كه‌سیگ شاعر و ڕووشنهویر و خه‌تخوه‌ش و موسیقاژه‌ن و ده‌نگخوه‌ش
صنایع) ، ئمجا نوڕید له‌مه‌یدانه‌یل فره‌یگه‌وه ئه‌سپ خوه‌یان تاو دانه‌و خزمه‌ت وه ملله‌ته‌گه‌ى خوه‌یان كردنه ، یه‌كیگ له‌و كه‌سه‌یلیشه ك خاوه‌ن كه‌سایه‌تى خوه‌شه‌ویس و خاوه‌ن به‌هره‌ى جووراو جوور بویه ، ئه‌ویش (سه‌ى یاقوو كوڕ سه‌ى وه‌یس)ه ، ك له‌ساڵ 1802 له‌ئاوایى (قه‌مه‌شه)ى مایه‌یشت كرماشان هاته‌سه دونیا .
خوه‌ندن سه‌ى یاقوو له‌بان ریڕه‌و دین كویه‌ن بویه‌و له‌سه‌ره‌تاى ژیانى هه‌وڵ ئه‌وه داگه بووگه میرزا ، شوونه‌یل فره‌یگ گه‌ردیه ، وه‌ل ئه‌وه‌یشا ده‌نگ وباس خوه‌نه‌وارى و شعر سه‌ى یاقوو ره‌سیه‌سه دیوه‌خان ئیمام قولى میرزا عیمادولده‌وله‌ى كوڕ ده‌وڵه‌ت شا و ئاشنایه‌تى وه‌ل ئه‌وانا داشتگه ، ئمجا وه‌سه‌به‌ب ئه‌و بنه‌ماڵه‌وه ره‌سیه‌سه مامه محه‌مه‌د حه‌سه‌ن خان فه‌رمانڕه‌واى كه‌ڵهوڕ و جویر سكرتێر دیوه‌خان له‌ساڵ 1831 له‌ورا دامه‌زریاگه‌و تا ئاخرین ژیانى له‌و ماڵ گه‌ورا مه‌نده‌سه‌وه .
سه‌ى یاقوو رووشنهویر خاس سه‌رده‌م خوه‌ى بویه ، وه خه‌تخوه‌شى ناوبانگ ده‌ركردگه ، له زانست مۆسیقاو وه‌كارهاوردن ته‌نبوور كه‌م كه‌س وه‌ك ئه‌و بویه ، شاره‌زاى فره‌یگ داشتگه له‌ئاواو مه‌قامه‌یل ، وه‌تایبه‌ت ترپه‌ى هوره ،ـ هه‌میشه گه‌شتوگوزار و سه‌یران و ڕاو و شكار وه‌پى خوه‌ش بویه ، له‌سوارخاسى ناوبانگ ده‌ركردگه ، وه‌ل ئه‌وه‌یشا له‌وڵاته‌یل لوڕ و كه‌ڵهوڕ و به‌ختیارى ناسریاگ بویه ، گوایا ئویشن ئاشنایه‌تى وه‌ل یارسانه‌یل (ئه‌هل هه‌ق)یش په‌یا كردگه له‌و سه‌رده‌مه‌یله ك سه‌ردان كرند كردگه .
به‌عزه كه‌سه‌یلیگیش هانه بان ئه‌و باوه‌ڕه ك سه‌ى یاقوو چویگه بان دین یارسان ، وه‌لى له‌ناو شعره‌یلى شوونه‌وار ئى دینه نیه‌كه‌فیگه وه‌رچه‌و . له‌یوا باس كه‌ن و ئویشن : گوایا سه‌ى یاقوو به‌عزه جاریگ ك تویش وه‌زع ئشق و مه‌سه‌له‌ى سۆفیزم بویه ، ئمجا وه‌بان وڵاخه‌وه غارغاران كردیاگ و هوره چڕیاگ .
نازناو شعر سه‌ى یاقوو (سه‌ید)ه‌و به‌عزه جاریگیش (سه‌ى یاقوو) هاورده‌سه‌كار ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌یش له‌ژیان شاعریه‌گه‌یشى وه(سه‌ى یاقوو) ناسریاگه‌و له‌ناو مه‌ردم وه(سه‌ید یاقوو ماهیده‌شتى) ناوبانگ ده‌ركرد ، شاعر له‌ساڵ 1881 ماڵئاوایى یه‌كجارى له‌دونیاى شعر و هونه‌ر و مۆیسقا كردگه‌و ته‌رمه‌گه‌یشى بریاسه‌وه ئه‌را ئاوایى (قه‌مه‌شه)و له‌ورا وه‌خاك سپاریاگه . یه‌یش نموونه‌یگه له شعر سه‌ى یاقوو :
شیرین شۆخ و شه‌نگ قه‌مه‌ر عوزاره‌ن
زوڵفش ئه‌سوه‌ده‌ن ده‌یجوور تاره‌ن
گرژه‌ن چین چینه‌ن حه‌لقه زونناره‌ن
لووله‌ن هه‌لووله‌ن زنجیره‌ن ماره‌ن
دشواره‌ن پریش دڵ گرفتاره‌ن
حاجیب خه‌م چون تاق میحراب حاجات
برى كه‌ى سۆفى نه‌ڕاى موناجات
گادینه‌ى هیلال نه‌ڕوى سه‌ماوات
یا قه‌وس و قوزه‌ح هه‌زار عه‌لامات
كه‌مانه‌ش په‌یكان چه‌مش ته‌ییاره‌ن
دشواره‌ن پریش دڵ گرفتاره‌ن
عه‌ین عه‌ین غه‌زاڵ چیرده ته‌تار
په‌ى من موقیمن په‌ى ته‌ره‌ف خومار
ئه‌سوه‌ده‌و ئه‌سفیل هه‌م له‌یل و نه‌هار
دایم چون سه‌ییاد ئاماده‌شكار
نیم نیگاى نازش دایم نه كاره‌ن
دشواره‌ن پریش دڵ گرفتاره‌ن
