رووژە سیاگە.. تاوان جینۆساید کوردەیل فەیلی

فاتمە سەڵاح/ کوردەیل فەیلی یەکیگن لە نەوە هەرە ستەم دیدەیل کورد ک چەنها چیرۆک تراژیدی هەڵگردن، کوردەیل فەیلی وە تەنیا ستەم دیدەی دەس سەردەمان رژێمە گۆروەگورەگەی بەعس نییە،  بەڵکم پلان لەناوبردن و ناوسڕین  ئی چینە لەسەردەمان داگیرکاری عراق وە لایەن ولات بەریتانیاوە دانریاگە، هەر لەو سەردەمە "وەگورەی یاسای 42 ساڵ 1924" لە یاسای عراقی وشەی  کوردەیل ناڕەسەن دەرکریا ک وە ئەو کەسەیلە وتریا ک شناسنامەی عوسمانی نەیاشتن یان لە سەرژمێر عوسمانی ناونۊس نەکریاۊن.  

لەو سەردەم ئی یاسایە کردنە پەڵپ خاسیگ تا کوردەیل فەیلی وە ناڕەسن لەقەڵەم بیەن و ئەرا ئیران کلیان بکەن و دەس بنەن وەبان ماڵ و مولکیان وە سنگ ئەوەگ ئی چینە شۊن کەفتگ شیعەی ئیرانە.  

وەی جۊرە پیشەڵکاری وەرانوەر وە کورد ٢ەردەوام  بۊ باوجی  لەسەردەم بەعس سنوور رەدکرد وەبی گوش داین وەبەها مروڤایەتییان تەنیا تاوانیگ داشتنی کوردبۊن و شیعە بۊن بۊ ک بۊیە تارمایی ئەرا گیانیان.  

لەسەردەم بەعس پلان وەتەواوەتی سڕین و تەرفتۊن کردن کوردەیل فەیلی دانریاۊد فرە دڕندەیی ویەک لە دۊای یەک جیوەجی ئەکریا، لەساڵ 1980 زیاتر لە 20  هەزار لە گەنجەیل کورد فەیلی ک تەمنیان لەمابەین 18-28 بۊ بی سەروشۊن کریەن و 400 هەزار کەس  وەگورەی ئەمنست ئەنتەرناشنال ماڵ و مولک و ناسنامەلیان دەسنرێد وەبانیان و دەروەدەر ئیران کریان.  

لە 4 نیسان 1980 رووژە سیاگە دەسوەپی کرد، فرە سیاتر لە روژەیلتری نەهامەتیەیل گوزەشتەی، رووژیگ بۊ ک ئاسمان و زەۊ هاتنە لەرزین و گیرستن، خوەڵ وڵاتەگە باوەش کردە لەش بی تاوان 5000 کاسبکار و بازرگان فەیلی، بەڵی ئی گیان پاکەیلە وە لایەن بەعس زنی وەچاڵ کریان، هەزاران روڵە بی باوگ و هەزاران داڵگ بی شۊ و جەرگ سزیای و سیا پووش کردن.  

رۆژنامەی ئەلسەورەی زوانحاڵ عراق لە رووژ ٢٨ شوبات ١٩٨١ لەبان زوانی سەدام حسێن، سەرۆکە فاشیستەگەی عراق سەردەمان  بەعس، لەباوەت جینۆساید فەیلییەیل نۊسایە "بایەت ئەو چینە ریشگ کیش بکەیمن چۊنکە خاک و خۊن و هەوای عڕاق پیس کەن".  

هەر لەوەر ئەوەک ئی رووژە وەلایەن دادگای باڵای تاوانەیل عراق لە بڕوار 29-11-2011  وە جینوساید کوردەیل فەیلی دەسنیشانکرد، جۊر رێزیگ لە گیان پاک شەهیدەیل فەیلی.    

ئی تاوانەیلە ک وەرانوەر وە کورد فەیلی کریایە وەگورەی پیوەرە یاسایی و ناودەوڵەتیەیل ماف مرۆڤ چگنە خانەی تاوان دژ وە ئایەم و تاوانی جەنگ و دۊائەوەگ تاوان جینۆساید، چۊنکە نیاز لەناوبردن فەیلیەیل بەرنامەدانریاگ بۊیە.    

‏گردن و کوشتن و بی سەروشۊن کردن و وە زوورە ملە کووچکردن و دەس نانە بان ماڵ و موڵك مەردمیگ ک نەژاد یا ئاین جیاوازیگ دیرێد چەسپانن تاوان جینۆسایدە.