نووڕستن وه کتاو لە جەهان ئێمڕوو
یا لە کوو تۊەنیم رۊن خاس گیر باریم؟ بایەس بۊشم گشت ئێ مژارەیلە گرنگن ئەمان کتاو! هێمان گرنگ ترین مژار مرۆڤایەتیە و ئەگەر ئیمە خاس لە بەنرخ بۊن ئێ مژارە بڕەسیمنەو دی لە شوون یەی هەڵەبی رۊن دەر وە دەر ئێ دکان و ئەو دکان نیەگەردیم، چۊن کتاو پەیوەندی سەرڕاسێگ وەل زانستیا دێرێد و زانستی لە بانان پەیوەندی سەرڕاسێگ وەل ژیان خاسا دۊنێدەو، سە ئەگەر لە ناو زەینمان “کتاو!” بۊە “کتاو،” ئەو وەختە تۊەنیم ئمێدوار بۊمن گ وەرەو ژیان خاسێگ پێش بچیمن. ئەمان ئێسە توایم بزانیم ئەڕا زۆرم مەردم ئێران ئەڵاجەۊێیان تێد لە کتاو و قسیە کردن لە سەر کتاو و ئەڵبەت کتاو نۊسان و کتاو سەنن.
ئەڕای پێشەکی ئێ گەپە بایەس ئاماژە بکەمە چەنان ئامار گ لە باوەتی کتاو خوەنستن دیریمن (ئەڵبەت زێز وە ئامارەیل جەهانی، وەداخەوە ئامارەیل ناو ئێران، چشت سەرڕاس و دیاریێگ نییە و هەرکە ئەڕای خوەی یەی چشتێگ وەتێیە)، ئەو چشتە گ ئامارەیل جەهانی وە ئیمە ئۊشن، گەل ئامریکا لە رووژ ٥٥ دەقە ئەڕای کتاو خوەنستن وەخت نەن، ئێ ئامارە لە ئرووپا و لە نیشتمانەیلێگ لەوای سوێد، فەنلاند، هۆڵەند و ئاڵمان تا نزیک ٧٠ دەقە چوود و ئەڵبەت لە رووژهەڵات ئاسیا ئێ ئامارە تا نزیک ١٠٠ دەقەیش چێیە و ئەڕای نموونە گەل ژاپۆن لە رووژ نزیک ٩٢ دەقە (هەر مرۆڤ ژاپۆنی لە ساڵ ٤٧ گلە کتاو خوەنێد، یانێ لانکەم هەر هەفتە یەی کتاو) و مەردم هند نزیک ١١٢ دەقە لە رووژ کتاو خوەنن. ئێ ئامارە ئەڕای ئێران چۊن چشت دیاریێگ نییە، لە ناوێن ٢ دەقە تا ١٨ دەقە وەتیاس گ زۆرم ئێ وەختە ئەڕای خوەنستن کتاو قۆرئان کەریم و کتاوەیل دۆعا بۊە و ئەڵبەت نزیک ٤٢% مرۆڤەیل ئێرانی گ تۊەنن بخوەنن و بنۊسن، پیەک کتاو نیەخوەنن و ئێ ئامارە تەنیا ئەڕای ئەو پەنجیا و هەشت دەرسەدەگەس.
جیا لە یەگ چەنێگ وەخت ئەڕای کتاو خوەنین نەیمن، یەگ چەنێگ ئەڕای کتاو سەنن خەرج کەیمن هەم گرنگە، یەی مرۆڤ ئاڵمانی لە ساڵ پەنج تا هەفت میلیوون تمەن کتاو سێنێد، یەی مرۆڤ ژاپۆنی، نزیک دو تا سێ میلیوون تمەن ئەڕای کتاو خەرج کێد، لە ژاپۆن دەس کەم هەر چاپ کتاوێگ پانزە هزار نسخەس و یەی کتاو تۊەنێد تا ئاست دە میلیوون بەڵگە فرووش بچوود، ئەڕای نموونە کتاو دارسان نروژی بەرهەمێگ لە هارووکی مووراکامی نزیک ١١ میلیوون بەڵگە لە ژاپۆن فرووش داشتێیە، گ ئێ ئامارە لە ئێران بوودە نزیک پانسەد نسخە ئەڕای هەر چاپ و پەنجیا هزار نسخە ئەڕای یەی کتاو پڕ فرووش؛ ژاپۆن ١٢٥ میلیوون ئایەم دێرێد و ئێران ٨٦ میلیوون نەفەرە، ئەگەر بتوایم لە رۊ ئێ ئامارەیلە هساو کتاو بکەیم، یەی ئێرانی ساڵێگ نزیک پەنجیا هزار تمەن ئەڕای کتاو سەنن خەرج کێد، پۊل یەی کتاوە گ ٢٥٠ (یا دوان کتاو گ ١٢٥ یا سێیان کتاو گ ٨٠ ) لاپەڕە داشتوود گ لە بان یەک نزیک ٨٠٠ تا ١١٠٠ دەقە وەخت بێد تا بخوەنیەید، یانێ نزیک ٢ تا ٣ دەقە لە رووژ. ئەڵبەت ئەگەر بتوایم لە شێوەیل ئاماری ترەک کەڵگ بگریم، هەر ئەو جوورە گ ئاقای مەحموود ئامووزگار، بەرپرس یەکگرتن ناشرەیل ئێران وەتێیە، لە ئێران ساڵانە تەنیا ٣٨٠٠ میلیارد تمەن کتاو سێنن و فرووشن گ بەش هەر مرۆڤ ئێرانی بوودە نزیک هەر ئەو پەنجیا هزار تمەنە گ زۆرم ئێ پۊلیشە ئەڕای کتاوەیل کۆنکووری و زانکۆە، سە ئێسە خاستر تۊەنیم بڕەسیمنەو گ وەز چۊنە.
ئەگەر ئێ ئامارەیلە بنەیمنە لای یەک رەسیمنەو گ ئەڕا لە شنەفتن مژار کتاو و کتاو خوەنستن ئەڵاجەۊمان تێد، ئیمە تەنیا ٢% یا یەی پەنجاهم نیشتمانێگ لەوای ژاپۆن وە کتاو و کتاو خوەنستن یا خاستر بۊشم وە زانیاری و زانستی هەمیەت دەیمن و هاتێ ئێسە یەکێگ لە مدووەیل و فاکتۆرەیل سەرەکی کەفتۊدەو دەیشت گ ئەڕا ئابووری ژاپۆن هالە ناو سێ نیشتمان خاس جەهان و ئیمە دکان وە دکان منەی رۊن گەردیمن.
ئەمان ئەڕا لێوایمنە؟ یەی پرسیار گرنگە گ توام لە دریژەی ئێ وتارە لە سەرێ گەپ بێیەم.
فرە کەس تەنیا مدووەیل ئابووری لە بێز چەو گرن، مەسەڵەن ئۊشن چۊن نان نییە بخوەیم، کی کتاو خوەنێد! درسە گ لە ناو دنیای ئێمڕوو و لە سەردەم ئیمە پۊل فرە گرنگە ئەمان یە مدوو سەرەکی و قورسێگ نییە، چۊن ئیمە هەر ئێرنگە گ نان نەیریم بخوەیم، فرەتر لە ٤٠هزار میلیارد تمەن خەرج ماتیک و رەنگ مۊ و کرم ژێر چەو کەیمن، یانێ نزیک دە بەرایبەر کتاو! یانێ ئیمە دە بەرایبەر پۊلێ گ خەرج کتاو کەیمن، دەیمنێ وە داک و دوای تا بسایمنێ مل دەمچەوا و ئێکەش بچیمن دکان وە دکان لە شوون رۊن بگەردیم! یا گەل ئێران هەر ساڵ فرەتر لە ٢٥ هزار میلیارد تمەن خەرج سیگار کیشان کەن و نزیک ٣٥ هزار میلیارد تمەن خەرج دەرمان نەخوەشیەیل سیگار کیشان گ لە بان یەک بوودە پانزە بەرایبەر پۊلێ گ ئەڕای کتاو دەیمن!
هەنای مدوو سەرەکی ئێ گەپە شییەو کەیم، رەسیمنە مدووەیل فەرهەنگی، مدووەیل فەرهەنگی گ تەنانەت مدووەیل ئابووریش بردنەسە ژێرکوومەی خوەیان و ئیمە ئەگەر بتوایم لە شوون خسارناسی ئێ گەپە بۊمن خاستر یەسە گ بچیمنە شوون مدووەیل فەرهەنگی-ئابووری تا بزانیم ئەڕا لێواسە!
بەشێگ لە فەرهەنگ وە مدوو مێژوو و پێشینەی ئیمەس، یانێ ئەو چشتەیلە گ بۊە و سینە وە سینە وە ئیمە رەسیە، بەشێگ تر لە فەرهەنگ گ فرە گرنگە، بەش پەروەردە کردنە، یانێ فەرهەنگ هەم لە مێژوو تێد و هەم لە پەروەردە کردن، ئەمان ئەگەر ئێ دوانە دژ وە مرۆڤ بووسیەن و نەتۊەنن وە درسی پێش بچن، ئەو وەختەسە گ فەرهەنگ تۊش شەڕ تێد و هەنای فەرهەنگ تۊش شەڕ باید، ئەو کوومەڵگایشە تۊش شەڕ تێدن. لە ناو مێژوو ئیمە ئەڕای نموونە تا ئێ چەنیە دەرس خوەنین دۊەت گیچەڵ داشتێیە، سە دیاریە گ کتاو ئەڕای دۊەت قێیەخە بۊە و هەم دیاریە گ بەشێگ لە کوومەڵگا لە کتاو جیا کەفتێیە.
ئەمان ئێ بەشە یەی بەش نادیار نەۊە، بەشێگ بۊە گ بۊنەسە داڵگەیل کوومەڵگا و دیاریە داڵگێ گ کتاو ئەڕای قێیەخە بۊە نیەتۊەنێد لە پەروەردە کردن مناڵێ لە ئێ باوەتەو نەخش داشتوود و کتاو خوەنستن نیەودنە یەی ئلمان فەرهەنگی ئەڕای ئەو کوومەڵگا، یا لێوا تۊەنیم بۊشیم گ سرۆشتیەو نیەود، تەنیا بوودە یەی ئەرک.
ئەگەر کوڕ بوود چوودە مەکتەبخانە و چەن کتاو خوەنێد و دی تمام، ئەگەر دۊەت بوود گ ئەڕای قێیەخەس، یە وە شێوەی سەرڕاس کارێگ وە مرۆڤ کێد گ کتاو خوەنستن ئەڕای بچوودە بەش ئەرک ئجباری و بێ پەرتخ، یانێ بەشێ گ لە ناو خاکەڕای نییە، لەوای خواردەمەنی نییە، لەوای دڵنگ نییە گ بکەیدێ وەر، تەنیا یەی ئەسباوە، یەی ئەسباو زیاتی گ مرۆڤ مەژبوور بۊە وەرەو پێ بچوود یا نەچوود، ئەوقەرە هەوەجە وەپێ نییە گ ئەڕای بکووشیم، ئێ فەرهەنگە وەرە وەرە چۊزە داس و هێمان ئیمە لە رۊ هەر ئێ فەرهەنگە ژیەیم و ژیانمان هێمان لە ئێ فەرهەنگە جیاوە نەۊە، ئیمە ئێمڕوو کتاو وە یەی چشت سرۆشتی نیەزانیمنێ، هەنای ناوێ شنەویم ئۊشیم یەکم نان، دوێم دڵنگ، سێیم ماڵ، چوارم ماشین و …
و ئەگەر پۊلێگ مەن، تا بزانیم چوە بوود! و یەسە گ ئیمە خوەمان گورجەو کەیم گ ساڵێگ پانسەد هزار تمەن بەیمنە ماتیک و رەنگ مۊ، ئەمان کتاو نە، چۊن رەژین خوەمان هالە ناو سرۆشت فەرهەنگمان، یەی ژن یا یەی پیا بایەس خوەی بڕەژێدەو وەگەرنە چمان مرۆڤ نییە، چمان گوم بۊە، ئەڕای کوومەڵگا نیەپووڕێد و هەنای هەڵگەردیەیمەو وە مێژوو خوەمان فامیمن گ ئیمە هێمان لە رۊ سرۆشت پەسای ژیەیمن، هەر لەوای گیانەوەرەیل ترەک، تەنیا جیاوازی ئیمە و گیانەوەرەیل ترەک هەر زوان و کتاوە گ ئەڕای ئیمە هێمان سرۆشتیەو نەۊە، ئەمان ئەڕای بڕێگ لە نیشتمانەیل بۊە، ئەوان وەرە وەرە کتاویش لەوای نان نانەسە ناو سفرەیان، ئەوانیش خوەیان رەژنەو، وە تەمیسی خوەیان هەمیەت دەن
ئەمان وە کتاویش هەر لێوا نووڕن، چۊن ئەوان لە ئێ چەن دەهە لە سەدەی بیسم و بیس یەکم وە درسی پەروەردە بۊنە، ژن و پیا شان وە شان یەک پەروەردە بۊنە و رەسینەسەو گ کتاو خوەنستن و زانیاری چەنێگ تۊەنێد لە بان ژیان خاس کارێگەری داشتوود، سە ئەڕای ئەوان کتاو تەنیا ئەسباو دەرس خوەنین نییە، تەنیا یەی ئەرک کوومەڵایەتی نییە، یەی ژاپۆنی هەنای چەن سات وسێدە ناو سەف فرووش یەی کتاو، زانێ گ ئێ کارە چەنێ وەنرخە، زانێ گ کتاو خواردەمنی فرە گرنگێگە ئەڕای مێژگێ، گرنگ تر لە پیاز و سێف باخی، زانێ گ هەنای وە زانیاری و زانستی هەمیەت بێد
هەنای وە نۊسەر و مرۆڤەیل گەورای نیشتمان خوەی هەمیەت بێد، لە ئەو لایش ئایەمەیل بۊچگ نیەونە بەرپرس ئەو کوومەڵگا، دی لەورە ئایەمەیلێ گ زەینێیان تیەریکە و چووڵ لە زانستی نیەونە بەرپرس، یەی ژاپۆنی لە ئێ کارەساتە رەسیەسەو، سە چوود چەن سات وسێدە ناو سەف کتاو! ئەمان یەی ئێرانی نە، یەی ئێرانی چوود وسێدە ناو سەف رۊن، چۊن تەنیا خواردەمەنی ناو زگە گ ئەڕای تاریف بۊە، تەنیا سێف و پیازە گ سرۆشتیە و دی وە مدوو ئێ کارە فکر نیەکێد، ئەڕای گرنگ نییە مدوو سەرەکی ئێ وە ناو سەف وسانە چوەسە، تەنیا سرۆشتێ دۊنێد و چوودە شوونێ، تەنیا خواردەمنی دۊنێد و ژیان سرۆشتی گ یای گرتێیە.
سە لێرە یە گرنگە، رزارێ گ دڵسووز کوومەڵگاس بایەس زانیاری و زانستی بارێدە ناو بەش سرۆشتی زەین مرۆڤەگان، بایەس کتاو لەوای نان شەو جیەگا داشتوود، ئەمان هەنای لێوا نەود، هەر کتاو چاپ بکە و هەر کتاو بخە وەر دەس مەردم، کەس وەرەو پێ نیەچوود.
ئەمان چوە بکەیم گ لە ئێ وەزە دەربایم؟
ئیمە تۊەنیم لە ئازمان نیشتمانەیل ترەک کەڵگ بگریم:
١) ئەوان رەسینەو گ ئەگەر کتاو رەنگین بوود ئەڕای مرۆڤ چێزبەخشە، سە هاتن لە بان ئیماژ و رۊبەرگ کتاو کار کردن، وە تایبەت ئەڕای مناڵەیل ژێر دە ساڵ. هاتن کتاوفرووشیەیل و کتاوخانەیل گەورایگ هەڵدان گ وەردەنگ بچوود وەرەو سەنن کتاو.
٢) کار ترەک یە بۊە گ لەوای یەکەو گرتنەیل ترەک، ئەڕای کتاویش نەمایشگا و یەکەوگرتن نانەو، ئێ ئازمانە تەنانەت لە ناو ئێران نیشان داس چەنێگ کارێگەری دێرێد، ئەڕای نموونە تۊەنیم بنووڕیمنە پێشوازی و چۊنیەتی فرووش کتاو لە نەمایشگای تهران. ئەوان کتاو و کتاو فرووتن کردنەسە یەی سەنعەت دیاری و تەمیس و یەی سیستم پرۆفشناڵ ئەڕای نانەسەو تا هەم نۊسەر هەوەجە وە کار تر نێیاشتوود و هەم ناشر و کتاوفرووش بتۊەنن وە کارێیان دریژە بێیەن.
٣) ئەوان سانسوور و قرتانن لاوردن و هۊچ کتاوێگ قێیەخە نەکردن، مدوو یەسە گ هەرکەسێگ هەزەو یەی مژارە و هەنای نوای یەی بڕ لە کتاوەیل بگریم، چمان نوای یەی بڕ لە مرۆڤەگان گرتیمنە گ کتاو نەخوەنن و یە کەم کەم بوودە مدوو یەگ مەردم لە کتاو خوەنستن جیاوە بوون.
٤) وە شێوەیل ئابووری لە نۊسەر و وەردەنگ کتاو پشتەگری کردن، نیشتمانەیل ترەک لەوای سوێد یا نروژ لە هەر نۊسەرێگ کتاو سێنن و لە گشت جی بەشێەو کەن، لە مدیایلێ گ دێرن بانگەوازی کتاو کەن، ئەوەیش فرەتر وە پەتی، لێرە ئەگەر مدیایل یەی سەرە بانگەوازی ماکرانی کەن ئەوەیش وە پۊل فرەیگ، لەورە فرەتر ئەڕای تەبلیق فەرهەنگ کووشن، سەرکوت فەرهەنگێیان نیەکەن، ئەمان لێرە ئەڕای کتاو بانگەوازی نەیریم، مەگەر یەی بڕ کتاو تایبەت.
٥) لە مەدرسە تێکووشن وە مناڵەگان فرەتر یای بێیەن گ کتاویل جیاواز بخوەنن، ئەمان لە ئێران یەی بڕ کتاو تایبەت نەنە وەر دەسێ و مناڵ هەست ئازادێگ نێرێد و چمان گیر هاتێیە. ئەوان ئەڕای کەیفیەت پەروەردە کردن خەرج کەن، ئەمان لێرە بایەس یەی چەو ئامووژگارەگە وە بۆخاریەگە بوود گ نەتووقێد، ئەڕای نموونە لە ژاپۆن هەر ساڵ بان ١٦٥ میلیارد یوورۆ ئەڕای سیستم ئامووزشی خەرج کەن، ئەمان ئیمە تەنیا ٤ میلیارد یوورۆ بۊە گ ئەوەیش تەنیا لە بان قاقەزە! یە یانێ ئەوان ٤٠ بەرایبەر فرەتر ئەڕای پەروەردە کردن مناڵەیلێیان گ بانان نیشتمانێیانە خەرج کەن.
٦) ئەمان گرنگ ترین کارێ گ کردن یەسە وە کەسەیلێ گ زانیاری فرەیگ دێرن و کتاو فرەیگ خوەنستنە، ئەرزش فرەیگ دانە و لەلێیان لە گشت جی کەڵگ گرتنە، لە بەرپرس یەی مەدرسە بگریم تا یەی وەزیر، یە خوەی گەوراترین بانگەوازیە، یەگ مردم بۊنن ئەوە گ زانیاری دێرێد پەسای کارەیل کوومەڵگا پێش بێد، ئەوە گ کتاوێگ ها دەسێیەو کەسایەتی گرنگێگە، نە ئەوە گ سیکارێگ ناسە ناو کلکێ یا ماتیکێگ ها وەر لێوێ یا دەسماڵێگ گرتسە دەسا. لە ناو ئێران هەنای نووڕیمنە چۊزمان و قسیە کردن بەرپرسەگان، رەسیمنەو گ لێرە وەز چۊنە، لێرە هەرچێ کتاو کەمتر بخوەنیم و کەمتر بزانیم چمان سەرکەفتێ تریم، سە مەردم مل چەفتەو کەن و وەل خوەیانا ئۊشن: کتاو!
ئەگەر هەڵگەردیەیمەو وە ناوچەی خوەمان لە کرماشان و ئیلام، وەداخەوە ئامارێ گ هەس، دیاری دێد گ خوارترین نرخ کتاو خوەنستن لە ناو ئێران دیریم. لێرە جیا لە ئەو بەش سرۆشتیە و ئەو مدووەیلە گ هاوردیمن گ وەل گشت گەلان رووژهەڵات ناوێن هاوبەشیم، یەی گیچەڵ ترەکیش دیریم و ئەوە لە یەک داچەکیان مێژوو و زوان ئێ ناوچە وەل ئەو چشتەیلەسە گ پەسای لە ناو مەدرەسە یای مناڵەیل دەن. ئێ گیچەڵە ئەوقەرە پڕهازە گ هەم لە بان کەیفیەت پەروەردە بۊن مناڵەگان کارێگەری دێرێد و هەم لە بان بانانێیان، جوورێ گ هەز فرەیگ ئەڕای کتاو خوەنین نێرن و تەک تووک خوەشێیان تێد کتاوەیلێگ بێجلە کتاوەیل دەرسی بخوەنن. ئەڵبەت چەن ساڵێگ هەس گ کتاوەیل کوردی پەسای وەرە وەرە بڵاو بوون و تۊەنستنە تا ئاستێگ ئەڕای خوەیان وەردەنگ بۊننەو، ئەمان وەداخەوە لە لایەن فرووش وەل نۆرم جەهانی فرە جیاواز و لاوازیم. لە ئێ ناوچە یەی کتاو تەنانەت پڕ هازیش بوود، فرووشێ وە هزار بەڵگە هاتێ نەڕەسێد و یە ئەڕای هەر کوومەڵگایگ خراوە و بایەس زۊتر فکرێگ کرد، و بایەس زۊتر لە شوون رێکار چێ، وەگەرنە بۊمنە ئاخرشەڕ، هەرسەی ئێسەیش شەڕ هەر زتەزتێیە.
سه‌رچاوه: صدای ئازادی
