یەکسانی کۆمەڵایەتی وه‌ل بەرزەوبوین هەژاری سازگار نییە
جاسم حلفی - کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، لە دانیشتنەگەی رووژ ٢٦ تەشرین دوویەم ٢٠٠٧، راگەیان رووژ ٢٠ شوبات لە هەر ساڵیگ، رووژیگ جهانی ئەرا یەکسانی کۆمەڵایەتیه.
ئامانجەگە لەوەر هاندان حکومەتەکان بوی ئەرا ریگردن لە ستەم کۆمەڵایەتی ک وە جووراجور شیوەیلی بوود، لەلیان ستەم و کۆیلەکردن و دویرەوخستن، و گوماکردن و زوورکردن کۆمەڵایەتی و بیبەشی و هه‌ژارییه.
یەکسانیەگە تەنیا لە دابەشکرن مافەکان و دەرفەتەکان و سامانەکان لەناونی نەویل ئیسە نییە، باوجی کەفێدە بان بەش نەوەیل بانان لە سامانەیل وڵاتەگە.
یەکسانی کۆمەڵایەتی خاوەن ئەرزیشگ باڵایگە و فەلسەفەیگ ک لەلیەو سیستەمیگ تەواوتی ئەرا حورمه‌ت مرۆیی دەرچوود، وەلی کەسەیلیگ هەس ک دژایەتی کەن و شیوننەێ، و دەسەڵاتدارەیل ئه‌ڕا بردن سامانەیل گەلەکان ئەرا دژایەتیی پەنا وە شیوەیل جووراجوریگ بەن، جوور مەغز شووردن، جوور ریگرییگ لەنوای زویکردن ئەوزەڵ ئابووری و نواگریگە ئەرا گەشەکردن و شارستانیەت. کەسەیلیگ هەس رەسینەوەی هەڵەیگ لە یەکسانی کۆمەڵایەتی باوەو کەن، گوایە ئەوە خاسیی دەوڵەمەنەکانه کەنەی لەبان هەژارەکان، وهەسیش رەسینەوەگە لە سنوور تەسکەوکردن بۆشایی ژیان و گوزەرانی لەناونی چینەیل کۆمەڵگاگە گیر دەن.
شیوه‌ی هویرکردنەوە چەپەگەیش رەسینەوەی تایبەت خوەی دیرێد، ک جوور سیستەمیگ ئابووری و کۆمەڵایەتی دانەێدەی، ک لاوردن جیوازیەکان لەناونی چینەیل کۆمەڵگاگە کەێدە ئامانج.
رەسینەوەی یەکسانی کۆمەڵایەتی ناجوورییگ مەزەنەکریاگ خەێدە ناونی هویرەوکەرەیل ، ک لە روی هویرەوکردنەگە و لایەنگریە سیاسییەگەی هەر لایگ لەلیان دەس وەپی کەێد، و هویرەوکەرە چەپەکان توێنستن ئەرا باوەتەیلیگ دیاریکریاگ ئی رەسینەوە شیەو بکەن، لەلیان یەکسانی و جیاوە نەکردن و یەکسانی دەرفەتەکان و دابینکردن کۆمەڵایەتی و دابەشکردن یەکسانی ئەرا سامانەیل، و هەمیش ری روونیگ ئەرا جیوەجیکردنی کیشان، و رینمایگ خەباتکارانە ئەرا داناین یاسا پەیوەندیدارەکان، و داوا لە حکومەتەیل کردن ئەرا خاسەوکردن رەوش ژیان و گوزەرانی هاووڵاتیەکان سیاسەتەیل پیشەیی دانەن، وە دابینکردن یەکسانی کۆمەڵایەتی ک یەکیکە لە سویکە بنەڕەتیەکان ئەرا یەکسانی کۆمەڵایەتی تا مقەیەتی سەروەرییان بکەن، ک خوەی دابینکردن ماف وەرگردن شایستە داراییەکان ئەرا ئەو هاووڵاتیەیله‌سە ک لەناو کۆمەڵگا فرەتر هه‌وه‌جه‌دارن و چەودیریکردن تەندروسی خاسیگ و کار گونجیای و خاسیگ دابین کەێد.
داواکاری یەکسانی کۆمەڵایەتی ک بزووتنەوەی ناڕەزایەیله بەرزی کرد، نەگ تەنیا لە رەسینەوەیگ سادەیگ بوی لەوەر پێویستی ژیان و گوزەرانی لەلایەن ناڕەزاکان ، بەڵکم جوور ئاشکراکردنیگ لە رەسینەوەی پێشکەفتنیگ ئەرا ماف لە ژیانیگ پڕ له سەروەری، وەگەرد چشتەیلیگ تر جوور رسواکردن دەسەڵاتدارەیل و پرسیارکردنیان لە باوه‌ت پویلە گشتیەکان ک دزینەی، و ئەو سامانەیلە ک چویچانن.
هەنای رووژ یەکسانی کۆمەڵایەتی خەیمنە هویر، خوازیمن ئەو کارەسات کۆمەڵایەتی گەپە لە عراق نشان بیەیمن، لەو بەرزەبوین رخبەرە ئەرا رێژەیل هەژاری لەوەر نەوین بەرنامەی ئەوزەڵکردن هەمیشەیی، و لەوەر سیاسەتەیل بەشبەشەکی ک گەندەڵی بەرهەم هاوردنه، و هیشت دزەیل دەسیان لەبان داراییە گشتیەکان دریژەو بکەن، وەگەرد فراوانبوین بۆشایی ژیان و گوزەرانی لەناونی داراو نه‌دار ، ک رەسیە ئاستەیل فرە گه‌ورایه‌گ، و بەرزەوبوین ئاست هەژاری لەبان ئەوەگ وەزارەت پلانسازی تۆماری کرد، ک بیکاریەگە لە ساڵ دویایین رەسیە ژمارەیل گەپیگ لەوانەگ هانە بان کەرت تایبه‌ت و رێک نەخریایەگە، جوور رانندەیل تەکسی و دەسە فرووشەگان و خاوەن چەمبەرەکان و کارگه‌ره‌یل بیناییەکان و ...
وه مەزەنەیل رێکخراو یونسێف رێژەی هەژاری سەخت لە ١١،٥ - ١٣،٤ لە سەد بەرزەوبوین ، واتە ٤ مەلیۆن عراقی زیاد بین له سوپای هەژاره‌یل، و لەوانەیش دویاترین ئامار وەزارەت پلانسازی: ٥٢ لەسەد لە پارێزگای موسەنا، ٣٨ لەسەد لە دیوانیە، ٤٨ لەسەد لە زیقار، ٤٧ لەسەد لە میسان.
ئی ژمارەیل رخبەرە ئەوەسا کارەساتەیل و لەرزەیلیگ کۆمەڵایەتی ها شوونیان، و ئەو پێشنیار حکومەتە لە بوودجەی ٢٠٢١ وە دابەشکردن مووچەی چەودیری کۆمەڵایەتی لەبان ٤٠٠ - ٦٠٠ هەزار خیزان عراقی نوای ئەوە نێگرێد، ک شکست وەزارەت پلانسازی لە کەمەوکردن ئاست هەژاری چەسپنێد، ئەو چارەسەریەیل و ریکارەیلە وە پشتگیریکردن هەژارەیل وەو جوورە ک لە ستراتیژی نیشتمانی ئەرا کەمەوکردن هەژاری لە ساڵەیل ٢٠١٨ - ٢٠٢٢ سوودیگ نەیرن.
