هامدە‌نگی وەرد یەکم ژن گوورانی‌چڕ ئیلامی
شەفەق نیوز- هەرچەن ک مووسیقی کوردی، فرەتر ژنانەسە و لە لاوەلاوە ئەڕا وەدی هاتن زاڕووەێلە تا کزە و هوورەهوورەێل تەنیایی تا موور و پاوەمووری و مووە و ژەنیاری دەف و تەموورە و چەپڵە و چایینە، گشتێ ژنانەسە باوجی مووسیقی ساز و دوهوڵ و رەسمی، دوفێشتر دە ئی دومادوما، پیاگانەتر بییە و دە ئی دو سێ دەهە ک چگە ژنەێلە لە مووسیقی‌وانی دوورترەو کەفتنە.
فەریبا جەماڵوەندی لە ژنەێل هونەرمەند ئیلامییە ک خەریکە یەکم گوورانییەێل کوردی وە دەنگ ژن دە ئیلام توومار و بڵاو دکەێ.
دە ئی بەشە وەرد ئی خاتوونە دەمتەقەێ کریاگە ک لە یەولا دخوەننەێ.
شه‌فه‌ق نیوز - ئەگەر بخوازی خوەت ئەڕامان بناسنیت، فەرهەنگ نویسێ گوورانی‌چڕ یا گوورانی‌وێژێ فەرهەنگ‌نویسی؟
:م، فەریبا جەماڵوەندی‌م، کورد ئیلامم، دە جواو پرسیارییەگەتان دخوازم بویشم :"هیچ کامەیان"
-ئەڕا؟
: م وەر ژە گشتێ ئنسانم، ئنسانێ ک گەوهەرەێ گیانێ ئایمەتییە و ئی ئارمانجە، میرات گەور فەرهەنگ کوردیاتییە ک ها بان شانێ.
دوماێ ئەوە م کوردم، کوردێ ک وە فەرهەنگ خوەێ باوڕ دیرێ و ئەویندارێیە ئەڕا یەسە ک جیاوازیێ دە نامنی فەرهەنگ نویسی و گوورانی نەدزانم. سێ ساڵ وەر ژە یە، من و براگەم فەرهەنگ و وشەنامەێ کوردی نووسانیمن و یەمەیش پەسا دوێیم جڵدەگەێ وە نام (فەرهەنگ مەوزووعی) ها دە دەس چاپ.
-ئمجا مووسیقی چە؟
: مووسیقی زوان هام‌بەشەێ گشت کوردەێلە، بتهووڤن وتگە (دەورەێلە ک قسە دامینێ، مووسیقی شرووعەو دبێ) کوردەێل وەێ هەمگەێ بنزارەێل جووراوجوور و جیاوازێ ک دیرن نیشان دانە ک مووسیقی کوردی زوان گشتی و شەریکی ئەوانە، چشتێ چۆ قسەێ بتهۆڤن دە نام کوردەێلە دیارییە و ئەوان وە هەر هووز و بن‌زوانێ دە زوان مووسیقی شەریکن و هەر کوردێگ وە ژنەفتن مووسیقی کوردی، گیانێ دیاێگه بزی بزی و ناتوانێ بێ‌کشە بمینێ و جمە و جوولەیێگ نەکەێ.
ماموستا گۆران شێعر فرە خاسێ دیرێ، ئەر دروو نەویشم ئەڕا دەورێش شمشاڵ‌ژەن کوردێگ وتگەسەێ، لەێ‌وا (لە بتهۆڤن گەلەک زیاتر بە رووحم ئاشناێ دەروێش). وەڕاسی کورد رووحێ لە مووسیقی کوردی جیا نییە. منیش خۆ کوردم، جوور گشت کوردێگ، دوفێشتر هەر ژن کوردێگ هە لە زاڕووییەو هووکارە وە ژنەفتن مووسیقی بیمە ئوو یەیش پەنج ساڵە رەدیف ئاواز ئێرانی دخوەنم و شێت و شەیداێ بیمە.
-ئەڕا هن ئێرانی؟
:ئێرانێ یانێ گشت ئەو وڵاتەێلە ک دە ناوچه‌ێ تەمەدونی ئێران جاران بینە، نە هە ئێران ئێسە فرە لەێ رەدیف و گووشەێلە یا کوردین یا ئیمەێ کوردیش هام‌بەشیمن و خاونێیانیمن.
- چالاکییەێلەت دە ئی باوەتە چە بییە؟
: دە ئی پەنج ساڵە، م فرەتر دە شوون یاد گرتن رەدیف و کوانە تەسنیفەێل فارسی بیمە لەو لاویش لوو وە لووێیەو دە بان مووسیقی کوردیش کار کردمە ک مووسیقی کوردیش فرە وە رەسەن و بنچینەدار دزانمەێ.
-تو یەکم ژن ئیلامییت ک دیری گوورانی دخوەنیت، یە چ هەستێ ناگە دە دڵت، چ سەختییەێل و چ خاسییەێلێ دیرێ؟
:م هەم خوەم رزامەندی فرە خووێ دیرم لە خوەم، هەمیش دزانم ک ها مل گشتمان ک ئی میراتەێل گەور خەڵک و هووز خوەمانە زینگێیانەو بکەیمن و ئەڵگریمنەیان ئەڕا بانان و چین ئایەندەێ کورد. مووسیقی گیان ددەێ وە ژیان و شادی دبەخشێ وەمان ئوو وە گڕ وە گڕ ژیانمان مانا ددەێ هەرچەن ک کار مووسیقی کردن مانا ئەڕا ژنەێلە دە ئێرە سەختییەێل خوەێ دیرێ هەمجا نەبیین ژێرخوانەێل و ئمکاناتێ ک وەگەرەکە، سەختییەێلەێ مووسیقی کار کردن ئەڕا ژنەێلە، دە ئیلام فرەترەو کردگە.
- وەز کار هونەری دە نام ژنەێل کورد چوونە؟
: هەر چەن ک ژنەێل کورد دە دریژاێ میژوو میرات‌ئەڵگر هونەر کوردی بینە وەداخەوە ئێسە بەشێیان لە هونەر کوردی نادیارییە و دەسکەفتەێلەیان دە ئی سەردەمە فرە نییە و ئەر تاکمەگامێگیش ئەڵگیریاگە هەم هیردە هیردە ئەڵگیریاگە هەمیش هێمان وە وەرچەم وڵات نەخریاگە و نەوێشکیاگەسەو.
-ئوڵگوو کارییت دە مووسیقی کێین؟
هەرچەن م رەوا نەدزانم ک دە مووسیقی ئایم بکەفێگە شوون کەسێ تر، چوون ویر و هرزم یەسە ک گوورانی‌چڕین فرە لەێ وە دەنگ ئایم و دانگ دەنگێ کەفتگە ئوو دەنگ هەر کەسێگیش ها وەرد خوەێ ئوو وەێ خاترە تەقلید و شوون‌ئەڵگری مانا نەدیرێ، م بایەد بویشم ک دە لا تکنیکەو م شوونگری لە خانم قەمەرمولووک وەزیری ئوو ئوستاد شەجەریان دکەم ئوو دە مووسیقی کوردیش شوون ماموستا مەزهەر خاڵقی.
-ده مووسیقی، لە شێعر بایەد وە ته‌رانە بڕەسیمن یا لە گوورانی وە شێعر؟
: لە منەو نەدبێ ئیجوور چشتێ وت، وە کارەگە کەفتگە و وە هەست و حاڵێ، تاکمەجارێ لە شێعر وە گوورانی دڕەسیمن و تاکمەگلێ وە چەواشەێیە.
-وەگەرد مووسیقی کوردی، دپووڕێ شێعر نوو بخوەنرێ؟
: لە دەسە گەرمەکانی تو ... ، دەلالوو هەستەوە، شێعرەێل نووێگن ک کاک ناسر رەزازی خوەنییەسەیان، فرەیش خاس، ئوو یە یانێ ک مووسیقی کوردیش دە وەرەقەت شێعر نوو خوەنین ئەڵهاێ جوور مووسیقی فاخر سوننەتییش، هەرچەن هایمنە سەرەتاێ ئی رێیە.
-ئەڕا ئێسە خەوەرێ لە دەنگ ژنەێلە نییە؟
:یەکێ لە گیچەڵەێل ترێ ک ژنەێلە دە مووسیقی و گوورانی‌چڕین دیرن یەسە ک دەنگ ژنەێلە نەرمی و لتافەتێ دیرێ ئەڕا خوەێ ک دەنگ پیاگەێلە ئی‌جوورە نییە، دەنگ ژنەێلە زیلە و چەپ کۆکە، دەنگ پیاگەێلەیش فرەتر قووڕنە و راس کۆکە، وە خاتر یە ژنەێلە نەدتوانن لە دەنگ پیاگەێلە ته‌قلید بکەن، یەیش بویشم ک یە کەم و کوڵی نییە، یە تایبەتمەندیێگە ک هە هن ژنەێلەسە و ئی تەوانائییە داگە وەیان ک وەرەقەت خوەنستن نۆتەێل بان وە قودرەت بداشتووبن ئوو دەنگێیان حەجم پەیدا بکەێ.
دزانیمن ک پیاگەێلە وە خاتر لاخت پیاگانەێ جامێعە خۆ دەسهەڵات فرەترێ دیرن ئەڕا ئەنجام داین هەر کارێ، مووسیقیش وەێجوورەسە، ئەوان پشت ئەڵ پشت هووکارەێ مووسیقی بینە و بان ئەڵ بان هووکارەێ یەکترەکی دکەن ئمجا ئێقەرە ئوستاد ژن ئەڕا یە ک ببێگە ماموستاێ یاد داین مووسیقی وە ژنەێلە هە نییە، ئوو یە خوەێ دەورەێ دەنگ‌سازی ئەڕا ژنەێلە مەزۆک دهیلێ و ئەوان نەدتوانن چەنە پیاگەێلە دە مل دەنگ خوەیان ئشراف پەیدا بکەن.
-ئیوە، دە بان مووسیقی سوننەتی سەرڕێشتە دیرن، چەنێ سازگاری دە نام‌بەین ئی مووسیقییە وەرد مووسیقی کوردی دبینی؟
: مووسیقی سوننەتی، گشتێ ها دە دەزگاێ هەفتوانەێ ک دەزگاێ شوور لە گشتێ وازترەکە ک بێ ژە خوەێ چەنی چەن ئاوازێ تریش دکیشێ وە شوون خوەێ، فرە لە ئاوازەێل کوردی دە دەزگاێ شوور ئجرا بینە.
چشتێ ک هە هن مووسیقی کوردییە یەسە ک مووسیقی کوردی بداهەنەوازییە ئوو یە خوەێ نیشانەێ یەسە ک مووسیقیدانەێل کورد لەی باوەتە فرەزانن و ئەڵە وەزن و ریتم مووسیقی تەسەلوت فرەیێگ دیرن.
تایبەتمەندی‌تر مووسیقی کوردی یەسە ک هەرچەن گشت ئاوازەێل و مەقامەێل کوردی هانە نام چوارچووەێ مووسیقی سوننەتی ئێرانی باوجی ئەیانە فرە هامپووشانی دە مل مەقامەێل ئێرانی پەیدا نەدکەن چشتێ‌چۆ هوورە، خوەێ ئەڕا خوەێ دەزگاێ تر دخوازێ. ئەڕا یەسە ک دتوانیمن بویشیمن ک گەپەێل مووسیقی کوردی، کەسەێلێ جوور سەی‌عەلی‌ئەسغەر کوردستانی، مەزهەر خاڵقی، شەهرام نازری، سەی خەلیل عالی‌نژاد ، هووز تەموورەوانەێلە وە گشتی چ دە سەحنە و چ دە گووران، هووز کرمانجەێلە دە ئەزەڕبایجان و دە خوراسان، حەسەن زیرەک، عەباس کەمەندی، عەزیز شاهڕۆخ، سەدیق، تەعریف، هووز کامکار، هووز عەندەلیبی، هووز پوورنازری، کەیهان کەڵهوڕ، ناسر رەزازی، هووز یووسف‌زەمانییەێل، موحەمەد ماملی ئوو گشت هوورەچڕەێل و موورەوهارەێلە و کەسەێلێ تر بێ‌ژە یە ک کار فرەیێگ کردنە دە مووسیقی کوردی، هەمجا ئەو کارەێلێیانە خوەێ خزمەتێگە وە مووسیقی ئێرانییش چوون ئەیانە لە یەکترەکی جیاواز نیین.
ئی هەمگە ئوستادە دە مووسیقی کوردی ئوو ئی هەمگەێ بنەماڵەێ مووسیقی‌زانە و ژەنیار و بوێژە ک دە نام کوردەێل دیریمن، یانێ ک ئیمە خەڵکێگیمن لاییندار مووسیقی و خاون مووسیقی ئوو یە ها دە گیانمان و خوێنمان و میژوو و فەرهەنگمان.
-بن قسەگەتان؟
:کار فرهەنگی و وە شوونێ هەر کار هونەری و ئەدەبی و ئێجتماعیێگ تر، بنەوا و ژێرخوان هەر کارێ ترە چ ئەڕا خەڵکەگە ئوو چ ئەڕا هەر دەوڵەت‌وانێ، وەێ‌خاترە م لە گشت وڵاتوەندەێلە دوفێشتر چالاکەێل کورد، هەمیش لە بەرپرسەێلە دخوازم جوور خوەشکێگێ بووچگ، وەێ چەمسارەوە بنووڕن وە کار فەرهەنگی و سیاسییەو نەکەن، سیاسی کردن کار فەرهەنگی بووچگێیەو دکەێ ئوو لەێ کارە وەر گشت چشت یە کار فەرهەنگییە ک پاسا و دەروەسەو دبێ و لەێ لا وەراو ئەولا دچوو، چشتێ تریش بویشم، دەێ هەر کەس ئەڕا خوەێ دنیاێ مەجازییە ئەو کەسەێلە ک جوور خارچگ وە یەک شەوە بڤ دکەن و چۆ گرم و هڕ وڵات شێوننە یەکا، فرە هنێیان نەکەن ک فرەێش هن نییە، نەزانستم ک لە (هن) خاستر چ وشەێ ئەڕا ئی ئەوشێونەکەێل و لێخەن‌کەرەێلە ببەمە کار ک وە دروو گەپگەپانە دویشن و سەر خوەیان گەپ دکەن و بڕێگیش ئەلگە‌چەپ‌کوت و ئەلگە‌شەڕخڕ و هەواس‌داوس دننە دەور و گرد خوەیان و دنیا فەرهەنگ هونەر وە باند و نوچەوازی دشێوننە یەکا، ئی رووشن‌کەرییە کار رووشنبیرەێل و بنگەێل و ماڵگەێل رووشنبیریێگە جوور شەفەق.
