يە 4 هەزار ساڵە ریشە دیرێد.. بیرۆکراسی لە عراق ئەرا سەردەم "گيرسو"ی سۆمەری گلەو خوەێد
شەفەق نیوز/ رووژنامەی “گاردیان” بەریتانی بڵاوی کرد کە پەیاکریاگەیل شوینەوارییە نووەیل دەرخەن کە عراق وەرجە 4 هەزار ساڵ دەس وە کار ئیداری و بیرۆکراسی کردگە، لەڕی تابلۆی سان کە “بەیاننامەی ئیمپراتۆریەت” لەبانی نویسیاس.
راپۆرتە بەریتانییەگە کە لەلایەن ئاژانس شەفەق نیوز هەڵگەردانی کریاس، ئاشکرا کەێد کە “شوینەوارناسەیل مۆزەخانەیل بەریتانیا و عراقی سەدان تابلۆی ئیداریی پەیا کردنە کە کویەنترین بەڵگەی یەکەمین توومارەیل ئیمپراتۆریەتیگ لە میژوو نشان دەن کە دەقگەلیگن کە هویردەکارییەیل ئی حوکمە هاناویان و ئاڵۆزییەیل بیرۆکراسی ئەو شارستانییەت کویەنە ئاشکرا کەن”.
وەگورەی ڕاپۆرتەگە، ئی ئەرشیفە گلەو خوەێد ئەرا ئەو دەوڵەتە کە لە گیرسوی کویەن سۆمەری بویە، کە ئیرنگە وە تێلۆ ناسیاس، لە سەردەمیگ کە دەوڵەت لە ساڵ ٢١٥٠ - ٢٣٠٠ وەرجە زایین لە ژیر دەسەڵات شانشینی ئەکەدیەیل بویە.
راپۆرتەگە لە زار ئەمیندار مۆزەخانەی بەریتانی، سێباستیان رەی کە سەرپەرشتی "پرۆژەی گێرسو" کەێد، باس ئەوە کرد کە ئەوان خشتەی داتای ئیمپراتۆری، و نوێنەرایەتی یەکەم بەڵگەی ماددی یەکەم ئیمپراتۆریەت کەن لە جیهان، و نوێنەرایەتی بەڵگەی راسگانی کۆنترۆڵ ئیمپراتۆری و چوینیەتی کارکردن ئیمپراتۆری کەن.
لە ڕاپۆرتەگە “گیرسو” وە یەکیگ لە کویەنترین شارەیل جیهان باس کریاس و لە ماوەی هەزارەی سێیەم وەرجە زایین وە پیرووزی تەماشا کریا، چوینکە شوین نیشتەیجیی خوداوەن قارەمان سۆمەری نینگرسو بویە، و ناوچەیلی گەورە بوین، و وەگورەی ڕاپۆرتەگە، لەناو ئەو شارە سەروەخوەیەیل سۆمەرییە بویە کە لەلایەن پاشای میزۆپۆتامیا سەرگۆن لە نزیکەی ساڵ ٢٣٠٠ وەرجە زایین داگیرکریاوین سەرگۆن لە بنچینەی خەڵک شار ئەکەد بویە، کە تا ئیسە شوینەگەی نادیارە و هاتێ لە بەغدای ئیسەو نزیک بویە”. لە ڕاپۆرتەگە نویساس “سەرگۆن ئی شیواز نوو حوکمڕانیە وە داگیرکردن گشت شارەیل سۆمەری لە میزۆپۆتامیا بەرزەو کردگە، تا ئەو چشتە دامەزرنێد کە فرەی میژوونویسەیل وەپی ئویشن یەکەم ئیمپراتۆریەت لە جیهان”، وتیش: “هەڵکەنینەیل ئی دواییە ئەو زانیاریەیلە کە لەبان ئەو ئیمپراتۆریەتە ئاشکرا کردنە، سنووردار کردگە ئەرا نویسیاگەیل پارچەپارچە و گەپ شاهانە، یا چاپ نویسیاگەیل ئەکەدی لە سەردەمیگ دویاتر کە “وە تەواوی جی دڵنیایی نین .”
ری ئەو پەیاکردنەیل نووە وە "فرە گرنگ" باس کرد و کە هویردەکارییەیل ئەو توومارەیلە رەی سەرسام کردنە، کە ئویشێد "ئەوان گشت چشتیگ وە هویردی نویسن و ئەگەر کاوڕیگ لە پەراویز ئیمپراتۆریەتەگە مردارەو بوود، ئەوە توومار کریەێد، ئەوان هەوادار بیرۆکراسی بوینە".
وەگورەی ڕاپۆرتەگە، ئی تابلۆیلە نویسانن وە هێمای میخی هاناویان، سیستەمیگ نویسین کویەنە، پەیوەندی وە کاروبار دەوڵەت و داهات و خەرجییەیل دیرن، و پەیوەندی وە گشت چشتیگ دیرن لە ماسییەو تا ئاژەڵ و لە ئارد تا جویە و لە پەڕوو تا سان نرخدار.
لە ڕاپۆرتەگە باس ئەوە کرد کە “دانا براون، نۆژەنکار بەریتانی-ئەمریکی پەسا کار پاککردن تابلۆیل کەێد تا توانای چاپکردنی بوود”، لە زار ئەوەو ئویشێد؛ “کارەگە هویردە، خەڵک لیوا زانن کە چشتەیل لە ژیر دەرکریانە و هەر وەوجویرە لە مۆزەخانەیل دویننەی.
لە ڕاپۆرتەگە دیاری کەێد کە "یەکیگ لە تابلۆیل میخی نرخ چشتە جویراجویرەیل هاناوی، ئەرا نموونە مانگایگ چاخکریاگ وە 250 گرام تەڵا، یەکسانە وە 500 گرام نوقرە، مانگایش وە 30 لیتر بیرە چاخەو کریاس".
راپۆرتەگە نشان دەێد کە ”تابلۆەیل میخی توومارکردن ناو و پیشەی هاووڵاتیەیلیش هاناویان”، کە ئەرا “ژن، پیاو، مناڵ، ناو گشتیان هەس”.
وەگورەی قسەی رەی: “ژن لە ناو دەوڵەت خاوەن پایەی گرنگیگ بویە، ئەرا نموونە سەرۆک قەشە، هەرچەن کۆمەڵگاگە تا رادەی فرەیگ لەلایەن پیاوەیل سەرکردایەتی کریا، بەڵام رۆڵ ژنەیل لە فرەی کۆمەڵگایەیل ترەک گەورەتر بویە، یەیش چشتیگە کە لەناو ئەو بەڵگەیلە ئاشکراس”.
راپۆرتەگە وتیش "ئەو کارەیلە کە باسیان کریاس لە سانبڕەو دەسوەپی کەێد تا رەسێدە پاککەر زەوی پەرستگایەیل"، "توانای پاککردنە ئەو زەویە کە خوداوەن و سەرۆک قەشە ئامادەی بوون، فرە گرنگ بویە، چوینکە شارەیل میزۆپۆتامیای کویەن، هن خوداوەنەیل بوین".
دیاری کەێد کە "ئەو تابلۆەیل میخیە لە شوین بینایگ گەورەی ئەرشیف حکومی پەیا کریانە، کە بەشەو کریاوینە ناو ژوور یا ئۆفیس، بەشیگ لەلییان پلان ئەندازیاری ئەرا باڵەخانە و بووسانەیل بویە، بیجگە لە نەخشەی جووەیل ئاو".
وتیش: ئەو ئاسەواریەیلە کە لەلایەن شوینەوارناسەیل لە پرۆژەی گیرسو پەیا کریانە، کە لە ئەنجام هاوکاری مۆزەخانەی بەریتانی و دەسەی ئاسەواری و میراتی عراقە، وەپویل دامەزراوەی خێرخوازی "Meditator Trust" ئەنجام دریا.
لە ڕاپۆرتەگە وتیش: ئەو شوینە ئەرا یەکەمجار لە سەدەی نۆزدەهەم و سەرەتای سەدەی بیس هەڵکەنیاس، بەڵام دویای دوو جەنگ کەنداو تاڵان کریا، کە تابلۆیل سەردەم ئەکەدی تاڵان کریان یا وەشیوەیگ نادروس لە شوین خوەیان لاوریان، کە بویە مدوو لەدەسدان بەسینە میژووییەگەیان، کە هیشتن فامستن کارکردن ئیدارە لەو سەردەمە سەختەو بوود.
لە کۆتایی راپۆرتەگە باس ئەوە کرد کە "ئەو پەیاکریاگەیلە ئەرا مۆزەخانەی عراق کلکریانە لە بەغدا ئەرا لێکۆڵینەوەی زیاتر، جویر ئامادەکارییگ ئەرا ئەگەر قەرزکردنی لەلایەن مۆزەخانەی بەریتانیا".
هەڵگەردان: ئاژانس شەفەق نیوز
