئەرژەنگ، نامێگە ناسریاگ دە شێعر کوردی، ئەڕا گشت، خوەت چەنێ دناسیتە؟
:کاک بورهان نامێ بی، چمان دە ئەنجومەن (کان شێرکو) کار دکرد، دە فستیواڵ گەلاوێژ دیمە، قسەێ خاسێ کرد، وەم وت: "نازانم تو کێت؟ واش دەزانم ک زەردوشتێگی ئەڕا خوەت." خوەمیش، وەختێ ک ویر لەێ‌جوورە پرسیارەیلێ دکەم، وە راسی جواوێ نەدیرم خاس‌تر لە یە؛ "م کەسێ نییم بێ ژە زوان گەور یاری".
یەکجار دە فستیواڵ گەلاوێژ بی، دە وتارێ وتم، م لە هووز دوونادوونم، گیانەگەم، قسەێلەگەم، شێعرەێلەگەم، هەر ئەوانەنەسە ک وەر ژە منیش، نریانەسە زوان بەهلوول، سەرهەنگ داوان، ناوس سەرگەتی، کاکا رەدا، شاخوەشین، رەیحان، باوەتاهر و گەورایل یارسانی. یە هە هن م وە تەنیا نییە، ژنتیک کوردی هەر یەسە، زوان یاری ها دە نام خوێن و ژن هەر کوردێگ، چە خوەێ بزانێ و چ وەێ ئاگا نەبێ، چوون ک یە وە دەس خوەێ نییە، خوێنە دی، دیاێگە قوڵ و دڵە دی، هەنە دکەێ تا ئایم هەنین بمینێگ و هەنەک بکەێگ و نەسیسکێ‌وە.
باوەڕەیل یاری، جوور ئاسن ڕۆبایێگ ک رێزە رێزە هیردە ئاسنەیلە بکیشێ وەر ئەو خوەێ، تەڕمەکیش هەر کوردێ دکەێ وەر ئەو مێهر و یاری و دووسایەتی ک چۆچشتێ ها دە شیر و دە خوێن هەر کوردێ، ئەڕا؟ چوون یارسان یەکم ئایین کوردی بییە و کورد لە سەرانییەو وە سەرئەنجام زوان گوشانگەو و تەموورە دە گووشێ ژەنریاگە و هوورەیل ئەهوورائی خوەنریاگە ئوو ژیان چەن هزارساڵە و ئامووژیارییەیل چەنی چەن هزارەی یاری، تا وە قوڕن قیامەت دە قوڕن دڵ هەر کوردێگ دمینێ و هەر کوردێگ ئەڕا خوەێ، میرات‌ئەڵگر فەرهەنگی یارسانە چ لە هووز ئەهڵ سۆننەت کورد ببێگ و چ شیعەێ کورد، چوون گشتێ قەرائەتێیان لە ئسڵامیش، دە دریژای ئامووژەێل یارییە، چوون ک مێهر و پەیوەنی گرتن و سوننەت و داڕێشت مووسیقی و شێعر و تەرانە و حەتتا رووح زوان کوردیاتی، لە کیەنیئاو زوڵاڵ یاری تێرئاوەو دبێ، هێمان.
ئەرژەنگیش یەکێگە لەێ هزارە، یەک‌لا قەوا ک لە ئی دار دنیا، وەێ گەپییە هە دڵێ دیرێ دڵدادەێ یاری و سەرێ دیرێ سەوداسەر مێهرەبانی و زوانێ دیرێ دە ژێر سێوڵێ شووڕ ک بەشێ لە میراتە باوانیەگەیە.
پیاگێ ک نزیکەێ شەس ساڵ وەر ژە یە، دە شار (سەحنە) هات وە ئی دوونە، ئمجا خە‌م و یاد رەفێقەیل شەهیدێ، زوانێ گوشان دە شێعر کوردی و چیرووک کوردی ئوو تا وە ئێسە ک لەێ‌وا دبیننەێ، تیق ئەو تیقتان، یەسە ک دی پیر بیمە، ئەڕا خوەم.
- پیر چە؟ یە خەیرتە؟ ماموستا، ئەڕا ئیمە هێمان هە ئەرژەنگەێ جارجارانیت.
:ئەگەر شێعر وە پیریما نەهاتا، پیری پیرم دکرد و دچگ. زامەیلێ ک نیشت ئەڵ گیانم و ئاگرەیلێ ک دکەفتە کڵم، تووقانەم و سەر تا پا، وە جی خوڵ و خوڵەکوو، کردەم وە شێعر، کردەم وە شێعر پەتی. تەنیایی، تەنیایی نازارێ ک هامدەنگ هەر ئایمێگە ک لە گەل بڕیاگە تا نەبڕێ، تەنیایی بی وە رەفێق چووڵم، تەنیایی و دانیشتن و خوەنستن.
-شێعر لە کەێیەو؟ ریشگ وەرانگە دە ناخت؟
:هالیمان دەنگێ ها دە گووشم، نەنگم دویشم، داڵگ باوگم، (عەمبەرتڵا هاتفی)، نوور دە قەورێ بوارێ، کزەێ دڵ‌کزن پاوەموورییەگەێ ک رێشگ دە فەرهەنگ مردگ پەرەسی هووز له‌کستان دیرێ، وەرد دۆد مردن تاتگم ک داخێ، ئی فەرهەنگە تێکەڵەو کرد وەگەرد فەرهەنگ کوردیاتی لەکی، هالی ها وەر چەمم، ئەوجوورە موورە و شێعرەیلەێ ک دژنەفتم، ئاگرم دان و بڵووزە دان ئەڵەم و شاعرم کردن.
-لە کەێیەو شێعر وتی؟
: لە نمامییەو م شێعر کوردی و فارسی دئەڵوەسیم و نازنامم نامە (نەزدیک) یانێ (نزیک).
لە سەرا، وەو رێگەێ ک شاعرەیلەێ مەشرووتە و دەهەێ چل و پەنجا دوفێشتر فەڕۆخی یەزدی و قانێع مەریوانی چگن، دڵ بەسیم ئمجا شێعر شێرکۆ بێکەس کیشایەمە شوون خوەێ و جگەجگە شێعرەیلەێ شێرکۆ و هەڵمەت و پەشێو بینە سەرمەخشم و وە جیێ رەساننەم ک ویر وە جەهانی بکەم و عەمەڵ وە وڵاتی.
بێ ژە شێعر ئەڵوەسین، جاران شێعر شێعرێگیش دئه‌ڵگەردانمەو، لە کوردی وە فارسی، شێعر شاعرەیلەی کەرکووک و سڵێمانی ک تاکمەجارێ، گلەگلەیانیش چاپەو دبی.
-وە چ قاڵبەیلێ شێعر دویشی؟
: م شێعرەیلەم، خوەیان وەم دویشن ک دە چ قاڵبێ بڕشنمەیان، خوەم هیچ پاملیێ نەدیرم ک وە کام قاڵب بویشم یا وە کامەیان نەویشم هەر چەن ک هەر شێعرێگ و هەر شاعرێ، ئەڕام تام و بوو خوەێ دیرێ، وەلێ م دە شێعرەیلەم دخوازم، هە خوەم ببم و هەر خوەم بمینم و بەس.
-لەو دەورانە ک تازە شێعر وتیت، چە ها ویرت؟
:ئەومە، سییەم سەنگین جەواد موحەبەت و رادفر، ساگەیان چوونە سەیینی دکرد دە مل شاعرەیل فارسی‌وێژ و کوردی‌وێژ دە کرماشان ک چمان هەر رێ‌یێ وە هەر رێوارێ بەسین بێ ژە شێعر سوننەتی ک دڵخواز خوەیان بی، م لەو چوارچووە، خوەم وایانم و شێعر کوردی شێرکۆ و شاملوو ناسانم وە وڵات.
-جنابت، رووژنامەوانیش بیتە، یە چەنێ یارمەتییت ددا
: وەختێ ک لاپەڕەێ ئەدەب و فەرهەنگ هەفتەنامەێ سیروان، دە دەسم بی، خوەم نامە مل خوەم ک دەو هەنسا شێعر و ئەدەبیات نوو، چ رئالیستی، چ سوورڕئالیستی و شێعر مونولوگ و چ چەن‌دەنگی بناسنم وە گشت، وەرد نویسەرەیل و شاعرەیلە وت‌و‌وێژ دکردم، هونەر ئەڕا وڵات دخواستم و هیچ رەنگێ، رەنگەوڕەنگم نەدکرد و وە خوڵام کەسێگیش نەدبیم، ئی تایبەتمەندییە گشتێ هن هونەرە ک شێت ئایم دکەێ، ئایم وەردێ پووس دخەێگ و هە نمام نمام‌ترەو دبێ، مەنە و مەنیسئاو نەدبی.
- له که‌ێیەو شێعر وە بنزار لەکی وتیت؟
م لە بیس سال پێشەو شێعر نوو لەکی وتم و ئی بن‌مایەێ بنزار لەکییە ناسانم وە وڵات، کارێ ک فرە لە شاعرەیل کوردزوان وەرد نام م ئاشنا کرد.
دە کرماشان ِ ئەوسا، م نە ددیم و نه دژنەفتم ک کەسێ شێعر نوو کوردی بویشێ، باوجی دروو ئەڕا؟ لە شێعر کوردی فەیلی خەوەر نەداشتم، نە دە ئیلام و نە عراق و بەغدا و خانەقین، باوجی هەر وەوچوونە ک وم وە خزمەتتان، دە کرماشان وەێ گەپییە، کەسێ شێعر نوو ئەڵوەس نەبی، ئەوسا کەێ جوور ئێسا بی؟
- کوڵ و کوڵبڕ، شێعرەیلەێ خوەت لە چاو خوەتەو، چ تایبەتمەندیێ دیرن؟
:"ئایم" دە شێعرەیلەێ م جی فرە بەرزێ دیرێ ئەڕا خوەێ، چوون م دزانم ک هە ئەڕا "ئایم" و "ئایمەتی"، بایەد شێعر بویشم و بەس، ئەڕا ئازادیێ لە قەێت و قورت و لە دوچاوەکی و نهات. خەیلێ ساڵ پێش بی شێعرەیلەێ یانیس‌ریتسوس ناسیمەو ک فرەیدوون فەریاد ئەڵگەردان بیگەیان وە فارسی، باوڕ بکەن تا قەیر فرەیێگ م خوەم دە ژێر سا و ژێر هێڵ ئەوی ددیم و وە زوور لەێ حاڵە خوەم کیشامە دەر.
-دە بارەی شێعر کوردی خوارین چە؟
- شێعر زاگڕۆس، یانێ شێعر ئیمە ئەڕازوانەیل فرە رەیینە، هە شێعر نییە، خوەێ یەکجوور جمێشتە، جمێشتێگ فەرهەنگی و فکری
- لە بارەی زوان نامجی ئەڕا زوان کوردی، چە دویشی؟
منیش دڵمە و دخوازم ک زوان نامجی دە کوردەواری بیاێگە دی، هەرچەن هەر بنزار و بن‌زوان کوردیێ، دە شوونەی خوەێ خاسە، زوان شێعر وە هەر بنزارێگەو م وە سەر کەێف دیارێ ، کۆکم دکەێ، چمان، چ کرمانجی، چ سورانی، چ کوردی فەیلی، چ کرماشانی ، چ کەڵهوڕی و چ لەکی، یا هەر بنزار کوردیێ تر.
م خوەم وە سورانی و کرماشانی و هەورامی (گوران) دەس کردمە شێعر وتن ئمجا جگە جگە کیشریام وەر ئەو بنزار لەکی و تا ئێسا هە هامە سەر ئی بنزارە، بەیانیە‌ی (شێعر لەکی ئمڕوو)، دە هەفتەنامەیل سیروان و ندای جامعە وعەسر ئازادگان، بڵاوەو کردم. بڕێ لەیان وە نام (باوەێ شێعر لەکی) نامگیرم کردن، رامان دە سڵێمانیە نووسان ک م (لورکا)ێ شێعر کوردی‌م، وە بان ئی هەمگەێ قسەیلە م شانازیم هەر یەسە ک دە فستیواڵ گەلاوێژ، شێعر نوو لەکی ناسانم. دە گوڤارەیلێ دە مسر، ئوکراین، رووسیە و سووریە، شێعرەیلەم چاپەو بینە. یەیش بویشم ک گوڤارەیل سروە و ئاوێنە خزمەت فرەیێگ وە بن‌زوان کوردی خوارین کردن، گوڤار مەهاباد هەم لەێ‌وا کرد و ئیمە قەدرزان گشتێیانیمن.
-لە کوردەیل فەیلی عراق، چە دزانی؟
: ئەوان مەردمەیل وەکارێگن و چالاک. رووژنامەوانی دیرن و کل چەمێ هەم دیرن وە ئیمە دە زاگڕۆس و ئاسووەیل بڵێنێ دە وەر خوەیان چەکاننە، هیوادارم ک پەیوەندی فرەترێ وەرد کوردەیل فەیلی عراق بگریمن.
