جێهێشتنی عێراق
كۆتایدا ته‌واو بو. سه‌رۆك ئۆباما ده‌بێت مافی خۆی وه‌رگرێـت له‌سه‌ر ئه‌و به‌ڵێنای كه به كێشانه‌وه له‌گه‌ڵ به‌جێهێنانی فه‌رمانه‌كان رویداوه. به‌لاَم به‌رپرسیاریه‌تی ئه‌مه‌ریكی له عێراق كۆتای نایه‌ت له‌م كاته‌دا.هه‌رچه‌نده له‌گه‌ڵ كشانه‌وه‌ی هێزه هێرشبه‌ره‌كان 50,000 سه‌رباز ده‌مێنێته‌وه وه‌كو سه‌رپشتیار به‌رده‌وام ده‌بێت تا ساڵی 2011، هه‌روه‌ها هێزه ئه‌مه‌ریكیه‌كان كاری زۆر گرنگتریان له پێشه- به یارمه‌تی دان و هاوكاری كردنی سیاسه‌تی عێراقی بۆ بنیاتنانی عێراقێكی دیموكرات و دامه‌زراو به وێنه‌یه‌كی چاوه‌ڕوان كراو.له‌لایه‌ن كه‌سێك له هاوكاره‌كانی كۆشكی سپیه‌وه ئه‌وه راگه‌یه‌ندرا كه له‌م هه‌فته‌یه‌دا ئۆباما به نیازه چه‌ند وته‌یه‌ك بلاَوبكاته‌وه به ناونیشانه‌كانیشیانه‌وه. رۆژی سێشه‌ممه- ته‌نها به‌شی دوه‌م له‌باره‌ی عێراقه‌وه ده‌خرێته‌ڕو، كه پێویسته‌یه‌كی زۆری به ماندو بون هه‌یه، هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌فغانستاندا. ئه‌مه‌ریكیه‌كان توشی گومان و دودڵی بون له‌باره‌ی شه‌ڕه بێكۆتایه‌كان، سه‌رۆك زیاتر پێویستی به گفتوگۆ له‌بواری ستراتیژی هه‌یه.هێشتا ئه‌م ولاَتانه توانایان هه‌یه بۆ گێڕانه‌وه‌ی تاڵیبان؟ بیركردنه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا چیه سه‌باره‌ت به سه‌رۆك حامید كارزانی له ره‌فتاره نه‌شیاوه‌كانی؟ چۆن ئۆباما توانای هه‌یه له راگرتنی ئه‌و یاریانه‌ی له پاكستاندا ده‌كرێت یا ئه‌و لایه‌نانه‌ی سه‌ر هه‌ڵده‌ده‌ن له‌و ولاَته‌دا؟.هه‌روه‌ها ئۆباما پێویستی به گفتوگۆكردن هه‌یه له‌گه‌ڵ عێراق و بیرهێنانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا كه 7 ساڵه جه‌نگ ده‌كات، ئه‌م ولاَته هێشتا به‌رپرسیاریه‌تی و ستراتیژی خۆی هه‌یه له یارمه‌تی دانی عێراق بۆ سه‌ركه‌وتن. به‌وته‌ی واشنتی بیرۆكراسی، كاتێك ترس به‌رده‌وام له رۆیشتندایه، به‌ردوام پێویستی به نامه‌یه‌كی ده‌نگ بڵند هه‌یه تا گوێ بیستی بێت.هاوكات عێراقیش، زۆرینه‌ی سیاسه‌ته عێراقیه‌كان وه‌كو یاریه‌كی دۆڕاو ده‌شوبهێنرێن. له دوای پێنچ مانگ به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌كاندا، سونی و شیعه‌كان هێشتا ناتوانن بڕیار بده‌ن بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت، هه‌روه‌ها لیسته‌كانیش كێشه‌ی ناته‌واوی ئابوریان هه‌یه- له باره‌ی نه‌وت و داهاتوی كه‌ركوكه‌وه چی لێ به‌سه‌ر دێت. ئه‌گه‌ر بێت و به وته‌كانی واشنتن بێت ئه‌وا بارودۆخ به‌ره‌و خراپتر ده‌ڕوات.كورده‌كانی عێراق گوێرایه‌ڵ ده‌بن بۆ: ویلایه‌ته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مه‌ریكا و چونه‌ناوه‌ی له‌وكاته‌ی جه‌نگ له كه‌نداو ده‌ست پێده‌كات. ئه‌گه‌ر ترس وه‌كو ده‌ست لێهه‌ڵگرتن و وازهێنان بێت، ئه‌وا كاره‌كانیان به نه‌زانانه و ترسناكی به‌ڕێوه ده‌به‌ن هه‌روه‌ك چۆن حه‌ز به گفتو گۆی تیرۆرستێك بكرێت وایه. هه‌روه‌ها ئۆباما پێویستی به بونی نوێ كردنه‌وه هه‌یه بۆ به‌ڕێوه‌چونی كاره‌كان له عێراقدا بۆ حكومه‌ت بێت یا سه‌رۆكی بۆ نه‌هێشتنی ده‌ستی ئێران و دراوسێَكانی دیكه.له‌وانیه په‌یمان ببه‌سترێت پێش سه‌رژمێركردنی وێرانكارییه‌كانی جه‌نگ، به‌لاَم ئه‌مه وه‌ك ئاسنێك وایه كه رێگری بكات له رۆیشتن به رێگاكاندا یا بونی چه‌ند به‌ردێك كه رێگره. له‌دوای روخاندنی سه‌دام حسیًنه‌وه یاسای كوشتن و گرتنی زیندانیه‌كان له سیاسه‌تی دیموكراتی دا به‌ره‌و چوارچێوه‌یه‌كی پۆزێتڤ ده‌ڕۆن. به‌لاَم ئه‌مانه بونه هۆی دروست بونی كه‌موكوڕی له نیشاندانی باشترین لایه‌نی پۆزێنڤی.سه‌رۆك جۆرج ده‌بلیو بۆش و رواندنی ئه‌و كێشانه‌ی هه‌بوه له عێراق له ساڵی 2003 وای كرد به‌دوای چه‌كه به كۆمه‌ڵ كۆژه‌كاندا بگه‌ڕیًن، له‌گه‌ڵ تێكۆشانێكی گونجاو له‌و كاته‌دا، كه دوای ماوه‌یه‌كی دور و درێژ رون بوه ئه‌م چه‌كه به‌كۆمه‌ڵ كوژانه بونیان نیه. هه‌ربۆیه پێگه ئه‌مریكا نه‌یتوانی ئه‌و مه‌به‌سته‌ی هه‌یبو به‌دی بهێنێت. بونی جه‌نگ و تێچونه‌كانی وای كرد ژیان به‌ردوام بێت له‌گه‌ڵ تیاچونی 4,400 ئه‌مه‌ریكی، شایه‌نی باسه كه به 100,00 خه‌مڵێندراون به عێراقیه دامه‌زراوه‌كانه‌وه، له‌گه‌ڵ هه‌زاره‌ها بیلیۆن دۆلاری ئه‌مه‌ریكی.جه‌نگه عێراقیه‌كان و له‌ناوچونه‌كان، وای كرد لایه‌نی كاروباری جه‌نگ زیاتر بایه‌خی پێبدرێت له ئه‌فغانستان. له‌لایه‌ن ویلایه‌ته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مه‌ریكا و جه‌خت كه‌ره‌كانی ئه‌فغان فه‌رمان به‌سه‌ر تاڵیبان درا، له دوای 11/9 و به خێرایی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ساحه‌كانی جه‌نگی تیادا روی دا له دوای پنتاگۆن و كۆشكی سپیه‌وه چه‌ند گرنگیه‌كیان له ده‌ست دا.هه‌ردو جه‌نگه‌كه به گشتی زیانی هه‌بو بۆ هیلاكردنی جه‌ختكه‌ره ئه‌مه‌ریكیه‌كان. له‌ماوه‌ی ئه‌و جه‌خت كردن و هێرشه توندانه‌ی روبه‌روی عێراق بوه‌وه هه‌ندێك كه‌مكردنه‌وه‌ی به خۆیه‌وه دی، هێرش بردنه سه‌ر له‌ناوچوه‌كان له‌م مانگه‌دا زیاد ده‌كات، خۆبه‌خشكردنی هێزه عێراقییه‌كان و هێزی ئه‌منی زیادی كردوه له عێراق به‌هۆی ئه‌و كاروبارانه‌ی له سه‌ریانه بۆ دابین كردنی ئاسایش.(ئه‌مه‌ریكا هه‌ر یارمه‌تیده‌ر بو ئه‌گه‌ر پرسیار بكرێـت). سیاسه‌تی عێراق پرسیار دروست ده‌كات له باره‌ی دیموكراسی به‌ره‌و خراپی ده‌چێت له رێژه‌یدا. ئه‌مه ته‌نها خۆراكه. ئێستا داهاتوی عێراق له ده‌ستی عێراقیه‌كاندایه، هه‌رچۆن ده‌بو وا بوایه. ئه‌م ولاَته ناتوانێت هێزی رۆیشتی هه‌بێت.
سه‌رچاوه: نیۆرك تایمز
