زوان دەژ و گەنج گران میرات ئیلامی

دوکتور عەلی حەسەن سوهرابنژاد/ ئوستاد زانستگاێ پەیام نوور ئیلام

ئەدەبیات زوانی(شفاهی)، بەشێگ یە فولکلور و میرات سنەتایل چیروکی و ناچیروک پێشینیان ئیمەن. ئیلامیەیل، بەشێ ژە کوردن و وە شارستانیەت کوانە و گەنج گران لە فەرهەنگ دەژ زوانی(زوان دەس ناخواردگ) خوەێان، خاوەن ئەفسانە و مەتەڵەیل قەدیمەێگن و چەنێگە کەتێەسە وەر چاو موحققەیل و پێجورەیل بەش فولکلور. فرە لە  ڕەخنەیل ئمڕوو، بنچینەێان ئستراکچراڵە. ئستراکچرالیستەیل، هە لە شوون یە بۆنە تا وە مێەت ئستراکچر، مەتەڵەیل بخوەنن و بگەردن. 

مەبەست ئیمە لەێ  جورینە(گەڕانە)؛ هۆردەو بۆن لە سەر مەتەڵەیل و ئەفسانە و چیروکەیل کوردی ئیلامی لە ڕوانگاێ گریماسه.

وە بووت نەۆن کارەیل زانستی و زەرورەت  خوەنین ئستراکچراڵ؛ هەر جوور، ناوگیر بۆن ئێ تزە، خوازیم جواوئی پرسێارە بنچینەئیە بەیمن:

حاسڵ و دەسکەفت خوەنین ئێ مەتەڵ و چیروک و ئەفسانەیل کوردی ئیلامیە لە ڕەوانگاێ گریماسەو چۆنە؟ ئەڕا جواو(وڵام) داێن وە پرسێارە، وە شێوەێ کتاوخانەئی ۱۲۷ مەتەڵ نۆسیاگ لە ۵ کتاو چاپ کریاگ ئەڵوێژریانە و ئمجا لە سەرمەشق بەرئاورد  لفانە و زەنجیرەیل سێ دانەێ گریماس ئەڵوژریانە.

دەسکەفت و ئەنجام  ئێ کارە، 6 گلە کارکرد  نیشان دەێگ.

لە ڕەهەند(رەوەن) بۆن و نەۆن کەسایەتی (کاراکتر)، تۆەنیمن ۱۳ تیپ، دیاری بکەیم و دە بڕێگە مەتەڵەیلە، یەک یا چەن گلە کەسایەتی نیین و ڕاسپێر(کل کەر)، بەش فرەترێ دێرێ. 

لە چنیین تیپەیل کەسایەتی ، پیایل، فرەتر وە کار چگنە و مەخلوقات کەمترن ئوو زەنجیرەیل لێ گێڕانەوەیی(روایی) گریماس، هانە ناو  گشت مەتەڵەیلە.

زوان دەژ: زوان ساق و دەس نەخواردگ.

وێنەێ خوار هن شاێ مارانە کە یەکێ ژە ئەفسانەیل وەرین و ئەسڵەمەن کوردیە.

سەرچاوە: پژوهشنامە ادبیات کردی، شمارە ۲، پیاپی۱۴، ساڵ ۱۴۰۱، دانشگاە کردستان.