پرووسه‌ی هه‌ڵوژاردن له‌سستمه‌يل ديموكراسی
ديموكراسی ملله‌ت خوه‌ی له‌ڕی نوێنه‌ره‌يليه‌وه ره‌سيگه حوكم و ديموكراسيه‌تيش تا سه‌رهه‌ڵداين شووڕش فره‌نسا ته‌نيا نه‌زه‌ريه‌يگ فه‌لسه‌فی بوی ، وه‌لی ك له‌هه‌مان ساڵ به‌رپابوين شووڕش له‌ساڵ ١٧٨٩ جاڕنامه‌ی هه‌قه‌يل ئاده‌ميزاد ئاشكرا كرياو مادده‌ی (٣)ی جاڕنامه‌گه‌يش جه‌خت له‌بان بنه‌مای سه‌روه‌ری ملله‌ت كردياگ ، وه‌و مه‌رجه ك ده‌سڵات وه‌ده‌س ملله‌ته‌وه بووگ و فه‌رمانڕه‌وايش هيز خوه‌ی له‌ده‌سڵات ملله‌ته‌وه بووگ ، دی وه‌ی جووره ديموكراسيه‌ت بويه بنه‌مايگ تازه‌ی قانوونی ك بنه‌ڕه‌ت ده‌سڵات ده‌وڵه‌ت و سستمه‌گه‌ی له‌بانی دامه‌زريه‌يگ ، وه يه‌يش بنه‌مای ديموكراسی له چوارچيوه‌ی نه‌زه‌ريه‌گه‌يه‌وه چيه قوناغيگ جی وه‌جيكردن و له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش دوينيم زوورم ده‌ستووره‌يل ئشاره‌ت وه ديموكراسيه‌ت كه‌ن ك مه‌عنای ئازادی و يه‌كسانی سياسی به‌خشيگ .
بيگومان ده‌ركه‌فتن ديموكراسيه‌ت مه‌سه‌له‌يگ چه‌وه‌ڕيكرياگ و زه‌حمه‌ت بويه ك ئازادی و يه‌كسانی دو خواست گه‌وراو مه‌حاڵ بوينه ، چوينكه كۆيلايه‌تی و چه‌وسيان و سيمای سه‌رده‌مه‌يل وه‌رين بوينه ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا تويه‌نيم سيماو تايبه‌تمه‌نديه‌يل سستم ديموكراسی له‌ی خاڵه‌يله ئاشكرا بكه‌يم :-
١- ملله‌ت له‌ڕی هه‌ڵوژاردن گشتيه‌وه نوێنه‌ره‌يلی هه‌ڵوژنيگ .
٢- فه‌رمانڕه‌وايی كه‌فيگه لای زوورمينه‌ی هه‌ڵوژرياگ ، ئه‌ويش ئه‌و زوورمينه‌سه ك له‌چينه‌يل جياجياوه ده‌ركه‌فيگ و پيك تيه‌يگ و تاريفيگ سياسی ديريگ ، نه‌ك ره‌گه‌زی يا دينی .
٣- هه‌قه‌يل ئۆپۆزسيۆن مقه‌يه‌تكرياگ بووگ و ، وه‌ئازادی خوه‌يان كار بكه‌ن و ره‌خنه بگرن .
٤- ئازاديه‌يل گشتی كوومه‌ڵگا مقه‌يه‌تيكرياگ بووگ وه‌ك ئازادی قسه‌كردن و ئازادی هويروباوه‌ڕ دينی و ئازادی رووژنامه‌گه‌ری .
٥- وجوود ده‌وڵه‌ت قانوون ، ك بووگه مسۆگه‌ركردن و زامنكردن يه‌كسانی ناونی هاووڵاتيه‌يل و مقه‌يه‌تيكه‌ر له هه‌قه‌يليان .
٦- مه‌رزناين ئه‌را بی سه‌روه‌ری ده‌سڵات فه‌رمانڕه‌وا له‌ڕی دام وده‌زگای هه‌ميشه‌يی و ئاليه‌ته‌يل جه‌ختكردن له هاووڵاتيه‌يل وه‌گشتی .
٧- زامنكردن تيكه‌ڵ نه‌كردن هه‌رسێ جوور ده‌سڵات ( قانوونناين ، جی وه‌جيكردن ، دادگايی) .
٨- چه‌سپانن بنه‌مای ده‌ستووری ، وه‌و مه‌عنا ك ده‌سڵات و هاووڵاتيه‌يل ريز له ده‌ستوور بنه‌ن و ئه‌را يه‌كلاكلادنه‌وه‌ی ناكووكيه‌يل په‌نا بووه‌ن ئه‌را ده‌ستوور . ئمجا له‌وه‌ر گرينگی مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵوژاردنيش له‌به‌رقه‌راربوين و سه‌ركه‌فتن گشت سستميگ ديموكراسی ، فره‌يگ له‌سياسه‌تمه‌داره‌يل و فكرمه‌نه‌يل هه‌ق هه‌ڵوژاردن وه كوچگ بنه‌ڕه‌ت ديموكراسيه‌ت ده‌نه قه‌ڵه‌م ، چوينكه هه‌ڵوژاردن ئه‌و شيوازه‌سه ك شه‌رعيه‌ت سياسی ده‌يگه فه‌رمانڕه‌وا ئه‌را ئه‌وه‌ك له‌وه‌ر خاتر خزمه‌تكردن ملله‌ت بتويه‌نيگ وه‌ڕيه‌وبردن ده‌وڵه‌ت بگريگه مل . هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش وه‌كارهاوردن ده‌نگداين نك به‌شداری ديموكراسيه له‌بان ئاينده‌ی فه‌رمانڕه‌وايه‌تی وڵات ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا خاستر ئه‌وه‌سه فره‌ترين شماره‌ی هاووڵاتيه‌يل روی له سه‌ندووقه‌يل ده‌نگداين بكه‌ن .
