له‌وه‌ر خاتر به‌رهه‌م نيشتمانى با فه‌قيره‌يل بمرن
عه‌لى قاسم كه‌عبى/ سه‌ركه‌فتن هه‌ر ده‌وڵه‌تيگ له جه‌هان وه دقه‌تداين فريه گرنگ پێوه‌ر ئه‌كريه‌ێد، ئه‌ويش " جه‌م به‌رهه‌م ناوخوهيى"ه، ك يه‌يش پێوه‌ر گرنگيگه ئه‌را زانستن هيز ئابورى هه‌ر ده‌وڵه‌تيگ، ئمجا هه‌رچه‌نى ئه‌و به‌رهه‌م ناوخوه‌ييه به‌رزه‌و بدێ ئه‌وه ئابورى ناوده‌وڵه‌تى ئه‌و وڵاته وه‌هيز و سه‌ركه‌فتگ تره، جه‌م به‌رهه‌م ناوخوه‌ييش جه‌م نرخ گشت كاڵايه‌يل و خزمه‌تگوزاريه‌يل كووتاييه ك ئابورى ده‌وڵه‌ت ئه‌يه‌ريده‌يانه به‌رهه‌م له‌ماوه‌يگ دياريكرياێ، له‌ڕێ ئه‌وه‌يشه‌و هيز سياسى و ئابورى و كۆمه‌ڵايه‌تى ده‌وڵه‌ت جێوه‌جێ ئه‌دێ و ته‌نانه‌ت له‌روێ هزرييشه‌و چالاكه‌و ئه‌دێ و دوياخريش ئه‌دێده مايه‌ى خوه‌شگوزه‌رى و په‌ره‌سه‌ندن كۆمه‌ڵگا.
ئاشكرايشه هه‌ر ده‌وڵه‌تيگ شانازى وه سونعه‌ت ناوخوهيى خوه‌ى ئه‌كا وه ئه‌وه‌گ مقه‌يه‌تى له دراو خوه‌ى ئه‌كا له‌ناو مه‌رزه‌يل وڵات و ده‌س ئه‌كاده جموجويلداين و چالاكه‌وكردن كارخانه‌يل ناوخوهيى له‌وه‌ر خاتر كه‌مه‌وكردن بيكارى و په‌ره‌داين وه ره‌وڕه‌وه‌ى پيشكه‌فتن و په‌ره‌داين و دوياخريش كارگه‌ر ئه‌كيشێد هه‌ناى ك ته‌رازوێ بازرگانى خاس ئه‌دێ و هه‌ر وه‌ختيگيش ده‌وڵه‌ت هاورده‌ى زياتر بدێ و كارخانه‌يلى په‌كيان كه‌فت ئه‌وه‌نه كيشه‌يل ئابوريى زياتره‌و ئه‌دێ و كارمه‌نده‌يلى ناڕه‌حه‌ت بوون و ده‌وڵه‌ت ئه‌كه‌فێده ته‌رازوێ بازرگانى خراويگ.
بيگومان ئى باسه ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌يله ئه‌گرێده‌و ك پلان و ستراتيجيه‌ت دياريكرياێ ديرن نه‌ك ده‌وڵه‌ته‌يل خراوه‌كار جوور له عراق هه‌س، ك جى داخه سه‌ربار ئه‌وه‌گ مامۆستاو فكرمه‌ن له‌ى رويه‌و ديرێد، وه‌لێ ئيمه جوور هه‌رجار جام تويڕه‌ييمان پڕه‌و داخدارى خوه‌مان نيشان ئه‌يه‌يم له‌بان ئى بارودوخ سياسيه، ئه‌ويش له ئه‌نجام سكه‌شت سياسى و كاريگه‌ريى له‌گشت شيوازه‌يل ژيان وه‌شيوه‌يگ گشتى و ئابورى وه‌شيوه‌يگ تايبه‌ت و تائيسه ديد ئابورى ئه‌را وڵاته‌گه رووشنه‌و نه‌ويه‌و يه‌يش له‌يوا كردگه عراق بدێده وڵاتيگ هاورده‌كار گشت هويره‌ده‌و هه‌راشيگ زه‌ره‌دمه‌ن يا سوودمه‌ن و ته‌نانه‌ت عراق خوه‌ى به‌رهه‌مهاوه‌ر وه‌زه‌سه‌و سوزه‌مه‌نى هاورده ئه‌كاو خوه‌ى وڵات خورماسه‌و هيمان تائيسه خوه‌رما له‌لاى جفتياره‌يل گه‌نياگه! ك له‌ى باوه‌ته‌و هويچ ديد ئاشكرايگ نيه‌و يه‌يش وه خراوى شكياسه‌و له‌بان به‌رهه‌م ناوخوهيى و بويه‌سه هووكار وسانن كارخانه‌يل گه‌وراى عراقى له پاريزگايه‌يل و ته‌نانه‌ت بيكارييش زياى كردگه‌و ره‌وڕه‌وه‌ى پيشكه‌فتن ئه‌و كارخانه‌يله وسانگه وه مه‌هانى جياجيا!! عوزريش له گوناه ناشرينتره. دى وه‌و جووره عراق بويه‌سه شوون گرده‌وكردن كاڵايه‌يل خراو و ئابوريه‌گه‌ى وه‌رگه‌ى هويچ ره‌سانه‌تيگ ناگرێد و ته‌نانه‌ت بويمنه‌سه كێڵگه‌يگ ئه‌را ئه‌را ئه‌زموون جوور ئه‌وه‌گ باس له‌لێ ئه‌كه‌ن.
ئى مه‌سه‌له ته‌نانه‌ت روێ له ئاساييترين چشتيگ كردگه له‌شيوه‌ى چاپكردن كتاوه‌يل و مه‌نهه‌ج و دروسكردن شيره‌مه‌نى و بتڵ ئاو و پڕكردنى، به‌ڵكو ته‌نانه‌ت ده‌رزى خه‌ياتى و په‌رداخه‌يل ئاو و ده‌فره‌يل پلاستيكى و مس، نه‌ك دروسكردن سه‌ياره ئه‌را نموونه يا موشه‌ك و ته‌كنۆبۆجياى تازه. ئه‌گه‌ريش چشته‌يل دروسكرياى ناوخوهيى ك هيمان وه ئارامى هه‌ناس ئه‌ياد، وه‌لێ ده‌س خراوه‌كار دريژه ئه‌راى و له‌لايه‌ن بڕيگ له لايه‌نه‌يليه‌و تويش ده‌سدريژى ئه‌ياد و په‌رده‌پووش ياسايى ئه‌كريه‌ن و مقه‌يه‌تييان ئه‌كه‌ن له لێپرسينه‌وه جوور ئه‌وه‌گ له مه‌سه‌له‌ى خايه‌ى ناوخوهيى روێدا ك مزگانييگ بوێ ئه‌رامان هه‌ناى وه به‌رهه‌م ناوخوهيى ژنه‌فتيم، وه‌لێ ئه‌و مه‌سه‌له بويه خه‌ياڵيگ له‌لاى هاووڵاتى ك جه‌نگ له‌وه‌ر نانيگ ئه‌كا، ك بڕيگ له‌ليان پشت وه خايه به‌سا له خوه‌راك سه‌ره‌كيى له‌وه‌ر ئه‌رزانيه‌گه‌ى و له بازار وجوود داشت، وه‌لێ ئه‌و فه‌قيره ك هه‌رچه‌نى سه‌ركه‌فتنيگ بوێ و شانازى بوى وه به‌هه‌م ناوخوهيى ئيسه خواردنه خاسه‌گه‌يان وه‌دێ ناكه‌ن وه نرخ ئه‌رزانيگ له‌وه‌ختيگ ك به‌رزه‌و بوێ ئه‌را زياتر له دو ئه‌وه‌نه‌و يه‌يش له‌يوا كرد فه‌قيره نه‌فره‌ت له به‌رهه‌م ناوخوهيى كردن و چوينكه ئه‌نجامه‌گه‌ى وه چه‌واشه‌وه بوێ ئه‌رايان و به‌رهه‌م ناوخوهيى بويه هووكار زيايبوين فه‌قيرييان و مه‌ينه‌تييان وه چه‌واشه‌ى فريه‌يگه‌و، ك ئايا چه روێدا؟ ئايا حكومه‌ت تواناى كۆنترۆڵكردن بازاڕ نه‌يرێد؟.
ئه‌گه‌ر به‌راورد عراق وه‌ل مسر خاوه‌ن 80 مليۆن كه‌س بكه‌يم و بودجه‌ى(95.7 مليار دۆلار) بودجه‌ى گه‌وراى عراق(نزيكه‌ى 112 مليار دۆلار)چوين مسر ئه‌تويه‌نێد كۆنترۆڵ بازاڕ و مقه‌يه‌تى به‌رهه‌م ناوخوهيى بكاو مقه‌يه‌تى له ئابوريه‌گه بكا، وه‌لێ عراق هيمان فريه دويره له‌ى هاوسه‌نگييه.
عراق وه‌و به‌راورده چوين ئه‌دێ و گه‌ناته‌كاره‌يلێ هيز گه‌وراتريگ له هيز حكومه‌ت ديرن، يه‌يش له‌وه‌ختيگ خه‌م حكومه‌ت ئه‌گه‌ر ره‌شبين نه‌ويمن وه‌پى مزگانيده‌ره له‌بان په‌ره‌داين وه به‌رهه‌م ناوخوهيى وه‌تايبه‌ت له روێ كشتوكاڵييه‌و دوياى ئه‌وه‌گ خودا مه‌وسميگ كشتوكاڵ فريه‌يگ وه‌پيمان داگه بويه‌سه مايه‌ى گه‌شه‌كردن خاوه‌ن حقليه‌يل حه‌يوانى و يه‌يش به‌رهه‌م ناوخوهيى زياى ئه‌كا له گووشت و په‌له‌وه‌ر و دانه‌وێڵه‌و يه‌يش مقه‌يه‌تى له دراو ئه‌كاو له هيز سه‌ندن ئه‌را هاووڵاتيه‌يل زياى ئه‌كاو فه‌قيره‌يليش دوير له قه‌ڵب وقوڵب بازاڕ و بارودوخ ناجيگير سياسى ئه‌ژيه‌ن ك هه‌رچه‌نى يه‌يش دويره له جيوه‌جيكردن له‌ى حاڵ حازره، وه‌لێ ته‌نيا وه ئه‌زره‌ت ئه‌مينێد، چوينكه ئى روخساره به‌شاره‌ت وه خێر ناكا.
