جادەی کیفاح سومبول وەیەکەوژیان و دووسی
شەفەق نیوز/ لەی باوەتە، خوازیمن باس بەشیگ لە سیما وژیان ناوچەی گرنگیگ بکەیمن، ک فرە لە شیوەیل ژیانیگ پڕ لە دووسی وهەس کۆمەڵایەتی لەناوی دیارە، ئەوەیش جادەی کیفاحە.
جادەی کیفاح ک یەکیگە لە جادە درویژەیلە لە بەغداد ک لەناوچەی باب موعەزەم رەد بوود ئیجا وەرەو نەهزە وباب شەرجی، و درویژی جادەگە رەسێدە پەنج کیلومەتر، وماڵەیلی جاران لە قامیش وخەڕگ بوی، و لە سییەیل سەدەی گوزەشتە دەسکردە جویلەی بیناکردن، ولە چلەیل وپەنجایه‌یل سه‌ده‌ی وه‌رین گورجەو بوی، و فرە لە بینایل نوو وباڵەخانەیل لەناوی کریا.
ناوچەگە ک گەڕەکەیل سەدریە و عەگد ئەکراد و گەهوەی شوکر و فەناهرە و ئەجمیلە و فەزوەت عەرەب و بەنی سەعەد و فەزوەت مەرجان و راس ساقیە وباب شێخ و دەربونەی خەزرەج و ئەبو دەودەو و ئەبو سێفەین و قەنبەر عەلی ومەهدیە وفەزل هانە ناوی.
ناو جادەگە وەگورەی ئاڵشتبوین رەوشەیل وڵاتەگە ئاڵشت بوێ، لە جادەی مەلک غازی ئەرا جادەی زەعیم ئمجا بویە جادەی کیفاح.
سەرچەوەیل میژووی باس کەن ک ئەو شوینە زەوییگ کشتوکاڵی بویە و بینا لەناوی نەوەیە تا سەرەتای سەدەی سێیەی کووچی ک مەئموون کۆشکەگەی لەناوی دروس کرد تا بیناکردن دەس وە فراوانی بکەێد، و باخ و باخچەیل و دوکانەیل لەناوی دروس بوود، و بویە ناوچەیگ ئەرا دوکانەیل وەناو مەئموونیە، ک قوشلە ودەهانە و سەراجەدین لەناوی بوی، و ئەو دوکانەیلە لە سەدەی پەنجەم کووچی و لە سەدەی هەشتەم زایینی دەسکردنە گەشەکردن لە ناوچەی کیفاح، و گرنگترین گەڕەکەیل کۆنەی کویچەی چەلەبی و ئەسوت وعزە وبەستان و وەسبە بوی، و دوو حەمام لەناوی کریا یەکیگ ئەرا ژن، وئەوەکەیش لە شانی ئەرا پیاو، و لە وەرزەیل زمسان پڕ بوون، و فرە لە پارێزگایل لە ژن وپیاو هاتیانە ناوی.
لە دیارترین سیمایل جادەی کیفاح، مەیدان سیباع بویە ک مەوقەی دزاینکردن جادەگە دروس کریا، ک وەگورەی خەڵک ناوچەگە باخچەی رەنگینیگ بوی، و پەیکەر شییر لەناوی بوی لە دەمیان ئاو وە تەکان دەرچوود، و لە دەورگردی چیشتەخانەیلیگ بویچگ بوی، باوجی دویایی بویە مەیدانیگ ئەرا کار کەرەستەیل و لویلەی ئاو و ئاسن و شیش وماتوور ئاو.
وەگورەی سەرچەوەیل، کیفاح جادەی کورد فەیلیە، چوینکە خیزانەیل فرەیگ لە کورد فەیلی هاناو فرەی ناوچە وگەڕەکەیلی، و ئەو گەڕەکەیلە لە کۆنەترین ناوچەیلە ک خەڵک بەغداد لەناوی بوینە جویر فەزڵ و مەهدیە و قەنبەر عەلی و بوشبل وئەبو سێفەین و ئەبو دەودەو و تاتران وحیدروسی وعگد ئەکراد وعگد جری وفەزوەت عەرەب و گەهوەی شوکر وسەدریە.
تۆێژنەرەیل باس ئی جادە کەن ک سومبول وەیەکەوژیان ناوبەین خەڵکەگەی بویە، و خەڵکەگەی بیوەین، و هامشوویان خوەشە، و خوەشیان لە ژیان ئاشتەوایی و ئارامی تیەێد، وهاوساییان خاسە، و گشتیان وەیەکەو بۆنە هاوبەشەیل وەڕیەو بەن، جویر دەسەیل عاشوورا و بوونەیل ئاینی لە مەرقەد شێخ عەبدولقادر گێلانی ک هەزاران کەس لە دەوڵەتەیل جەهان تیەنە سەردانی، هەمیش ئەو جادە ک قەور قەنبەر هاناوی و ناوچەگە وە ناوی دانریا، ک لە بیسەیل سەدەی گوزەشتە مەکتەو مەهدیە لەناوی دامەزریا، و سەرۆک وەرین عەبدولکەریم قاسم و کەسیاەتیەیلیگ نیشتمانی لەناوی خوەنستنە، و ئی شوینە بازاڕ حەنون هاناوی ک یەکیگە لە کۆنەترین بازاڕەیل بەغداد.
وەگورەی پسپۆڕەیل میژوو، کورد فەیلی لە کۆنەترین کۆمەڵگەیلە ک لەی ناوچە بوینە، و شوین پەنجەی خوەیان لە گەشەکردن ئابووری لە بەغداد هیشتنە جی هەنای لەناو بازاڕ شۆرجە کار کردنە.
کورد فەیلی، هەمیش کەفتنە وەر چەن جاریگ لە بارکردن، ویەکیگ لە دەمچەرمگەیل فەیلی ماڵ خوەی بەخشێد تا بوودە مه‌دره‌سه یا مەکتەویگ سەرەتایی لەناوچەی باب شێخ و ناو مەکتەو کورد فەیلی لەلی نریا، ک دویای ئەوە رژیم وەرین دویای كودتای شوبات ١٩٦٣ ناوەگەی ئاڵشت کرد، و ئیجا دویای رمیان ڕژیم لەناوچگ لە ساڵ ٢٠٠٣ ناوەگەی خوەی گلەو خوارد، و هیمان سەدان لە خوەنەوارەیل ناوچەگە لەناوی دەوام کەن، و خاوەن ماڵەگە ک کردەی مەکتەو، لە هووز مەڵکشاهی بوی.
پسپۆڕەیل وتنیش: فەیلیەیل خاوەن رۆلیگ لە گورجکردن وەرزش بوین، ک تیمەیلیگ جەماوەری دروس کردن، چایخانەیل ناوچەگە کردنە بارەگایان، جویر چایخانەی حاجی خوداداد و چایخانەی هاشم و چایخانەی خەڵک بەدرە، و ناوچەی عوێنە مەیدانیگ ئەرا بازی تووپان بویە، ک ئی تیمەیلە فرەیان کورد فەیلی بوین، دەوڵەمەن هەڵوژاردەی نیشتمانی وە بازیکەرەیل جیاواز کردن، جویر مەحمود ئەسەد و عەبدولسەمەد برای، وجەلال عەبدولڕەحمان و ئەنوەر موڕاد ونوری قەهرەمان و ...
پسپۆڕەیل دیاری کەن ک ئەو چایخانەیلە کۆڕ روشنهۊری و سیاسی لەناویان ئەنجام دریا، ک دەسمیەتی لە دروسکردن هوشیاری نیشتمانی لەناو جەماوەر ناوچەگە کرد، و باس ئەو هەڵویست ئازاییە کردن ک خەڵک ناوچەگە وسیانەی، و کوردەیل فەیلی لە نوایان بوین، هەنای وە ئازایی و چەک کۆنە وەرخودان لەنوای تانکەیل رژیم شۆڤینی کردن لەمەوقەیگ ئەرا وەزارەت وەرگری هاتن، و توەنستن چەن ماشینیگ لە ٨ شوبات ١٩٦٣ پەک بخەن.
وەگورەی ئامارەیل نافەرمی نوو، نیمەی دانیشتگەیل ئەو ناوچە کورد فەیلیە، و ئەو نیمەگەی عەرەو سوننە و شیعە، وەگورد تورکمان ومەسیح-ن و نشان دەن ک تیمەیل مۆسیقای جەماوەری فرەیگ لەناوی هەس.
یەکیگ لە خەڵک ئەو ناوچە ئویشێد: وشەیلیگ جویر "شیعە و سوننە" لەبان زوان خەڵک ئەو ناوچە نییە، ک گشتیان جویر برا وەیەکەو هەڵسودانیش کەن، و جاران دۆندرمە شەعر بەنات و شەربەت فرووشەیل گەردیانە ماڵەیل، ولەناو چایخانەیل ناو کویچەیل نیشتیان، و حەمام پیاو وژن بویە، و یەکیگ لە دانیشتگەیل کۆنەی ناوچەگە ئویشێد: مەردمەگە لەیرا وە دووسی ودڵسووزی وەیەکەو گوزەران کەن، دووسیگ لەناوبەین دانیشتگەیل رەسنی لە کورد و عەرەب و تورکمان، و ئاوارەیلیگ لە شارەیل عراق، و تایفەیل هەمەڕەنگ.
خەڵک ناوچەگە یاد چایخانەیل کیفاح و پارچە گورانیەیل بەغدادی کردن ک لە سەرەتای هەفتایل بویە، هەمیش شوینیگ ئەرا بازیەیل ڕەمەزان بوی، ک وە بازی زەڕەمشتەکی وەناوبانگ بوی، وهەمیش جادەی کیفاح وە ئوستایل بیناسازی وەناوبانگ بوی هەکاتی "حاجی لوقمان".
