گیچەڵ نیشتەجیبوین ملیۆنا عراقی نیگەران کەێد و حکومەت وە ٥٢ شار کەفێدە روی ئەو قەیرانە

دەسەڵاتدارەیل نزیکەی ٥ ساڵە تەقەلای فرەیگ دەن ئەرا چارەسەرکردن قەیران نیشتەجیبوین وە پلانیگ کە وەرد شمارەی دانیشتگەیل زیاتر لە ٤٣ ملیۆن کەس بگونجێد، یەیش بیجگە لەوەگ پشت وە ڕێکارەیل بەساس ئەرا ئاسانکاری ئەرا فرووشتن وە قەرز ئەرا هاوڵاتیەیل وە سوودیگ قبوڵکریاگ.

پلانگەیلیگ خریانەسەگەر کە وە پلەی یەکەم چین نەدار و مامناوەند کەنە ئامانج، کە فرەیگ لە دانیشتگەیل وەتایبەت چین مامناوەند و لات کەفتە وەر ئاستەنگ  لە وەدەسهاوردن ماڵ لەوەر نرخە فەلەکییەیل، کە دەرئەنجام سیاسەت هەڵەی پلاندانان بویە لە ماوەی دوو دەیە، بیجگە لە بڵاوبوین گەندەڵی.

 نرخیگ خەیاڵی

لەو چوارچیوە، هاوڵاتی ئەبو حسێن (55 ساڵ)، کە وە کرا لە پارێزگای بابل نیشتگە، ئویشێد: “فرەی خەڵکەگە نیەتوانن ماڵ بسینن لەوەر گرانی نرخ، ئیجا پارچە زەوییگ بوود کە وەشیوەیگ نائاسایی بەرزەو بویڵ یا کۆمەڵگەی نیشتەجیبوین کە نرخەیلیان وەخود شیوە بەرزەو بویە.” .

 ئەبو حسێن ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش “ئەو مەردمە داهاتیان سنووردارە و تەنانەت چین ناوەندیش نیەتوانن شوقەی نیشتەجیبوین بسینن لەوەر ئەو نرخە خەیاڵیی و قیستە ناعەقڵانییە کە رەسێدە زیاتر لە ٥٠ ملیۆن دینار جویر پیشەکی”، داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەیل کرد ئەرا دابینکردن قیست گونجیاگ و ئاسوودە کە وەگەرد خەڵک چین ناوڕاس و هەژار بگونجێد.

 لە تەقەلایگ ئەرا کەمکردن قەیران نیشتەجیبوین و گرانبوین نرخ ماڵ لە عراق، وەزارەت بیناسازی و نیشتەجیکردن عراق ئاشکرا کەێد کە چەن ڕێوشوێنیگ جیوەجی کردگە ئەرا کەمکردن نرخ، وە دامەزرانن 52 شار نیشتەجیبوین نوو لە گشت وڵات.

قسەکەر وەزارەت بیناسازی و نیشتەجیکردن، ئیستەبرەق سەباح، لە سەرەتای قسەیلی باس ئەوە کرد کە “قەیران نیشتەجیبوین لە ماوەی ساڵیگ و دوو ساڵ کۆتایی نیەتێد، بەڵام بەرنامەی ئیسەی حکومەت، لە وەزارەت بیناسازی و نیشتەجیکردن، شارە نووەیل نیشتەجیبوین جویر گرنگییگ سەرەکی داناس”.

52 شار نیشتەجيبوین نوو

سەباح ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “سەنگ بنەڕەت شار ئەلجەواهیری لە ٢٧ کانوون دویەم ٢٠٢٣ لە ناوچەی ئەبوغرێب لە بەغدا دانریا، شاریگ وەردەوامە و زیاتر لە ٣٠ هەزار یەکەی نیشتەجیبوین دیرێد (ستوینی و ئاسوویی)، و 10 هەزار پارچە زەوی خزمەتگوزاری واز، و بایەسە لە روی خزمەتگوزاری، ئاسانکاری، پەروەردە، پیشەسازی، بازرگانی، تەندروسی، و گشت وەکارهاورەیل ئەو زەویەیلە لەناوی بوود، و لە بانان خریەێدە ناو میترۆی بەغداد، و نرخەیلی تا رادەیگ پاڵپشتی کریەێد و وەگورەی ئەوەگ بەڵێندەر لە قۆناغ دانوسەنین پیشکەشی کرد لە توێژینەوە تەکنیکیەیل و توانای ئابووری. حکومەت ری نیەێد بەدی جویر  ئەوەگ لە کۆمەڵگە نیشتەجیبوینەیل بوود.” .

وتیش: “هەرلیوا شار عەلی ئەلوەردی لە بەغدایش هەس، یەیش تەنیا ەە پایتەخت سنوردار نەویە، سەنگ بنەڕەت شار ئەلغەزلانی لە پارێزگاری نەینەوا لە 4 شوبات 2024 دانریا، ئەرا دروسکردن 28 هەزار یەکەی نیشتەجیبوین لەبان ڕووبەر 4 هەزار و 800 دۆنم، هەمیش شار ئەلجەناین لە پارێزگای بابل هەس، و شار کەنارەیل کەربەلا لە پارێزگای کەربەلا، هەرلیوا لە نەجەف، عمارە، ئەنبار، و سەڵاح الدین، کە نزیکەی ٥٢ شار نیشتەجیبوین لە وەزارەت بیناسازی هەس.

 نرخ بی وەرانوەر ئەرا هەژارەیل

قسەکەر وەزارەت بیناسازی ئاشکرا کەێد کە “لەباوەت شار نیشتەجیبوین جەواهیری، حکومەت مەرج دانا کە 10 هەزار پارچە زەوی خزمەتگوزاری وەپەتی بیریەێدە حکومەت، حکومەت وەبان نەدارەیل بەشیانەو بکەێد.”

لەباوەت غەزلانی، حکومەت لەسە 15ی بڕ گشتی 28 هەزار یەکەی نیشتەجببوین چەسپانیە، واتە بەرهەمهاور یا بەڵێندەر 4200 یەکەی نیشتەجیبوین وەبی وەرانوەر دەێدە حکومەت و حکومەتیش وەشیوەیگ جیاوازی یا وەپەتی دەێدە نەدار.

سەباح لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێدیش؛ "هەکاتی ئەو شارەیل، ستراتیژیگ نریاس ئەرا دانوسەنین وەرد بەرهەمهاورەیل وە وەرگردن ریژەیگ بی وەرانوەر، و ئی رێژە یا پارچە زەوییە خزمەتگوزارییەیلە، یا یەکەیل نیشتەجیبوین وە جویرە جیاوازەیل دروس کریەن، چ ستوینی بوود یا ئاسوویی."

لەباوەت رۆڵ ئی کۆمەڵگە نیشتەجیبویەیلە لە کەمکردن قەیران نیشتەجیبوین لە عراق، سەباح ئویشێد: “نزیکەی 190 هەزار یەکەی نیشتەجیبوین لە شارەیل (جواهیری، عەلی وەردی، و غەزلانی) هەس، بەڵام هەنار دەیان  شار ترەک لە  پارێزگایل ناوڕاس و باشوور هەشمار کریەن، ئەوانە قەیران نیشتەجیبوین کەمەو کەن." ".

 وتیش: “ئەراوە ئی قەرزەیلە، وەگەرد سندوق نیشتەجیبوین و ئەو کۆمپلێکسەیلە کە لەلایەن وەزارەت نیشتەجیکردن دروس کریەن، بیجگە لە شارە نووەیل، گشتیان وە چارەسەری ریشەیی دانریەێد لەبان زەمینە کە بەشدارن و شیوەیگ کاریگەر ئەرا کەمەوکردن بۆشایی نیشتەجیبوین لە عراق، کە بڕە پویلیگ فرەس ئەرا 3 ملیۆن تا 3.5 ملیۆن یەکە نیشتەجیبوین، وەگورەی مەزەنە.” "، وەگورەی قسەکەر وەزارەت بیناسازی.

 دووپات کەێد کە "ئی پڕۆژەیلە یەک ەە یەک ئی خوازینە پڕەو کەن، و  پلان کوڵ و مامناوەند و درویژماوە خوازن. بیجگە لە پلاندانان مامناوەند و درویژماوە ساڵانیگ خوازێد."

بەڵام نەبایەس گەشەی دانیشتگەیل  بخریەێدە پشتگووش، کە وەردەوام لە زیایبوینە، وە قسەی سەباح، “لە ژیر رووشنایی گرنگی دروسکردن زیاتر لە 3 ملیۆن یەکەی نیشتەجیبوین، گەشەی دانیشتگەیل ساڵانە یەک ملیۆن تا یەک ملیۆن و 200 هەزار کەس زیای کەێد و یەیش هەنای بەشەو کریەێدە بان قەوارەی خیزان، زیایکردن نزیکەی 160 هەزار یەکە نیشان دەێد.”

وتیش: "ئەراوە داپووشین خوازین نیشتەجیی زیاتر لە 3 ملیۆن یەکە  کاریگ ئاسان نییە. بەڵکم ساڵان فرەیگ خوازێد، وەگەرد ئەوەیش کارەیلیگ ڕاستەقینە و دیار لەبان زەوی لەلایەن حکومەت ئیسە  خوازێد".

لەلای  خوەییش شارەزایەی ئابوری، کەریم الحلو، دووپات لەبان گرنگی “ریگریکردن لە سەنین یەکەی نیشتەجیبوبن ئەرا ئەو کەسەیلە کەێد کە وەرجەیە ماڵ دیرن بەڵام ئارەزوو بازرگانی وەپیەو کەن، کە ئەو قەیرانە چارەسەر نیەکەێد تا ئەوەنە قسەی بازرگانی بوود”.

حلو ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: "قەیران نیشتەجیبوین وە چەن شیوەیج چارەسەر کریەێد، ئەرا نموونە لە ئەڵمانیا ئەوەگ هەس وەپی ئویشن ماڵ کۆمەڵایەتی ئەرا چینە لاتەیل، یەیش وەیی خەرج فرەیگ تیەێد تا وەگەرد نەدارەیل بگونجێد.". 

 ئاشکرا کەێد کە “زەویەیل نیشتەجیبوین وەپەتی دریەێدە بەرهەمهاورەیل، ئەراوە بایەسە یەکەیل نیشتەجیبوین تەنیا لەبان ئەو کەسەیلە بەشەو بکریەن کە خاوەن ماڵ نیین”.

تیمیگ حکومەتی ئەرا پەرەپیدان چارەسەرەیل

ئەنجومەن وەزیرەیل عراق بڕیار دا لە دەیەمین خول ئاسایی کە لە ٧ ئازار ٢٠٢٣ وەڕیەو چگ، تیمیگ ئاست بەرز ئەرا پەرەپیدان چارەسەرەیل ئەرا کۆتاییهاوردن وە قەیران نیشتەجیبوین لە وڵاتەگە دروس بکەێد، وە لەوەرچەوگردن چین هەژار و کەمداهات.

تیمەگە وە سەرۆکایەتی وەزیریگ بیناسازی و نیشتەجیکردن و شارەوانی و کارە گشتیەیل و ئەندامێتی وەزیر ژینگە و سەرۆک دەسەی ڕاوێژکارەیل و سەرۆک دەسەی بەرهەمهاون نیشتمانی و سەرۆک شارەوانی بەغدا و پارێزگارەیل پەیوەندیدار، سەرۆک بەش یاسایی لە سکرتاریەت گشتی ئەنجومەن وەزیرەیل، و وەڕێوەبەر گشتی بەش گەشەپیدان/وەزارەت پلاندانان.

وتیش"وە جیوەجیکردن سیستەم ئابووریی کێبڕکێ و ڕێسا و ستاندارد کوالیتی جەهانی گونجیاگ وەگەر ژینگەی ناوخوەیی لە مەوقەی جیوەجیکردن، دانان میکانیزم و کۆنترۆڵ و ستاندارد ئەرا بەشەوکردن زەوی  لەو شارەیلە ئاسانکاریکردن ئەرا ریکارەیل مووڵەت بەرهەمهاوردن و پێشنیارکردن"، بەرزکردن ئاست خزمەتگوزارییەیل حکومەت، و وەڕێوەبردن گشت جویرە ریکارەیل ئەرا ئی شارەیلە.".

 ئەنجومەن وەزیرەیل دەسەڵات دادە تیمەگە ئەرا پەسەنکردن پلان نوو گەشەپیدان شارەیل، دانوسەنین وەرد گەشەپیدەرەیل و برهەمهاورەیل ئەرا جیوەجیکردن ژیرخانی و پڕۆژە.

 دروسکردن بەشە حکومیەیل ئەرا شارە نووەیل 

 رووژ 13ی نیسان 2023، نویسینگەی ڕاگەیانن محمد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرەیل عراق، دروسکردن بەشە نووەیل حکوومەت پەیوەندیدار وە شارە نووەیل ئاشکرا کرد.

لە بەیاننامەیگ لە نویسینگەی سودانی "دامەزریان شار عەلی ئەلوەردی لە پارێزگاری بەغدا، شار ئەلسەلام لە پارێزگاری نەجەف، شار ئەلموتەنەبی لە پارێزگاری واست، شلر دیوانیەی نوو لە پارێزگای دیوانیە." راگەیان.

لە 8 تشرین دویەم 2022، سەرۆک حکومەت دووپات لە گرنگی جیوەجیکردن شارە خزمەتگوزارییە نووەیل کرد کە ژیرخانی دیرن وەگورەی مۆدێلیگ ئابووری و پابەندبوین لە ناوەین حکومەت و هاووڵاتی، و تەنیا بەشەوکردن پارچە زەوییگ نەکریەێد کە خزمەتگوزاری نەیرێد و شارەيليگ ناشرین دروس نەکریەن.