ئەگەر ئایەم نەمینێد چە وە جەهان تیەێد؟
هەرچەن یە باوەتیگ باوە لە فیلم و بەرنامەیل تەلەفزیۆن و لەناو کتاوەیل، بەڵام هیمان کۆتایی مرۆایەتی چشتیگ ئاڵەجەویە ئەگەر هویر لەلی بکریەێد.
کارڵتۆن باسماگیان، ماموزستای یاریدەدەر پلاندانان کۆمەڵایەتی و ناوچەیی و دیزاین شارەیل لە زانکۆی ویلایەت ئایۆوا، ئی جویرە ئەگەریل خستیەسە وەرچەو.
ئەگەر تەنیا ئایەمەیل لە جەهان گوما بوون، و بتوەنێد باێدە سەر زەوی و بزانێ دویای ساڵیگ چە بویە، یەکەم چشت ک زانێدەی ک وەچەو نیەونێ، بەڵکم وە گووش ژنەفێ.
دنیا کپەو بیدەنگەو بوود، وە زانێ ک ئایەم چەنیگ ژاوەژاو کەێد، بینایلمان ژاوەژاون، ماشینەیلمان ژاوەژاون، ئاسمانمان ژاوەژاوە، ئەو هەمکەی دەنگە دەنگە نیەمینێد.
و کەشوهەوا، دویای ساڵیگ وەبی ئایەم، ئاسمان کەوترەو بوود و وا نەرمتر بوود، وا و واران روی زەوی پاک کەێد، وە گشت تەم و تووزیگ دروسکریاگ ئایەم نیەمینێد.
دویای ساڵیگ بچوە ناو ماڵەگەد - و ئومیدەوارم تینگ نەوێ، چوینکە ئاو لە لویلەیل نیەمینێد، چوینکە سیستەم وەردەوامی ئاو تەکان و پەمپکردن وەردەوام خوازێد، وە ئەگەر کەسیگ لەبان ئاو گشتی نەوود تا ئەو پەمپەیلە بخەێدە کار،، هەڵبەت ئاو لە ماڵەگەد نییە.
بەڵام ئەو ئاوە ک ها ناو لویلەیل تا یەکەم زمسان هەسەی، ئەراوە لە یەکەم سەردی، ئاوەگە لەناو لویلەیل کەێدە یەخ و تەقنێدەی.
و کارەبایش نیەمینێد. وێستگەیل کارەبا لە کارکردن کەفن، چوینکە کەس نیە بخەێدەی کار و سوتەمەنی ئەرایان بارێد و مقیەتییان بکەێد. ك هەڵبەت ماڵەگەد تیریکەو بوود، هویچ رووشناییگ و تەلەفزیۆن و مۆبایل و کۆمپیوتەر لەناوی کار نیەکەێد.
ماڵەگەد پڕە لە تووز، ک هەمیشە تووز و خوەڵ لە هەوا هەس بەڵام ئيمە هەس وەپی نیەکەیمن چوينکە سیستەم تەندروسی و گەرمکەرەیل واگە وەشنێد، وەگەرد جوویلەکردند وە ژوورەیل ناو ماڵەگە، توویش تووزەگە وە جویلە هەڵگرێد، و هەنای گشت یانە وسیان، وای ناو ماڵەگەد کپەو بوود، و تووز لە گشت شوینیگ نیشێدەو.
و گیا ناو باخچەگەد بەرزەوە بوود، تا درویژ و نەرم بوود، و لە گشت شوینیگ گیا دەرچوود.
وە لە ناوچەگەد، بوونەوەرەیل گەردن، یەکەم جار بویچگەیل: مویش و گرزە.
ئیجا ئاژەڵە گەورەیل تیەن، ئاهوو، گورگ و خرس، هاتێ لە ساڵ یەکەم نەوود، بەڵام دویاجار تیەێد.
وەبی چراخ کارەبایی، ریتم جەهانی ئاساییەو بوود، تاکە رووشنایگ لە خوەر و مانگ و ئەسارەیل تیەێد، و بوونەوەرە شەوانەیل رازی بوون کە ئاسمان تیریک خۆیان گلەو خوەێد.
فرە جار ئاگر هیز گرێد، هاتێ تریشقە بەێد لە داریگ یا باخیگ و ئاگر لە ماڵ و باڵەخانەیل کەێدەو یا بەێد لەلیان.
دویای تەنیا ساڵیگ، چشتەیل کۆنگریتی، پێەڵەیل، ریەیل سەرەکی، جویر یەک دیار دەن، ئەرا نموونە دویای دە ساڵ، زەنگ بەن، و درەخت بویچگ لەناویان لویل بوون، یەیش لەوەر ئەوە ک زەوی وەردەوام جویلێد.
و وەگەرد ئەو جویلەیە زوور کەفێدە بانیان، و زەنگ بەن.
لە کۆتایی ریەیل ئەوەنە زەنگ بەن ک هەکاتی شویشەی شکیاگ وەپیان تیەێد، دارەیلیش لەناو ئەو شەقەیلە دەرچن.
ئەو پیەڵەیلە ک پای کانزایی دیرن وە یەواشی ژەنگ گرن و ئەو پارچە و میخەیلە ک بیەڵەیل وەیەکەو گرن وە خود شیوە ژەنگ گرن، بەڵام پیەڵە کۆنکرێتیە گەورەیل و ریە سەرەکییەیل ناوەین ویلایەتیەیل و هەمیش ئەوانەگ کۆنکرێتیشن، تا چەن سەدەیگ وەردەوام بوون.
ئەو بەنداو و جووەیلە ک خەڵک لەبان چەمەیل جەهان دروسیان کردیە، رمیەن، باخەیل چنەو ئەرا سروشت، ئەو درەختەیلە ک خوەیمنەی نیەمینن، و گەنمەشامی و پەتاتە و تەماتە فرە لەلیان نیەمینێد.
ئاژەڵەیل ناو کێلگەیل وە ئاسانی بوونە خوەراک خرس و گورگ و پلنگ و ئاژەڵە دەسیەیل چە وەپیان تیەێد؟ پشی دڕندەو بوود، و جاریگتر بوودە کوێەیی، هەرچەن فرەیگ لە دڕندە گەورەیل خوەنەیان، و فرەی سەگەیلیش ئەوزەڵ نیەکەن.
دویای هەزار ساڵ، ئەو جەهان نیشتەجییە ک لە یادە وە زوور ناسیەێد، چەن چشتیگ مینێدەو. ئەوەیش بەندە وە جویر ئەو مادە ک لەلی دروس کریاگە، و ئەو کەشوهەوا ک لەناوی بویە.
ئەو بینایل بەرزە سینەما یا ناوەندە بازرگانییەیل ک رووژیگ زانێ جویر ئاسەوار شارستانیەتیگ گوما بوود، ئیمپراتۆریەت رۆمانی زیاتر لە ١٥٠٠ ساڵ وەرجە ئیسە رمیا، بەڵام وەگەرد ئەوەیش، بڕیگ لە جیماگەیلی تا ئمڕوو دیارە.
