رووژ ناودەوڵەتی زوان داڵگی و پەیوەندی زوان وەگەرد نەتەوە
فاتمە سەڵاح/ زوان یەکیگە لە ئامرازەیل فرە گرنگ لە ژیان رووژانە، چۊنکە زوان ناسنامە و هووکار ژیان و مەنن نەتەوەس.
هووکار پەیوەندی بەسانە لەناونی تاکەیلە، ئەوەگ ئایەم لە گیاندارەیلتر جیاوە کەێد زوانە، وە زوان تۊ‌نێد گوزارشت لە هۊر و خەیاڵ خوەی بکەێد، هەر زوانە نەتەوەیلە لەیەک جیاو کەێد هەر وە زوان توەنرێه‌ید پەیوەندی وەگەرد ئەو نەتەوە جیاوازەیلە دروسبکریەێد، زوان داڵگیش ئەو زوانەس ک زاڕوو لە باوانەو هوکارەی بوود.
ئەوەگ رووشن و ئاشکراس هەر نەتەوەیگ زوانەگەی لەلی بسینیەێدەو لەناو چوود و تەرفتۊن بوود، لەهەمان وەخت ئەگەر نەتەوەیگ ژیر دەسەیش بوود باوجی خاوەن زوان خوەی بوود و مقیەتی لە لەناوچگن زوانەگەی بکەێد، هەرگیز لەناو نێچوود هەر رووژیگ تیەێد سەرکەفێد، هوکاڕەبۊن زوانەیلتر فرە گرنگە باوجی نەک زوان داڵگیەگە فراموش بکریەێد، هەر لەوەر ئی هووکارە گرنگەس دۊنیمن لە تورکیا و ئیران نواگیری کریەێد لەوەردم مەردم کوردگە ئەرا هوکارە بۊن زوانەگەمان وە جۊر تاوانیگ وەلایەن ئەو وڵاتەیلە هەشمار کریەێد.
لە ئاشکەراترین ئەو نمونەیلە لەماوەی گوزەشتە مامووستایگ زوان کوردی وەناوەی (زارا ) تۊش پەنج ساڵ سزای زندانیکردن هات وە لایەن حکومەت ئیران تەنیا وە تۆمەت هوکارە کردن زاڕوویەیلە وە زوان کوردی، هەرچەن ئی کارە زارا و زوان کوردی وەناوبانگترەو کرد، و دووس زوانەگە فرەتر خستە دڵ کورد زوانەیل، یە تەنیا نموونەیگ بۊچگ بۊی لە نموونەیلە ئەگەر باس هۊردەکاری نواگیری کردن لە زوان داڵگیمان وە لایەن نەتەوەیلتر بکەێمن کۆتایی نێتیەێد.
زەفتکردن و پشتگوش خستن مافەیل زوانی نەتەوە وەلایەن دەسڵات یانیا نەتەوەیگتر بوودە مدووی خوەشەکردن ئاگر جەنگ لە مابەێن وڵاتەیلە، لەهەمان وەخت هەر ئی هووکارە بۊی رووژ زوان داڵگی دروسکرد، له خوەرئاوای پاکستان وه زوان "ئوردوو" قسه کریا، مەردم خوەرهەڵات پاکستان وه "به‌نگلایی" قسه ئەکردن، لە ساڵەیل ١٩٥٢-١٩٥٠ چین ناوه‌ندی گه‌شه‌سین له خوەرهەڵات به‌نگاڵ دەسکردۊنە شۆرشیگ ک دۊیای ئەوە وە "بزووتنه‌وه‌ی زوان به‌نگلایی Bangla Language Movement" ناسریا، حکومەت ئەو وەختەی پاکستان لەناکاو له جاڕنامه‌یگ راگەیان تاکە زوانیگ فەرمی له سه‌رانسه‌ر پاکستان له خوەرهەڵات تا خوەرئاوا بایەت ته‌نیا ئۆردوو بوود. خوەرهەڵات پاکستان، لەوەر ئه‌و بڕیاره ئاڵۆزیی کەفتە ناوی دژ وە بڕیاره‌گە رشیانە بان جادەیلە.
هەرچەن نواگیری کریا لە هەر گردەوبۊنیگ باوجی خوەنەوارەیل زانکۆ لە شار داکا و زانکۆی پزشکی داکا و چالاکوانەیل سیاسی وەردەوام بۊن لە ناڕازیی، لە ۲۱ شوبات ۱۹٥۲ پۆلیس تەقە لە خوەپیشاندەریل کرد و کۆمەڵیگ کەس لەلیان کوشت. بزووتنه‌وه‌گه فراوانەو بۊ ئەرا گشت خوەرهەڵات پاکستان و ته‌واوی هه‌رێمه‌گه وسیا، دۊیای ئەوەگ حکوومه‌ت پاکستان دەس بەردار بۊی و زوان به‌نگلایییه‌یل برده رز زوان نه‌ته‌وه‌یی له پاکستان.
هەر وەو بوونە یوونێسکۆ له ساڵ ١٩٩٩ بڕیار دا ٢١ شوبات بوودە "رووژ ناودەوڵەتی زوان داڵگی"، ئی رووژە گشت ساڵیگ وە لایەن دەوڵەتەیل ئه‌ندام له یوونێسکۆ، ئەرا پاڵپشتیی زوان و فه‌رهه‌نگ و هەمەجۊری زوان، له نۊسینگه‌ی سه‌ره‌کیی یوونێسکۆ له پاریس یاد کریەێد.
ئیمەیش جۊر کورد بایەت مقیەتی زوان داڵگیمان بکەێمن نواگیری لەناوچینی بکەین، چۊنکە زیاتر له ٧٠٠٠ زوان له دونیا هەس، مه‌زه‌نە کریەێد تا کۆتایی ئی سه‌ده نزیکه‌ی ٩٠% ئه‌و زوانەیلە لەناوبچن.
مقیەتیکردن لە ناوچگن زوان کوردی ئەرکیگە لەبان گشت تاکیگ وەتایبەت زوانناسەیل و نۊسەرەیل و رووژنامەوان و راگەیان کارەیل، چۊنکە ئی کۆمەڵە تۊنن فرەتر ئەوزەڵبیەن وە زوان و و نەیلین زوانەگەمان چەق بەستوو بوود و گام وەرەو کزی بنەێد، گرنگی دان وە زوان داڵگی و مقیەتیکردنی هۊچی لە خەبات چەک هەڵگردن و جەنگکردن لە پێناو نەتەوە کەمتر نییە یەیش رییگە ئەرا نواگیری کردن لە لەناوچگن نەتەوە.
