شەشەم هەڵوژاردن لە عراق.. لە نەوین چەودیاریکردن ناودەوڵەتی و چشتەیلیگ لەیەک جیاواز

شەفق نيوز- بەغداد  

تەنیا چەن رووژیگ مەنیە ئەرا ئەنجامدان هەڵوژاردن پەرلەمان، کە ئەوەسا خول شەشەم نوێنەرایەتی لە عراق لەلی دەرچوود، وەلێ ئی رەفتارکردن دیموکراتیە گیچەڵ دووڕویی فرەیگ هاناوی، کە یەکیگ لە گرنگترین ئامرازەیل بڕوایی و راسەوکردن لە خود وەختەگە کەمەو بویە، ئەوەیش چەودیاریکردنە.

 وەگەرد هەر هەڵوژاردنیگ مشتومڕ دروس بوود، لەبان جیاوازی ناوەین دەسەواژەیل "کۆنتڕۆڵ" و"چەودیاری"، یەکەمەگە واتە دەسوەردان ئاشکرا وەناو کار هەڵوژاردن، کە هەمیشە لەناو وڵاتەیلیگ لی حکومەت بوود یا وڵاتیگ ئامرازەیل شەرعی نەیرێد، و چەودیاریکردن وەشوینکەفتن کار هەڵوژاردنە وەبی ماف توومارکردن سکاڵا، ئەوەیش وە بەرزەوکردن راپۆرتەیل لەلایەن ریخریاگەیل چەودیاریکردن ئەرا لایەنەیل خوەیان، ئیجا کۆمسیۆن هەڵوژاردن عراق ئەوانە خوەنێدەو.

لە باوەت ئی هەڵوژاردنە، ئاست چەودیاریکردن لەناوی خوارترینە وەچەو هەڵوژاردن دویای ساڵ 2003، کە شاندەیل یەکێتی ئەوروپا و ئەو ریخریاگەیل عەرەبی و ناودەوڵەتی نەمەنن، و کارەگە تەنیا لەبان هاوپەیمان تووڕەیل چەودیاریکردن یەکێتی ئەوروپا مەن، کە هەرلە ئی سێ ریخریاگەیلەن، (عەینی و تەمووز و شەمس.

لە وەختیگ هەڵوژاردن 2021، رەسین دەیان شاند ناودەوڵەتی و عەرەبی وەخوەی دی، کە وەرجە هەڵوژاردن وە تاقیکردن دەسەوکارەو بوین، و تا رووژ دەنگدان وەردەوام بوین، دیارترینیان کلکریای یەکێتی ئەوروپا ئەرا چەودیاریکردن هەڵوژاردن، کە فیولا فون خانمە سەرۆکی وت: شاندەگە چەودیاری کەێد نەک دەسوەردان.

 لە ناوڕاس ساڵ 2021، وەزارەت دەیشت عراق رەزامەنی ئەنجومەن ئاسایش ناودەوڵەتی راگەیان ئەرا کلکردن تیمیگ نەتەوەیی ئەرا چەودیاریکردن هەڵوژاردن لە عراق، وە داوای عراق.

گرووپ هەفت دەوڵەت گ (G7)، لەو هەڵوژاردن پەرلەمانی وەرینە پشتگیریکردن خوەی ئەرا چەودیاریکردن نەتەوەیی هەڵوژاردن پەرلەمان راگەیان، ئەوەیش وەگەرد رەسین تیمیگ ئەرا عراق لەلایەن جامیعەی دەوڵەتەیل عەرەبی، و لە چەودیاریکردن هەڵوژاردن بەشداری کرد.

ئەگەر روی وە هاوپەیمان تووڕەیل چەودیاریکردن بکەیمن، زەینەب شوبەی خانمە هەماهەنگکار لە ناوەند زانایی ئەرا تۆێژینەوە و گەشەپیدان، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: ناوەند ئیمە کۆمسیۆن رازی نەوی ئەرا چەودیاریکردن پشت وەپی بوەسیەێد، کە ناوەندیگ عەرەبیە، ئەوەیش چوینکە لە فەرمانگەی ریخریاگەیل عراق توومار نەکریاس، و ئەڵاجویمان وەی بڕیارە هات، و فرەی ریخریاگەیل عەرەبی و ناودەوڵەتی لەوەر ئی مەرجەیلە ری وەپییان نەیریا.

 وتیش: ئیمە لە هاوپەیمان، لە کارەیل ئامادەکاری کۆمسیۆن بویمنە، و لەو وەختە نوینەرایەتیی ناودڵەتی وە تەواوی نەوی، کە هاوپەیمان نوینەر یەکێتی ئەوروپاسر و یەکێتی ئەوروپا روی وەرەو سوریا و غەززە و ناوچەیلیگ ترەک کرد، و چالاکیی لە عراق فرە کەمەو بوی. 

لە باوەت هەڵوژاردن وەرین، زەینەب خان دووپات کرد کە ئامادەبوین ناودوڵەتی و عەرەبی گەورەیگ وەخوەی دی، و هەر لە گامەیل تاقیکردن رەسین، وەپیچەوانەی  ئی هەڵوژاردنە و هەمیش هەڵوژاردن ئەنجومەن پارێزگایەیل، کە شەوەیش هیچ ئامادەبوینیگ یا چەودیاریکردنیگ ناودەوڵەتی وەخوەی نەی.

وتیش: توومارکردن ریخریاگەیل لە عراق مانگەیل فرەیگ خوازێد، وتیش؛ ریخریاگەیل ناودەوڵەتی و عەرەبی پابەند وە توومارکردن نیین، کە تەنیا دراوردن کاغەزەیل فەرمی لەلایەن باڵیۆزخانەی وڵاتەگەی بەسە.

 چەودیاریکردن نیمچەیی

فامستن چەودیاریکردن لا عراق گریە وە دەسکردن هەڵوژاردن دەریاس وەتایبەت لە رووژ دەنگدان، لە وەختیگ بایەسە چەودیاریکردن لە رووژ نویسانن و داناین یاسای هەڵوژاردن و دەنگدان لەبانی دەسوەپی بکریەێد.

 لەناو ئەزموونەیل عەرەبی کە سەعد راوی جیگر سەرۆک وەرین کۆمسیۆن هەڵوژاردن وت: ئەزموون تونس کە خوەی لەناوی بەشداری کردگەر کە وەشیوەیگ ئاشکرا یاسای هەڵوژاردن وە ئاشکرا لەبان سایت ئەنجومەن نویەنەرەیل تونس بڵاو کریا، کە رەشنووس یاسای هەڵوژاردن لە چەن لاپەڕەیگ بڵاو کریا، و مکیس پسپۆڕەیل کردن ئەرا باسکردن لەلی و راسەوکردنی.

  راوی لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: چەودیاریکردن لە گشت وڵاتەیل عەرەبی هەس، وەلێ نیەڕەسێد وە چەودیاریکردن پیشەیی وەگورەی پەیمانەیل ناودوڵەتی.

وتیش: وەلێ ئەگەر ئەرا حزبەیل عراقی گلەو بخوەیمن، فرەیان چاپیگ لە یاسای هەڵوژاردن نەیرن، نەیش نویسنگەی هەڵوژاردن، مەگەر چەن حزبیگ، دیاری کرد کە یاسا لە عراق وە دانایین و راسەوکردنی تەنیا لەڕی کارایی سیاسی. 

راوی وتیش: گیچەڵەیل فرەیگ لەبان یاسای هەڵوژاردن هەس، هەر لە ناونیشانی کە دیاری کەێد کە (ئایا خوەی یاسای شمارەی 12 ئەرا 2018ەس، یا یاسای شمارەی 4 ئەرا 2023ە؟)، لە خود وەختەگە ئاشکرا کرد لە راپۆرتیگ لەلایەن کلکریای یەکێتی ئەوروپا کە لە هەڵوژاردن 2021 چەودیاری کرد لە 90 لاپەڕە، لەناوی 21 گیچەڵ پیشکەش کردگە، و نیەزانمن ئایا خریاسە وەرچەو یا نە.

"وەڵامدان فەرمی"

لەبان ئەوە، کۆمسیۆن باڵای سەروەخوەیی هەڵوژاردن وە زوان حەسەن زایر ئەندام تیم راگەیاننی وت: مەرج توومارکردن ریخریاگ لە عراق و وەرگردن بڕوانامە، مەرجیگ کوینە و چەسپیاس، و لە گشت هەڵوژاردنەیل وەرین وەپی کار کریا.

 زایر ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دووپاتیش کرد کە مەرجە ریخریاگ چەودیاریکردن بڕوانامەی نوویگ لە ساڵ هەڵوژاردنەگە داشتوود، تا نشان بەێد کە وەردەوامە لە کار، چوینکە فەرمانگەی ریخریاگەیل ناحکومی هەزاران ریخریاگ بەساگە چوینکە چالاکی نەیاشتنە. 

لە باوەت نوێنەرایەتیکردن ناودەوڵەتی، وەقسەی زایر شاندەیل هەسەیان، و گردەوبوین وەردەوام وەرد کۆمسیۆن ئەنجام دەن، چ وەگەرد جامیعەی عەربی یا یەکێتی ئەوروپا یا نەتەوە یەکگرتگەیل.

لە کۆتایی وتیش: ئەو شاندەیل ناودوڵەتیە کە ئەرا چەودیاریکردن هەڵوژاردن رەسن، مووڵەت لە ئەنجومەن ئاسایش نیشتمانی تیەێد، و بەڵگە ئەرا جویلەکردن وەپییان دریەێد، و مەرج نییە جویر ریخریاگ توومار کریاوێن، چوینکە پەیوەندی وا لایەنەیل نەتەوەیی و ناودەوڵەتی دیرن.

شمارەی نویەنەرەیل ریخریاگەیل ناودەوڵەتی ئەرا چەودیاریکردن هەڵوژاردن رەسیە زیاتر لە 300 کەس، بیجگە زیاتر لە 1000 ریخریاگ کە بڕوانامە دیرن.

دویای مینەکردن لەناو سایت فەرمی کۆمسیۆن چەودیاریکەرەیل هەڵوژاردن ساڵ 2021 توومار کریاس، دی دویای ئەوە هیچیگ نووەو نەکریاس.

 لە ئەڵاجەویە دیارەیل لەی هەوژاردنە، توومارکردن بەرزترین شمارە لەوانەک لە کاندیدی دویرەو خریانە، کە تا ئیسە شمارەیان رەسیە نزیک 800 کاندید، لە وەختیگ شمارەی کاندیدەیل رەسیە شمارەیگ پەیمانەیی کە رەسیە نزیک 8 هەزار کاندید.

هەڵوژاردن وە بەشداریکردن سەرۆکەیل سێ دەسەڵات لە بەغداد پایتەخت وەڕیەو چوود، و گشتیان شمارەی یەک لەناو لیستەیلیان دیرن، لە دیاردەیگ بیوینە کارایی گەورەیگ لەبان سۆشیال میدیا لەژیر ناونیشان #واحد_بغداد وەخوەی دی، لە گامیگ نشان تیژی رکابەری لەبان کورسەیل پایتەخت دەێد و تەقەلای لیستە گەورەیل ئەرا وەدەسهاوردن فرەترین شمارە لەلییان.