دانیشتگەیل عراق .. بومبیگ ناکاوی

شەفەق نیوز/ فرەوەبۊن وەردەوام دانیشتگەیل لە عراق، بومبیگ ناکاویە هەڕەشەی پلانەیل ئەوزەڵکردن دەێد، و رخ پسپۆڕ و و خاوەن بڕیارەیل ئابووری و کۆمەڵایەتی بەێد، ک هوشداری لە رمیان ئاست ئابووری دەن، لە وڵاتیگ پەنا وە تەنیا سەرچەوەیگ بەێد لە ئابوورییەگەی ك ئه‌ویش نه‌فته‌. 

وەزارەت پلانسازی مەزەنە کەێد ک هەژمار دانیشتگەیل عراق لە ساڵ ٢٠٣٠ بڕەسێدە نزیک ٥٠ مەلیۆن کەس، و لە ٢٠٥٠ بوودە ٨٠ مەلیۆن،  ئەوەیش لە بان بنەمای ٤٠ مەلیۆن کەس ئیسە. 

لە ساڵ ٢٠٢٠ ، لە وەردەسخستن پۊل مووچەیل ڤەرمانبەرەیلە عراق زیان وەخوەی دی،  دۊیای داوەزین نرخ نەفت له‌  جیهان، چۊنکە عراق وە ئاست ٩٢% لە بوودجەی گشتی، پشتی وە داهاتەیل نەفت بەسیە. 

تەنیا وەزارەتیگ نان دەوڵەت عراقی دەێد 

ئیحسان عەبدولجەبار وەزیر نەفت، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئۊشێد: پشتبەسان وە نەفت جۊر تەنیا سەرچەوەیگ ئەرا ئابووری نیشتمانی کار خاسیگ نییە، و جەخت کرد ک بایەتە رۊی وەرو چشتەیلیگ بکریەێد داهات نیشتمانی زیایەو بکەێد. 

هەمیش ئۊشێد: سپۆنسەرکردن بوودجەی گشتی  ئەرا ساڵەیل ئایندە وە نەفت تەنیا نێکریەێد، و ساڵانە ٢،٥% زیایبۊن هەس، واتە هەر ساڵیگ یەک مەلیۆن کەس زیای بوود، و هەمیش ساڵانە ٧% خەرجکردن وزە زیای بوود، ئەوەیش وەگەرد کارەیل ژینگە و کەلتوور و کۆمەڵگا،  ک وەڕاسیەو کار راسیگ نییە ئەگەر عراق تەنیا پشت وە نەفت بووەسێد. 

هووشیاری و کەمەوکردن زاوزێ.. و سیاسەت حکومەتی 

عەبدولزەهرە هینداوی قسەکەر وەناو وەزارەت پلانسازی ئەڕا ئاژانس شەفەق نیوز ئۊشێد: کەمەوکردن هەژمار دانیشتگەیلە پەیوەندی وە هوشیاری کۆمەڵگا و گەشەکردن کەرت تایبەت دیرێد،  و یەیشە لەناو بەڵگەنامەی نیشتمانی ئەرا سیاسەتەیل نیشتەجیبۊن دۊر ماوە لەناو پلان ئەوزەڵکردن بۊی ک دۊیای رەسین عراق ئەرا ٤٠ مەلیۆن کەس ، لە ساڵ ٢٠٣٠ رەسێدە ٥٠ مەلیۆن. 

هەمیش ئۊشێد؛ ریکارەیل بەڵگەنامە نیشتمانیەگە دووپات لە رێکخستن خیزانەگە کەێد ک دەرخستن زاینەیلە و کەمەوکردنی لەناو یەک خیزان خوازێد تا توانا و رەوشەیلیگ خاستر لەلایەن پەروەردە و تەندروسی بکەفێدە دەس، و هەمیش مقەیەتی لە تەندروسی ژن بکەێد،  و هەمیش دووپات لە چارەسەرکردن قەیران نیشتەجیکردن وە سیاسەتەیل دۊر ماوە وە هاندان کەرت گشتی تا دەوریگ لەوە داشتوود. 

هەمیش دووپات کرد لە گرنگی وەکارهاوردن سیاسەت بیناکردن کۆمەڵگەی نیشتەجیبۊن و ریکارەیل تەندروسی و خوەنەواری و ریداین ئەرا ئابووری ژن تا لە ئەوزەڵکردن کاریگەر بوود، وتیش: پلانسازی سیاسەتەیل گشتی کیشێد، و ئەو کەرتەیلە ئی سیاسەتەیلە جیوەجی کەن، چ لە پەروەردە یا تەندروسی یا سازین ماڵەیل. 

هینداوی دەسنشان کەێد ک دیاریکردن فەرزەنی هەس، و شایەت فراوان نەوود، وەلێ کەمەوبۊن کەمیگ لە هەژمار زایین هەس، ک لە هەشتاکان سەدەی گوزەیشتە هەژمار ناوڕاسییگ لە زایینەیلە بۊی وەگورەی توانای زایین ئەرا ٦ مناڵ، ئیسە کەمەو بۊیە ئەرا سێ زایین. 

و باس گرنگی داناین ماوەیلیگ لەناوبەین مناڵ تا مناڵ کرد، و دیاری کرد ک نیشانە سەرەتاییەیلە دەرخەن ک ئاست زیایبۊنەگە ئەرا ساڵەیل ئایندە لە ئیسە کەمترەو بوود، ک ئیسە هالە ناونی ٢،٦ تا ٢،٧ لەسەد.  هینداوی دووپات کەێد ک بابەتە هووشیاری لەناو خیزانەگە بوود، وە کەمەوکردن زایینەیلە و دۊرەوخستن ناوبەینیان ئەرا مقیەتیکردن تەندروسی مناڵ و ژنەیلە، و ئیجا لەوەر ئابووری و کەم داهاتی خیزانەگە. 

حکومەتە پشتگووشخستن لەماوەی ١٨ ساڵ 

لەلای خوەییش،  نەدا شاكر جەودەت خانمە ئەندام دەسەی دارایی و ئابووری لە پەرلەمان، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئۊشێد: دیاریکردن هەژمار دانیشتگەیل گریەبەسە وە باوەتەیل ئابووری فرە و کاریگەریگ، وەلی بیگومان زیایە لە هەژمار دانیشتگەیل هەس، و یەیشە گریەبەسە وە پلانەیل حکومەت،  و دووپات کرد ک رخیگ لە زیایبۊن دانیشتگەیل نییە ئەگەر حکومەت رکدار و نیشتمانی بوود، تەقەلا ئەرا ئەوزەڵکردن ئابووری عراق بەێد، چۊنکە داهاتەیل ئابووریمان فرە فرەش لە نەفت و کبریت و فۆسفات و ئاو و هێزەیل مرۆیی، و یە گشتی هاندەرە ک توانای گەشەکردن و وەکارهاوردنیان ئەرا ئەوزەڵکردن هەس. 

و ئۊشێد: بەد وەکارهاوردن بەرهەمهاوردن و گەندەڵی و ئیدارە و پلانسازی نەکردن هیشت رخیگ لە زیایبۊن هەژمار دانیشتگەیل لە ئایندە بوود، و سەرسام بۊی ک لە ساڵ ٢٠٠٣ تا ئیسە هیۊچ پلانیگ حکومەتی ئەرا گورجکردن پیشەسازی نییە، و هەمیش لە کەرت کشتوکاڵی ک هیمان وە تەواوی وسیاگە، ک بۊیە ململانەیگ لەناوبەین بەرهەم ناوخۆیی و هاوردەکریاگ وە وازکردن دەروازەی مەرزەیلە، تا چالاکی ئابووری وەگەرد گەندەڵیەگە و قاوداین بەرهەمهاورەگە وە وشیار مەن. 

زیایبۊن رکابەری لەبان داهاتەیل کەمیگ 

پسپۆڕ ئابووری  زرغام محمد عەلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئۊشێد: زیایبۊن دانیشتگەیل وەبی پلانیگ ئەوزەڵکردن مرۆیی و ئەوزەڵ ئابووری،  رکابەری لەبان داهاتەیل کەمیگ دروس کەێد، و ئەوەسا قەیرانەیلیگ لە کەرت پەروەردە و تەندروسی و جینشینی و بینا ژیرینەیلە دروس کەێد، لەوەر ئەوە ک داهاتەیلە هەر جۊر خوەیان مینن، و سوودمەنەیلە هەر زیایەو بوون. _  عەلی جەخت کەێد ک بایەتە داهاتەیل بازرگانی گورجەو بکریەێد و ئەوزەڵکردنیگ ڕای پەیا بکریەێد ک پشت وە سامانەیل مرۆیی و زیایکردن خاسەوکردن زەۊیەیل کشتوکاڵی و هاندان بەرهەمهاوردن و کەرت تایبەت بکریەێد تا بەش فراوانبۊن دانیشتگەیل بکەێد.

  ·      ماڵپەڕ "Worldometer" ئەمریکی  ئاشکرا کەێد ک عراق ئیسە ٠،٥٢% لە هەژمار نفوس جیهانە، ک هالە پلەی ٣٦ لەناو دەوڵەتەیل جیهان،  و هالە پلەی چوارەم لەناو دەولەتە عەرەوەیلە لەلایەن هەژمار دانیشتگەیل،  دۊیای میسر و جەزائیر و سوودان.