قەیران خوەراک لە عراق.. دۆلار ئەرزان ئەرا پۊچەڵکردن بومب
شەفەق نیوز/ پینەکردن قەیران سەختیگ لە ئابووری عراق، وەیجۊرە پسپۆڕەیل ئابووری باس ئی بڕیارەیلە کردن ک ئەنجومەن وەزیرەیل ئەرا نواگردن قەیران خوەراک بردیەسەی ک داگە له فرەی دەوڵەتەیل جەهان و عراقیش وەگەردیان، تایبەت ئەوەگ پەیوەندی وە گەنم و رۊن درەختی دیرێد، هەرچەنیش هیلێد بەرزەوبۊن نرخەگە وەردەوام بوود لە سه‌نینی لە کشاورزەیل وە نرخەیلیگ گرانتر لە نرخ جەهانی.
کوڵ ماوە
باسم جەمیل ئەنتوان پسپۆڕ ئابووری، لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دیاری کرد ک ئەو بڕیارەیلە لەلایەن حکومەت وەشیوەیگ دروس جیوەجی نێکریەن وەگورەی میکانزمیگ کار لەبان چارەکردن بەشیگ لە گرفتەگە بکەێد، ئەرا نموونە، سەرسامی خوەی لە دیرکەفتن حکومەت لە بڕیارەیلی و چارەکردن قەیرانەگە وەرجە فراوانیی نشان دا.
ئەنتوان وتیش " لە گشت قەیرانیگ ناوخۆیی وەپەلە، هەمیشە چارەیلیگ درۊژماوە و ناوڕاس ماوە و کوڵماوە هەس، باوجی حکومەت باس چارەیلیگ کوڵ ماوە کرد، و دۊر لە چارەیل ریشەیی بۊ، ک خوەی دروسکردن کەرتیگ بەرهەمکاری و پیشەسازی و کشتوکاڵیە ، وەخاتر وەدەسهاوردن ئاسایش خوەراک ئەرا ماوەی دۊریگ، ئیجا کردار راسییگ لە باوەتەگە نییە، چۊنکە عراق بۊە بازاڕیگ ئه‌ڕا وەکارهاوردن چشتەیل لە دەوڵەتەیل هاوسا.
بومبیگ ناکاوی
لەلای خوەییش، پسپۆر ئابووری (زورغام محمد عەلی) لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت " گشت بڕیارەیل ئەنجومەن وەزیرەیل ئەرا چارەی قەیران خوەراک هەڕەشەیە ک نشان نەۊن ڕا و نەۊن چارەسەری ستڕاتیژی دەێد، و دیاری کرد ک گشت بڕیارەیلە رەنگدانەوەی کوڵ ماوەش گرفتەیل بەڕەڵایی بازاڕەیل و هاز گرانکەرەیل لەوەر نەۊن دەسەڵات دەوڵەت و دەمودەسی نێکەێد.
محمد عەلی وتیش " ئی بڕیارەیلە هۊچ دڵنیاییگ نیەنە بازاڕەگە، و دیاری کرد ک بازاڕەیلە هەر جۊر بومبیگ ناکاوی مینن، لەوەر سادەیی ریکارەیلە و نەۊن بڕیاره‌یل پیشەیی لە چارەکردن، ک بازرگانەگە هەر وە گرانکەر و هاز زاڵیگ مینێد، لەسای پەککەفتن رای دەوڵەت و دەمودەسەیلی. وتیش: بایەت دەوڵەت خواردەمەنی وە نرخیگ پشتگیریکریاگ دابین بکردیاد، وە سەرپەرشتی وەزارەت بۊاتاد، تا وەیەوە چشتەیل سەرەکی وە نرخ خەرجەگەی بخەێدە بازاڕ وەبی دەسوەردانیگ راستەوخۆ لە کار بازرگانەیل و شەکەتکردن بوودجە، باوجی دەوڵەتەگە جۊر رکابەریگ شەریف ئەرا دابینکردن کاڵا وەشیوەیگ باێدە ناو ک وەگەرد نرخ جەهانی بگونجیەێد.
پسپۆڕ ئابووریەگە جەخت لەبان گرنگی ئەوە کرد ک دەوڵەت هەمیش دۆلار ئەرزان تەنیا ئەرا گریەبەسی هاوردەی چشتەیل سەرەکی دابین بکەێد و وە سەرپەرشتی دەزگایل چەودێری بوورس، تا مسۆگەر ئەوە بکەێد ک دۆلارەوە ئەرا بازاڕ سیا نەچوود.
کوشتن بەرهەم ناوخۆیی
لەلای خوەییش، مونیر ئەحمەد پسپۆڕ ئابووری لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: بڕیارەیل حکومەت لەباوەت قەیران خوەراک، ئەگەر سەنین گەنم ناوخۆیی لەلی درارم، دی ئەوەکانی هان لەبان بەرهەم ناوخۆیی نیه‌ن، و تەنیا سەنگینی خستیەسە بان هاوردە.
وتیش " گشت ئەو بڕیارەیلە ک حکومەت بردیەسەی خوەی ناکاوی بۊە، هۊچ نووڕستنیگ ئەرا ماوەی دۊر نەۊە، و دیاری کرد ک کارەگایل رۊن حکومەتی هەس پەکیان خریاگە، و زەۊەیل نەخت هەس ک ئەرا کاڵین زرات و بەرەفتاو و لەوەڕ هەس تۊنێد سوود لەلی بگرێد و واز لە هاوردە بارێد.
ئەحمەد وتیش: حکومەت بڕیارەیلیگ بەێد هەکاتی ئەو دەوڵەتەیلە ک هۊچ توانای کشتوکاڵی لە ئاو و زەۊ نەخت نەیرێد، و پشت وە هاوردە بەساگە تا بازاڕەگە پڕەو بکەێد.
دۆلاریگ ئەرزان
لەلای خوەییش فیراس حەمدانی سەرۆک ژوور بازرگانی بەغداد ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئاشکرا کرد ک دوو تەوەر گرنگ لەناو بڕیارەیل ئارامگردن بازاڕ ناوخۆیی و سزادان گرانکەر هەس بایەتە راسەو بکریەن، یەکەمیان بڕیار دوو مانگە ک ئەرا هاوردەی چشتەیل خواردەمەنی دانریا. حەمدانی دیاری کرد ک هاوردەی ئیجۊر چشتەیلیگ لە ٦ مانگ تا ساڵیگ خوازێد، و دیاری کرد ک داناین کەرج دوو مانگ ئەرا هاوردەی چشتەیل خواردەمەنی ئەوەسا دەسپاچەی بازرگانەیل کەێد وخەیدەیانە گیچەڵ گەورەیگ.
وتیش: بازرگانەیلیش نرخ دۆلار نزمیگ خوازن، تا لە بانک ناوەندی بکەفێدە دەسیان، وتیش: بایەتە بازرگان نرخ دۆلار وە ١٤١٠٠٠ بکەفێدە دەسی، تا بتۊنێد هاوردەی چشتەیل وە نرخ ئەرزانیگ بکەێد و وەنرخیگ گونجیاگ لەناو وڵاتەگە بفرووشێدەی.
چەپکیگ تەواوکریاگ
وەرانوەر ئەوە، موزهر محمد ساڵح راوێژکار سەرۆک وەزیرەیل ئەرا باوەتەیل ئابووری، لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دەسخوەشی لەو بڕیارەیلە کرد ک ئەرا چارەکردن قەیرانەگە بریا، و دووپات کرد ک ئەو بڕیارەیلە چەپکیگ تەواوکریاگ بۊ ئەرا چارەکردن قەیرانەگە لەی رەوش ناسکە.
ساڵح هەمیش باس ئەوە کرد ک چارەسەرییگ نییە ک وەیک تەکان باێد، باوجی ئەو سیاسەتە ک لەی بڕیارەیلە وەکار هاوریا لەبان راسەوکردن داهات پۊک ئەرا چینە نەردارەیل وەشیوەی گشتی، وەگەرد بەرزەوکردن باجەیل گومرگ و راسەوکردن باج داهات ئەرا هاوردەیل چشتەیل خواردەمەنی، وتیش؛ گشت ئەوە، ئەوەسا لە نرخەیلە سووکەو کەێد و ری وە ئازادی هاتن چشتەیل هاوردە ده‌ید وە ئەرزانترین نرخ و زوترین وەخت.
قەیران جەهانی
نرخ خوەراک دۊای پەتای کۆڕۆنا هەلقوڵانیگ کرد تا دۊای ئەوە نرخ تۊم و رۊن درەختی ئەرا ئاستەیلیگ پەیمانەیی نوویگ بەرزەو بوود، ئەوەیش وەگەرد جەنگ رووسیا و ئۆکرانیا، ئی گرانیە کاریگەری گەورەیگ لەبان عراق داشت، چۊنکە لە نواترین دەوڵتەیل جەهانە لە هاوردەی خوەراک.
ئۆکرانیا و رووسیا نزیکەی ٣٠% لە گەنم جه‌هان دیرن، ک ئۆکرانیا راگەیان ئەوەسا لەوەر ئی جەنگە هەناردەی تۊم وسنێد.
لەلای خوەییش، ریخریاگ خوەراک و کشتوکاڵی "فاو" لە کۆتایی ئی ساڵە، راگەیان ٤٤ دەوڵەت عراقیش هاناویان دەسمیەتی دەیشتەکی خوازن تا خوەراک بکەفێدە دەسیان، و دووپات کرد ک ململانە و هشکەساڵی هیشت رەوشەیل نەۊن ئاسایش خوەراک لە جەهان فرەو بوود.
